Qazaq önerı keŋıstıgınen özınıŋ ornyn oiyp tūryp alǧan astanalyq «Jastar» teatrynyŋ qos mereitoiy biyl qatar kelıp otyr. Ruhaniiat ordasynyŋ qūrylǧanyna 15 jyl tolsa, teatrdyŋ negızın qalaǧan tanymal rejisser, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı Nūrqanat Jaqypbai mereilı jetpıs bes jastyŋ belesıne şyqty. Öner oşaǧy jyl soŋynda qos quanyşqa keneldı. Klassik qalamger Ǧabit Müsırepovtıŋ librettosy jelısımen «Jıbek» miuziklın sahnalaǧan Nūrqanat Jaqypbai Abai atyndaǧy Memlekettık syilyqtyŋ iegerı atansa, osy spektaklde Jıbektı somdaǧan aktrisa Nazerke Serıkbolova «Daryn» memlekettık jastar syilyǧyn ielendı.
TARİH NEMESE BASTAULAR
«Jastar» teatrynyŋ tarihy 2007 jyldyŋ 5 şıldesınen bastalady. Osy künı öner oşaǧy Şyŋǧys Aitmatov pen Äbış Kekılbaiūlynyŋ «Şyŋǧyshan» spektaklımen alǧaş şymyldyǧyn aşty. Qoiylymdy qyrǧyz dramaturgı Janyş Qūlmambetovtıŋ inssenirovkasy negızınde Nūrqanat Jaqypbai sahnalady. Astana qalasy äkımdıgınıŋ arnaiy şaqyrtuymen elordaǧa kelgen äigılı rejisser T.Jürgenov atyndaǧy Qazaq ūlttyq öner akademiiasyndaǧy özınıŋ şeberhanasynda bılım alǧan bır top şäkırtın erte kelıp, öner aidynyna saldy.
Jas teatrdyŋ täi-täi basqan qadamymen önerı örlegen saidyŋ tasyndai qyz-jıgıtter bügınde özderı elge tanylyp, önerde soqpaǧyn salyp kele jatyr. Būl qatarda «Jastardyŋ» alǧaşqy buyny, Nūrqanat Jaqypbaimen Almatydan Astanaǧa erıp kelgen onyŋ şäkırtterı Ädıl Ahmetov, Däuren Serǧazin, Azamat Esqūlov, Baqyt Hadjibaev, Jandäulet Batai, Ainūr Rahipova, Mädina Mai, Mahabbat Madǧūlova esımderın atap ötuımız kerek.
Teatrdyŋ alǧaşqy direktory, tanymal teatr jäne kino akterı, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı Ǧani Qūljanovtyŋ eŋbegın de atap ötpeske bolmaidy. Öner iesı bır jyldyŋ ışınde elımızdıŋ jetı bırdei oblysynda gastroldık sapar ūiymdastyryp, jaŋa teatrdyŋ köpşılıkke tanyluyna tıkelei sebepşı boldy. Teatrdyŋ alǧaşqy jetıstıkterı de onyŋ jäne Nūrqanat Jaqypbaidyŋ esımımen bailanysty.
15 JYLDA –14 BAS JÜLDE
«Jastardyŋ» aşylǧanyna nebärı bır jarym jyl bolǧanda, 2008 jyldyŋ qazanynda Şyŋǧys Aitmatovtyŋ tuǧanyna 80 jyl toluyna orai Bışkek qalasynda ūiymdastyrylǧan «Art Ordo» atty halyqaralyq teatr festivalınde adamzattyŋ Aitmatovy şyǧarmalarynyŋ negızınde Nūrqanat Jaqypbai inssenirovkasyn jasap, sahnalaǧan «Jan azaby» spektaklı üş bırdei atalymda jüldege ie boldy. «Üzdık spektakl» atalymynda gran-pri alsa, «Joǧary deŋgeidegı körkemdık şeşım» jäne «Üzdık sazdy bezendıru» atalymdarymen marapattaldy. Däl sol jyly Astana qalasy teatrlarynyŋ arasynda jyl qorytyndysy jasalyp, Nūrqanat Jaqypbai qoiǧan N.Gogoldıŋ «Revizory» eŋ üzdık spektakl atandy.
Sodan bastap är jyl saiyn ärtürlı festivalderden teatrdyŋ qorjyny bos qaitqan kezı joq. Sonyŋ ışınde 2010 jyly Almaty qalasynda ötken III halyqaralyq Ortalyq Aziia elderı teatrlarynyŋ festivalınde «Jastardyŋ» tūsaukeser qoiylymy – «Şyŋǧyshan» ekı atalymda top jardy. Spektakldı sahnalaǧan Nūrqanat Jaqypbai üzdık rejisser atansa, Şyŋǧyshandy somdaǧan Ädıl Ahmetov üzdık akter bolyp tanyldy.
Jalpy teatr öz tarihynda, osy 15 jyldyŋ ışınde ärtürlı festivalderge qatysyp, 14 bas jülde aldy. Sonyŋ ışınde respublikalyq jäne halyqaralyq festivalderden S.Raevtyŋ «Mekkege qarai ūzaq jol» äfsanasy, N.Gogoldıŋ «Revizor» tragifarsy, U.Şekspirdıŋ «Asauǧa tūsau» komediiasy, J.Pilo men O.Şultezdıŋ «Mosart» miuziklı, Ǧ.Müsırepovtıŋ «Qyz Jıbek» miuziklı, Ş.Aitmatov, O.Bökei, R.Mūqanova şyǧarmalarynan qūralǧan «Ǧasyrdan da ūzaq kün…» triptihy är jyldary üzdık bolyp tanyldy. Osy spektaklderdıŋ barlyǧynyŋ qoiuşy rejisserı – Nūrqanat Jaqypbai.
AKTERLER ALYMY
Teatr ärtısterınıŋ jetıstıkterıne toqtalsaq, 2014 jyly Aqtau qalasynda ötken Orta Aziia memleketterınıŋ V halyqaralyq festivalıne N.Gogoldıŋ «Revizor» tragifarsymen qatysqanda, Hlestakov beinesın somdaǧan Däuren Serǧazin «Eŋ üzdık er adam beinesı» atalymyn ielendı. 2016 jyly Türkıstan şaharynda ūiymdastyrylǧan J.Şaninnıŋ 125 jyldyǧyna arnalǧan türkı älemı teatrlarynyŋ «Teatr köktemı» halyqaralyq festivalınde U.Şekspirdıŋ «Asauǧa tūsau» komediiasynda Katarinany somdaǧan Ainūr Rahipova «Üzdık äiel beinesı» atalymynda top jardy.
Būǧan qosa, atalmyş komediia «Eŋ üzdık spektakl» bolyp tanylyp, Petruchiony beinelegen Ädıl Ahmetov «Qoiylymdaǧy ūtymdy beine» atalymy boiynşa marapattaldy. Bes jyl būryn Astanada ötken Qazaqstan Ūlttyq etnikalyq teatrlarynyŋ IV respublikalyq festivalı kezınde Ä.Kekılbaevtyŋ «Nartäuekel» dramalyq dastanyndaǧy Abylaihan rölı üşın Ädıl Ahmetov «Üzdık er adam beinesı» atalymynda aldyna qara salmady. Däl sol jyly Ufa qalasynda ūiymdastyrylǧan «Tuǧanlyq» VI halyqaralyq türkıtıldes teatrlar festivalınde N.Gogoldıŋ «Revizorynda» Anna Andreevnany somdaǧan Mahabbat Madǧūlova «Ekınşı plandaǧy üzdık äiel beinesı» atalymyn jeŋıp aldy.
Erekşe atap öterlıgı, «Jastardyŋ» akterlerı kino önerınde de ülken sūranysqa ie. Ädıl Ahmetov pen Däuren Serǧazindı jalpy jūrtşylyq bırqatar film arqyly da tanidy. Kinorejisser Aqan Sataevtyŋ «Anaǧa aparar jol» körkem filmınde Iliias esımdı bas keiıpkerdıŋ bırın oinaǧan Ädıl Memlekettık syilyqty ielendı. Onyŋ aldynda «Daryn» memlekettık jastar syilyǧyn alyp, «Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı» atandy.
Däuren Serǧazin de «Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı» ataǧynyŋ iegerı. Önerdegı ūstazy Nūrqanat Jaqypbai ony rejisserlıkke de baulyp jür. Bügınge deiın Däuren «Jastar» teatrynda jetı spektakldı sahnalady. Äzırge deiın soŋǧysy – Qanat Jünısovtıŋ «Prank-Mahabbat» komediiasy.
«Men mäŋgılık emespın ǧoi. Özımnıŋ şäkırtım keiınnen ornymdy basyp, osy teatrdy alǧa qarai jürgızse degen oimen Däurendı rejisserlıkke baǧyttadym. Ol jastaiynan aldyma kelıp, qalai jūmys ısteitınımdı, qoldanatyn täsılderımdı, taŋdaǧan taqyryptarymdy körıp kele jatyr. Bolaşaqta qalyptasqan ūjymdy şaşyratyp almau da maŋyzdy. Däurenge «ne qoiǧyŋ kelse, sony qoi» dep şyǧarmaşylyq erkındık berdım. Onyŋ negızgı käsıbı – akter. Bıraq rejisserlık qolynan kelıp tūr» deidı būl turaly Nūrqanat Jaqypbai.
Biyl «Dos-Mūqasan» atauymen aty aŋyzǧa ainalǧan ansambl turaly körkem film körermenge jol tartty. Filmde basty rölderdı Astana qalasy «Jastar» teatrynyŋ bır top ärtısı somdaidy. Atap aitqanda, Dosym Süleevtı – Meiırǧat Amangeldin, Mūrat Qūsaiynovtyŋ ūlǧaiǧan kezın – Ǧani Qūljanov, Qamit Sanbaevty – Eldos Şaikenov, Şämşa Berkımbaevany – Ainūr Rahipova, Usmadiiar Mahanovty Azamat Esqūlov oinaidy. Filmnıŋ muzykalyq redaktory – «Jastar» teatrynyŋ hormeisterı Änel Sırgebaeva.
Meiırǧat Amangeldin kinorejisser Rüstem Äbdıraştyŋ «Qazaq handyǧy: Almas qylyş» jäne sonyŋ jalǧasy – «Altyn taq» filmderınde Qasym sūltannyŋ beinesın somdap, köpşılıkke tanyldy. Jaqynda ǧana Qazaqstan ūlttyq arnasynan körsetılgen «Maǧjan. Men jastarǧa senemın» tarihi telehikaiasynda bas keiıpker – äigılı aqynnyŋ obrazynda körındı.
«Jastar» teatryndaǧy akterlık qūramnyŋ 99 paiyzy – teatrdyŋ körkemdık jetekşısı – bas rejisserı Nūrqanat Jaqypbaidyŋ şäkırtterı. Olardyŋ sahnada da, kinoda da jarqyrap körınuıne rejisserdıŋ qosyp kele jatqan ülesı zor.
«Būl künderı teatrda bes buyn akterler bar. Olardyŋ köpşılıgı – Temırbek Jürgenov atyndaǧy Qazaq ūlttyq öner akademiiasyn bıtırgen özımnıŋ şäkırtterım. Olar – äbden qairalǧan, qiyndyqqa tözetın menıŋ qolymdaǧy instrumentter. Qazırgı akterler besaspap boluy kerek. Olar än de aita bılıp, plastikany meŋgeru kerek. Sirk önerın de üirenıp, muzykalyq aspaptarda oinai bıluı qajet. «Jastar» teatrynyŋ akterlerı jan-jaqty önerdı meŋgergen dep aita alamyn. Iаǧni men spektakl qoiǧanda orkestr ızdemeimın. Būl qosymşa şyǧyn ǧoi. Ärtürlı janrdaǧy spektaklderdı öz küşımızben qoiyp jatyrmyz. Şetelge şyqqanda akterlerımızdıŋ besaspaptyǧyna jūrt taŋǧalady» deidı Nūrqanat Jaqypbai.
ŞYŊǦYS PEN ŞEKSPİRDEN ŞABYT ALDY
Bır atap öterlıgı, Nūrqanat Jaqypbai osy teatrǧa kelmei tūryp-aq talantty rejisser bolyp tanyldy. Tanymal rejisserdıŋ önerdıŋ öz adamyna ainalǧanyna jarty ǧasyrdan asty. Äu basta akter bolyp qyzmetın bastaǧan ol keiınnen rejisserlıkke bet būrdy. Şyǧarmaşylyǧy teatr men kino önerımen qatar örılgen kezderı de boldy. Ūstaz retınde bırneşe buyn şäkırtterdı tärbieledı.
1993 jyly onyŋ şäkırtterı Ufa qalasynda ötken teatr instituttarynyŋ halyqaralyq studenttık spektaklderdıŋ festivalıne qatysyp, ūstazdary sahnalaǧan «Erte, erte, ertede…» qoiylymy eŋ üzdık spektakl atandy. Nūrqanat Jaqypbai 1995 jyly ūly Abaidyŋ 150 jyldyǧyna orai ötken III respublikalyq teatrlar festivalınde M.Äuezovtıŋ «Jas Abai» spektaklımen, 1998 jyly VI respublikalyq teatrlar festivalınde Ş.Aitmatovtyŋ «Jan azaby» qoiylymymen «Eŋ üzdık rejisser» ataǧyn jeŋıp aldy. Osy «Jan azabyn» sol jyly Mysyrda ötken halyqaralyq eksperimentaldy teatrlar festivalınde teatr mamandary «Eŋ üzdık spektakl» dep tanydy. 2003 jyly jastardyŋ halyqaralyq «Şabyt» festivalınde Nūrqanat Jaqypbai qoiǧan «Qozy men Baian» miuziklı «Eŋ üzdık spektakl» bolyp tanylyp, gran-pri ielendı.
Biyl Abai atyndaǧy Memlekettık syilyqty ielengen onyŋ «Jıbek» miuziklınıŋ būdan būryn da jūldyzy jandy. Almatyda ötken Qazaqstannyŋ halyq ärtısı Raiymbek Seitmetovtıŋ 80 jyldyǧyna arnalǧan respublikalyq drama teatrlary festivalınde bas jüldenı ielendı.
Nūrqanat Jaqypbai – elde ǧana emes, halyqaralyq deŋgeide moiyndalǧan rejisser. Bes jyl būryn Ş.Aitmatov atyndaǧy halyqaralyq syilyqty ielendı. Biyl eleulı eŋbegı üşın Türksoy halyqaralyq türkı mädenietı ūiymynyŋ ordenımen marapattaldy.
Osynyŋ bärıne toqmeiılsıp otyrǧan rejisser joq, josparlary älı de köp. «Eŋ jaqsy köretın jazuşym – Şyŋǧys Aitmatov. Onyŋ şyǧarmalaryna mektepten qūmarmyn. Kelesı jyly onyŋ tuǧanyna 95 jyl tolady. Soǧan qazır ıştei daiyndyq jürgızıp jatyrmyn. Sondyqtan şyǧarmalaryn ekşep jürmın. Şekspirden asyp ketken dramaturg joq. Şekspir – dramaturgiianyŋ şyŋy. Ol barlyq halyqqa bırdei. Odan jaqsy material alyp, akterdıŋ ösuıne de jaǧdai jasauǧa bolady. Būdan būryn Şekspirdıŋ «Gamletın», «Asauǧa tūsauyn» qoidym. Qazır «Romeo-Djulettany» daiyndap jatyrmyn. Jalpy «Üş kün Şekspirmen» degen jobany äzırledım. Sol künder «Gamletpen» bastalyp, «Asauǧa tūsaumen» jalǧasyp, «Romeo men Djulettamen» tüiındeledı» deidı Nūrqanat Jaqypbai.
200-ge juyq adam jūmys ısteitın, 2015 jyly öz ǧimaratyna ie bolǧan «Jastar» teatrynyŋ tızgını qazır Ädıl Ahmetovtıŋ qolynda. 26 qaraşada mūnda Nūrqanat Jaqypbai qoiǧan Şekspirdıŋ «Romeo-Djuletta» spektaklınıŋ premerasy ötedı. Al kelesı künı teatrdyŋ jäne öner oşaǧynyŋ negızın qalaǧan rejisserdıŋ mereitoilaryna orai merekelık keş ötedı. Onda Nūrqanat Jaqypbaidyŋ şyǧarmaşylyǧy jaiynda jurnalist, teatrtanuşy Nazerke Jūmabai jazǧan kıtaptyŋ tanystyrylymy ötıp, keş «Romeo-Djuletta» premerasymen jalǧasady. Kelıŋızder! Körıŋızder!
