Belgılı tūraǧy, mekenjaiy joq jandardy «BOMJ» degen bır sözben ataǧanda-aq bärı tüsınıktı körınedı. Araqqa salynyp, esıl ömırın qor etıp, qoǧamnyŋ şırıgen jūmyrtqasyna ainalǧandarǧa ne deuge bolady?! «Olar da adamnyŋ balasy ǧoi» degen oi jüregımızdı jıbıtkenmen, «bomj» ataulyǧa janymyz aşyp, bärın bırdei esırkei almaitynymyz da ras.
Qalanyŋ bır şetınde ornalasqan belgılı tūraǧy joq jandarǧa arnalǧan ortalyqqa jetu üşın jolai ūşyrasqan kölıkke qol köterdım. Aparyp tastauǧa kelıse ketken kölıktıŋ jürgızuşısıne erekşe mekemenıŋ meken-jaiyn aitqanymda, basynan keşken bır oqiǧany esıne alǧan edı. «Adamnyŋ basyna bermesın. Bızdıŋ auylda atpaldai azamat boldy. Äskerden kelıp üilendı, bala süidı. Bır künderı araqqa salynyp, bärınen aiyrylyp, köz aldymyzda «bomj» atandy. Jiyrma jyldyŋ kölemı bolyp qalǧan şyǧar kım bıledı qaida jürgenın? Mümkın, mynadai qara suyqta bır jerde üsıp öldı me eken?!» dep äŋgımesın aiaqtady. Qysqasy, adamnyŋ ışımdıkke salynyp, otbasynan bereke ketıp, tūraǧynan aiyrylyp, aǧaiyn-tuystan ajyrap, qaŋǧybas bolyp ketken jaiy eşkımdı taŋyrqata qoimaǧandai. Al baiǧūs pendenıŋ ömırı nege olai boldy degen sūraǧyma jürgızuşı mardymdy jauap bere almady. Bälkım, jiyrma jyl būryn «araq» degen asqynǧan aurudy emdep, tura jolǧa saluǧa aǧaiyn-tuystyŋ qauqary bolmady ma eken, älde qoǧam bezbüirektık körsettı me?! Osy oilardyŋ jetegımen Chehov köşesındegı Belgılı tūraǧy joq adamdarǧa arnalǧan äleumettık beiımdelu ortalyǧynyŋ esıgın qaqtyq…
Ortalyqtyŋ aty aityp tūrǧandai, būl – belgılı tūraǧy, ainalysqan käsıbı, kün körısıne de qarajaty joq beişaralarǧa äleumettık kömek körsetuge arnalǧan mekeme. 2001 jylǧy 16 jeltoqsanda Astana qalasy äkımınıŋ qaulysyna säikes, qaladaǧy kriminogendık-epidemiialyq, qoǧamdyq tärtıptı qamtamasyz etu maqsatynda aşylǧan eken. Sodan berı 8 650 adamǧa äleumettık kömek körsetılıptı. Mügedekter men äielderge jäne erlerge arnalǧan jataqhanadan tūratyn ekı qabatty üş ǧimarat bölek ornalasqan. Osynda 80 oryndyq ashana, öndırıstık şeberhana jūmys ısteidı. Mūnda aulanyŋ, jataqhanalardyŋ tazalyǧy, şaruaşylyqtyŋ baby osy ortalyqtyŋ tūrǧyndarynyŋ moinynda eken. Degenmen, ştat boiynşa eŋbek etetın qyzmetkerlerdıŋ sany seksennen asady. Būlar – psiholog, därıgerler, meiırbike, dispetcher, küzetşı jäne taǧy basqa äleumettık qyzmetkerler. Memlekettık mekemenıŋ kündelıktı jūmys barysymen direktordyŋ äleumettık mäseleler boiynşa orynbasary Dinara Şapinadan sūrap bıldık.
– Mūnda türlı taǧdyrly jandar ärtürlı jolmen kelıp jatady. Qys bastalǧaly 180 adamǧa arnalǧan kündızgı jai tegıs tolyqty. Aldaǧy aiazdar älı talai adamdy osynda alyp keletını anyq. Betterı aiazdan dombyǧyp ısıp, suyqtan dırdektegen jandar esık qaǧyp tūrǧanda qalai janyŋ aşymaidy. Olarǧa ystyq tamaq berıp, juyndyryp, alǧaşqy sanitariialyq-medisinalyq kömek körsetıledı. Öz erkımen keletınderden bölek, belgılı tūraǧy joq jandardy qalalyq auruhanalardan, Işkı ıster departamentınıŋ qabyldau bölımşelerınen jetkızedı. Bızde 50 adamǧa arnalǧan tünemelık oryn da jūmys ısteidı. Onda kelgender bır tünep, ystyq şaiyn ışıp, äldenıp öz jönımen ketedı. Iаǧni, jazda tüngı 9-dan taŋǧy 9-ǧa deiın, qysty künderı keşkı 6-dan taŋǧy 10-ǧa deiın osynda bola alady. Jalpy, äluemettık standart boiynşa özge öŋırden kelgen azamattardy kelgen jaǧyna şyǧaryp salamyz. Odan bölek, tuǧan-tuystaryna ızdeu salyp, tabystyryp jatamyz. Biyldyŋ özınde densaulyǧynda auytquşylyǧy bar segız adamdy öz otbasyna tabys ettık, – deidı Dinara Janatqyzy.
Mekemenıŋ kündelıktı tırlıgımen tanysa kele, meiırım men keşırımnıŋ mekenı eken degen oiǧa keldım. Adam qaiǧysyna tüsınıstıkpen qaraityn, qandai adam bolmasyn kömek qolyn sozuǧa daiyn jandarmen sūhbattastym.
Ortalyq aşylǧaly berı jeke basyn rastaityn qūjatyn joǧaltqan 1200 azamatqa kuälıkterın räsımdeuge järdemdesken, 140 adamdy qarttar üiıne ornalastyryp, 69 adamǧa densaulyǧyna bailanysty mügedektıgın anyqtap, tiıstı tölem aqylaryn aluǧa sebepşı bolǧan eken. Ärine, qaŋǧybastyq ömır saltyn özgertkısı kelmeitınder joq emes, olardyŋ arasynda alaiaqtardyŋ tūzaǧyna şyrmalyp, erıksız osy jolǧa tüskenderı baryn bıldım.
Ortalyqta jaŋa ömır bastauǧa taǧy da mümkındık berıledı. Taǧdyrynyŋ būralaŋ sürleuımen osynda kelgen jandardyŋ 20 paiyzy jūmysqa ornyǧyp, naqty tūraǧyn tauyp, «qaŋǧybastyq» ömırmen qoş aitysady eken.
«Bır körgennen eşkımge aşyla ketpeitın, özın aiypty sezınıp, oqşau jüretın «bomjdar» ıştegı şerın aituǧa şorqaq keledı. Alaida, ortalyqtyŋ psihologtarymen äŋgımelese kele syryn aşyp jatady» deidı mamandar. Psiholog tuyndaǧan äleumettık-psihologiialyq problemalardy talqylau negızınde ışkı resurstardy aşuǧa jäne jūmyldyruǧa kömektesedı. Tyǧyryqtan şyǧu üşın olardyŋ fizikalyq, ruhani, tūlǧalyq äleuetın köterıp, özıne degen senımın nyǧaitu üşın mamandar barlyq küşın salady. Ömırbaianyndaǧy kez kelgen derektı paidalanyp, būryndary tūrǧan jerın anyqtap, aǧaiyn-tuysynyŋ habaryn bılıp, olardyŋ tabysuyna sebepşı bolady. «Adasqannyŋ aiyby joq…» degendei, köpten köz jazyp qalǧan tuystary kelıp, elıne alyp ketıp jatady eken.
Kezdesudıŋ soŋynda Jannat Şapinaǧa «qyzmetterıŋızdıŋ jaqsy nätijesı nede?» dep sūraq qoidym. Ol bylai dedı:
– Eger on adamnyŋ ekeuınıŋ ömırge qūlşynysyn oiatyp, aiaǧynan nyq basyp ketuıne sebepşı bolsaq, jaqsy nätije sol emes pe. Al, qaŋǧybastyqqa deiın qūldyrap ketse de, sergeldeŋ qalpynan serpılıp, jaŋa ömır bastauǧa erkı men küş-jıgerın jinaǧan adam közıne jas alyp, rizalyǧyn bıldırse, äleumettık qyzmetkerdıŋ eŋbegıne odan artyq baǧa bola ma!?
Aigül UAISOVA
