Älem elderınıŋ bäsekege qabılettılık kriteriiı käsıpkerlık salasynyŋ damu deŋgeiımen ölşenetını ras. Sebebı ekonomikanyŋ qozǧauşy küşı – şaǧyn jäne orta biznes. Ozyq elderdıŋ täjıribesınen osyny köruge bolady. Mäselen, Japoniiadaǧy käsıporyndardyŋ jalpy sanynyŋ 90 paiyzynan astamyn şaǧyn jäne orta biznes salasy qūraidy. Al AQŞ-ta şaǧyn jäne orta käsıpkerdıŋ ülesı – 53 paiyz. Bızdıŋ elde 2050 jylǧa qarai käsıpkerlık subektılerınıŋ ülesın 50 paiyzǧa jetkızu mejesı tūr. Būl baǧytta Astana qalasynda qandai jūmystar atqaryluda? Mūny İnvestisiialar jäne käsıpkerlıktı damytu basqarmasynyŋ basşysy Erjan BALTAEVTAN bıldık.
– Elordada qanşa käsıpkerlık subektısı bar? Olardyŋ qanşasy belsendı jūmys ısteidı? El boiynşa eseptegende astanalyq käsıpkerlerdıŋ paiyzdyq ülesı qanşa?
– Şyny kerek, Astanany käsıpkerler qalasy deuge negız bar. Ony statistika tolyq aiǧaqtaidy.
2022 jylǧy 1 qazanynda 220,2 myŋ şaǧyn jäne orta biznes subektısı tırkeldı. Ötken jylmen salystyrǧanda 18,5 paiyzǧa öskenın köruge bolady. Jyl basynan berı käsıpkerlık baǧytynda jūmyspen qamtylǧan adam sany – 444,3 myŋ (10,8 paiyz).
Elorda ekonomikasyndaǧy käsıpkerlıktıŋ ülesı 72 paiyzdy qūraidy. Būl degenımız – damyǧan memleketterdıŋ qataryndaǧy körsetkışpen teŋ. Qazaqstan boiynşa būl körsetkış 30 paiyzdy qūraidy. Aldaǧy 5 jylda el boiynşa käsıpkerlıktıŋ ülesın 50 paiyzǧa jetkızu josparda bar. Būl rette, Astana özge öŋırlerge ülgı bola alatynyn aituymyz kerek.
– El ortalyǧynda käsıpkerlık damuynyŋ eŋ negızgı sebebın aita alasyz ba?
– Ärine, şaǧyn jäne orta biznestıŋ damuyna bırneşe faktor äser etedı.
Bırınşıden, äleumettık infraqūrylymnyŋ jetıluı bizneske jailylyq tuǧyzady.
Ekınşıden, investisiiaǧa tartymdy boluy da şeşuşı röl atqarady.
Üşınşıden, sūranys pen ūsynystyŋ teŋ därejede qalyptasuy tıkelei äser etedı.
Al sūranys halyq sanynyŋ köbeiuımen artatyny belgılı. Astana million tūrǧyny bar megapoliske ainaldy. Iаǧni sūranystyŋ artuymen jylyna türlı baǧyttaǧy 10-15 myŋǧa juyq käsıporyn aşylady. Jalpy Astanada 185 myŋ käsıporyn bolsa, onyŋ basym bölıgı – jeke käsıpkerlık.
– Är öŋırdıŋ, är qalanyŋ ekonomikasynyŋ damuyn söz etkende, investisiia tartu deŋgeiımen saralanyp jatady. Astana qalasy el boiynşa investisiia tartu boiynşa neşınşı orynda tūr?
– Elorda tau-ken önerkäsıbımen ainalyspaityn öŋırler arasynda köş bastap tūr.
2022 jyldyŋ 10 aiynda 1 trillion teŋgeden astam investisiia tartyldy, būl ötken jyldyŋ säikes kezeŋımen salystyrǧanda 9,9 paiyzǧa artyq.
Elorda qūrylǧannan berı (1998-2021 jyly) investisiianyŋ jalpy kölemı 12,3 trillion teŋgenı qūrady. Būl rette investisiianyŋ üşten bırı (4 trillion teŋge) soŋǧy 4 jylǧa tiesılı.
Astana – şeteldık investor üşın tartymdy qala. Onyŋ dälelı 1 milliard dollardan astam tıkelei şeteldık investisiia tartyldy.
Biudjettık investisiialardyŋ ülesı 11 paiyzǧa deiın tömendetıldı, būryn onyŋ ülesı barlyq investisiianyŋ jartysynan astamyn qūrady. Qazır qala investisiiasynyŋ 80 paiyzy – jeke bastamalar. ŞOB subektılerınıŋ qala ekonomikasyndaǧy ülesı 72,4 paiyzdy qūraidy.
– İnvestorlar köp jaǧdaida qai baǧytta qarjy salady?
– Aǧymdaǧy jyly 158,82 milliard teŋgege (erkın ekonomikalyq aimaqtardy qosqanda) 61 jaŋa investisiialyq joba tartyldy. Bılım, medisina, sport nysandary, logistika jäne qoima şaruaşylyǧy, turizm siiaqty äleumettık salada investisiialyq jobalar köptep jüzege asyryluda.
«Astana Invest» jalpy qūny 1,6 trillion teŋge qūraityn 268 investisiialyq jobaǧa qoldau körsetude. Onyŋ 148-ı Syrtqy ıster ministrlıgınıŋ İnvestisiialar komitetımen investisiialyq kelısımşart jasau mehanizmı boiynşa jüzege asyryluda. Būl jobalardy 2026 jylǧa deiın jüzege asyru josparlandy. Nätijesınde 23 myŋnan astam jūmys orny qūrylady.
– Astana qalasynda qanşa arnaiy ekonomikalyq aimaq bar? Onda qanşa käsıpkerlık subektısı jūmys ısteidı?
– Astana qalasynda ekı arnaiy ekonomikalyq aimaq bar. Bırınşısı – «Astana Jaŋa qala». Ekınşısı – «Astana-Tehnopolis».
Bırınşısınde, 300 qatysuşy bolsa, ekınşısınde, 13 käsıpker tırkeldı.
«Astana – jaŋa qala» arnaiy ekonomikalyq aimaǧynyŋ №1 İndustrialdy park aumaǧynda 98 joba jüzege asyryluda. Onyŋ 49-y ıske qosylsa (investisiia qūny – 166,3 milliard teŋge), 49-y jüzege asyryluda (investisiia qūny – 90,3 milliard teŋge).
2011 jyldan bastap №1 industrialdy park qatysuşylary 5,8 myŋnan astam tūraqty jūmys ornyn qūrdy, önerkäsıptık käsıporyndarǧa 256,6 milliard teŋgeden astam investisiia salyndy. Osy uaqytqa deiın 4,52 trillion teŋgenıŋ (9 aida 743,8 milliard teŋge.) önımı öndırıldı jäne 93,8 milliard teŋgenıŋ önımı eksporttaldy.
– Käsıpkerlıkpen ainalysuǧa yntaly azamattardy qoldaudyŋ qandai tetıgı bar?
– Käsıpkerlıkpen ainalysuǧa niettı azamattarǧa naryqtyq qatynastardyŋ negızın meŋgeruıne jaǧdai jasap, qysqa merzımdı kurstardan ötuge jaǧdai jasaimyz. Käsıpkerler qarjy instituty men ekınşı deŋgeilı bankterden jeŋıldetılgen nesie jäne memlekettık granttar aluyna mümkındık mol.
– Biyl qanşa käsıpker memlekettık qoldauǧa ie boldy?
– Bügıngı künı memleket tarapynan «2021-2025 jyldarǧa arnalǧan käsıpkerlıktı damytudyŋ Ūlttyq jobasy» şeŋberınde käsıpkerlıktı qarjylyq qoldau retınde kelesı tetıkter jüzege asyrylady.
Bırınşısı – nesieler boiynşa syiaqy mölşerlemelerın subsidiialau. Būl tetık käsıpker üşın soŋǧy mölşerlemenı 6 paiyzǧa deiın tömendetudı közdeidı. Nesienıŋ jappai subsidiialanatyn somasy – 3 milliard teŋge. Subsidiialau merzımı – 5 jylǧa deiın.
Astana qalasy boiynşa 4 jyl ışınde qoldau tapqan käsıpkerler jobasynyŋ sany 4 esege artty, eger 2019 jyly 172 käsıpkerge qoldau körsetılse, 2022 jyly (1 qazanǧa) 716 jobaǧa qarjylai qoldau körsetıldı.
Ekınşısı – nesienı ışınara kepıldendıru. Isın jaŋadan bastaǧan şaǧyn jäne orta biznes ökılderı üşın – 85 paiyz, jūmys ıstep tūrǧan käsıpkerlık subektısı üşın 50 paiyz qūraidy. Nesienıŋ joǧarǧy kepıldık berıletın somasy: ısın jaŋa bastaǧandar 360 million teŋge, jūmys ıstep tūrǧandar 1 milliard teŋge qaraldy.
Üşınşısı – memlekettık granttar beru. Grant 5 million teŋgege deiıngı jaŋa biznes-ideiany ıske asyru üşın şaǧyn biznes subektılerıne konkurstyq negızde berıledı.
Biyl ötınım 1-15 säuır aralyǧynda qabyldanyp, 1,8 myŋnan astam ötınım tüstı, būl 2021 jylǧa qaraǧanda 5,4 ese köp. Baiqau qorytyndysymen käsıpkerlerdıŋ 133 jobasy qoldau tapty.
2015 jyldan basym emes salalardy (sauda, qyzmet körsetu, qoǧamdyq tamaqtanu) memlekettık qoldaumen qamtu maqsatynda äkımdık «Damu» qorymen bırlesıp «Astana biznes 2» jeŋıldıkpen nesie berudıŋ jergılıktı baǧdarlamasyn ıske asyruda. Nesie ekınşı deŋgeidegı bankter (RBK bankı, BSK bankı) arqyly berıledı. Jūmys ısteitın käsıpkerlık subektısı üşın kredittıŋ eŋ joǧary somasy – 100 million teŋge, jaŋadan bastaǧandar 50 million teŋge qaralady. Nesie merzımı 7 jylǧa deiın. Syiaqy mölşerı – 7 paiyz.
– Astanalyqtardyŋ käsıpkerlık daǧdylaryn arttyryp, qysqa merzımdı kurstar oquǧa belsendılıgı qalai? Biyl qanşa adam sertifikattaldy?
– 2021 jyly käsıpkerlık negızıne oqytu «Biznes bastau» baǧdarlamasy boiynşa 1312 adam sertifikattaldy. Sondai-aq käsıpkerlık negızderı boiynşa orta bılım beru kolledjınıŋ 1200 studentı, universitettıŋ 1500 studentı oqytyldy.
Osy uaqytqa deiın käsıpkerlık negızıne oqytu jūmyspen qamtudyŋ 2020-2021 jyldarǧa arnalǧan jol kartasy şeŋberınde «Biznes bastau» baǧdarlamasy boiynşa jürgızıldı. Jol kartasynyŋ aiaqtaluyna orai 2022 jyldan oqytu skills.enbek.kz portaly arqyly jürgızıledı. Bügıngı künı käsıpkerlık, negızı, oqu kursyna 3000 adam ötınım bıldırıp, ony 2399 adam aiaqtady.
– Mektepte joǧary synyp oquşylary jäne universitette studentter «Käsıpkerlık negızderı» pänı boiynşa bılım alady. Oqu baǧdarlamasyna käsıpkerlık turaly enuı būl salanyŋ damuyna äserı ete me?
– 2019 jyldan bastap eldegı bırqatar mektep pen universitette «Käsıpkerlık negızderı» degen sabaq ötıp keledı. Aldymen, būl pän boiynşa mūǧalımderdı daiyndadyq. Maqsat – jas käsıpkerlerdı qalyptastyru, käsıpkerlıktıŋ täuekelderı men tabysy turaly tüsınık beru.
Jastar käsıpkerlık negızderın jastaiynan jadyna toqyp, naryq zaŋdylyǧyn jıtı bılgenı dūrys. Būl – ozyq elderdıŋ täjıribesınde bar qūbylys.
