Täuelsızdık jyldarynda elımız ärtürlı salada, äsırese, bılım salasynda taŋqalarlyq jetıstıkterge jettı. 1993 jyly bastalǧan «Bolaşaq» baǧdarlamasyna biyl, mıne, 19 jyl tolyp otyr. İä, az uaqyt emes. Elımız täuelsızdıgın jaŋadan alyp, barlyq zaŋ normalary özgerıp jatqan kezde şekara asyp, şetke bılım ızdep ketken jastarymyz özderınıŋ moiyndaryna jüktelgen mındettı oryndap şyqty deuge bolady. Baǧdarlama alǧaşqy jyldary elge qajet bolǧan qūqyqtyq saladaǧy mamandardy daiarlady. Sol bır kezeŋde memleketımız üşın aldymen zaŋnamalyq qūjattardy retke keltırıp, el ekonomikasyn köteru maqsaty tūrdy. Osyǧan orai ekonomika men qarjy salasy mamandary daiarlandy. Būl – alǧaşqy jıberılgen tülekter edı. Keiınnen industrialdy damudy qolǧa aldyq. Elımızde injenerlık mamandyqtar tapşylyǧy bılındı. Osy salada älemnıŋ eŋ ozyq oqu oryndarynda studentter daiarlau qajet boldy. Mıne, ekınşı kezeŋde «Bolaşaq» stipendiiasy arqyly injener-tehnolog mamandar daiarlandy.
Bügınde älemnıŋ otyzdan astam elınde 1974 stipendiat bılım alyp jatsa, 135 stipendiat ǧylymi taǧylymdamadan ötude. Al, qazırgı taŋda baǧdarlama boiynşa oqularyn tämamdaǧan tülekter sany 4745 adam bolyp otyr.
Bılım beru salasy – el damuynyŋ negızgı tıregı bolǧandyqtan, qai memlekette bolsyn tüiındı mäselenıŋ bırı. Eldegı bılım beru jüiesınıŋ bäsekege qabılettılıgı qandai bolsa, sol memlekettıŋ ekonomikasynyŋ deŋgeiı de sondai bolmaq. Bızdıŋ el de sol sürleumen keledı. Onyŋ dälelı osy «Bolaşaq» baǧdarlamasy dep aituǧa bolady.
Būl baǧdarlama boiynşa oqityn studentterdıŋ oqu qarajattary, şäkırtaqylary memleket qazynasynan tölenedı. Memleket bır stipendiattyŋ bılım aluyna jylyna on myŋ dollardan asa qarajat jūmsaidy. Tıptı, älemdı dür sılkındırgen daǧdarys kezınde de bızdıŋ studentter qarjy jaǧynan eş tapşylyq körmedı. Jasyratyny joq, qomaqty qarjymen oqityn studentterge qoiylatyn talaptar da barşylyq. Kelısımşart boiynşa «Bolaşaqtyŋ» tülekterı elge qaityp oralyp, kem degende bes jyl memlekettık qyzmette jūmys ısteuı tiıs. Ol, ärine, täuelsız elımızdıŋ öz ūlandaryna jasaǧan ülken jaqsylyǧy men qamqorlyǧyn tüsınıp, el aldyndaǧy boryştaryn öteu degen söz.
Bügınde Elbasynyŋ sarabdal saiasatynyŋ arqasynda «Bolaşaq» baǧdarlamasy arqyly şeteldıŋ ozyq universitetterıne jıberu jüiesı qūrylǧan. Ärine, būl auqymdy şara öz jemısın berude.
Nazarbaev universitetınıŋ aşylu saltanatynda Prezident N.Nazarbaev «Bolaşaq» halyqaralyq baǧdarlamasynyŋ jaqsy jūmys ıstep jatqanyn, talapkerler törtkül düniedegı ırgelı de bedeldı oqu oryndaryn bıtırıp, elımızdıŋ damuyna öz ülesterın qosyp jürgenın, endıgı jerde mūndai ürdıs öz memleketımızde de ornyǧatynyn, tülekter Otanymyzdyŋ örkendeuıne atsalysatynyna senım bıldıretındıgın qadap aitqan bolatyn.
Bılımnıŋ tereŋ närımen susyndaǧan jastar käsıbi bılıktılıgın arttyru nemese arnaiy bır sala boiynşa ǧylymmen ainalysu üşın «Bolaşaq» baǧdarlamasy arqyly şetelge, iaǧni, eŋ jaqsy damyǧan, auqymdy ǧylymi-zertteu ortalyǧy bar universitetterdıŋ bırıne jol tartady.
On toǧyz jyldyŋ ışınde 7,5 myŋnan asa student daiarlandy. Jalpy, bılımge, ruhani damuǧa qūiylǧan qarjy qysqa merzımde nätijesın bere qoimaidy. «Bolaşaq» tülegı, eŋ aldymen, syrttan alǧan ozyq bılımınıŋ negızınde eldegı belgılı bır qyzmetterge aralasa otyryp, äbden pısıp-jetılgen soŋ ǧana öz nätijesın körsete bastaidy.
Ekınşıden, bız köp eskere bermeitın dünie – «bolaşaqtyqtardyŋ» alyp kelgen äleumettık kapitaly. Aitalyq, bızdıŋ studentter şet memleketterdıŋ eŋ ozyq universitetterınde bılım alyp jatyr delık. Al, onda kımder oqyp jür degen sūraqtyŋ qoiyluy – zaŋdy. Älemdık elitalardyŋ balalary, eŋ bılımdı jastar oqidy. Garvard universitetın alaiyq. Būl oqu orny – dünie jüzındegı igı jaqsylar men jaisaŋdardyŋ ümıtın ūzatqan ūrpaqtary oqityn jer. Iаǧni, älem taŋdaulylarynyŋ ızbasarlarymen bızdıŋ studentter partalas bolady degen söz.
Endeşe, sol bırge oqyǧan, jan-jaqtan kelgen studentterdıŋ ärqaisysy erteŋ öz elınde belgılı bır belesterge köterıle bastaidy. Endı oilaŋyzşy, kez kelgen ülken bır mäselenı şeşu üstınde älgı bırge oqyǧan ekı adamnyŋ bır-bırıne degen közqarasy qandai bolmaq? Mıne, būl da aldaǧy künderge ümıt şoǧyn ürlei üŋıluımızge mümkındık beredı.
Täuelsızdıktıŋ bastapqy jyldarynda-aq, «ziiatker ūlt» ideiasynyŋ alǧaşqy qadamdary jasala bastady.
Sonau 1993 jyldary, elımız üşın auyr bır kezeŋde, Elbasynyŋ tıkelei basşylyǧymen qolǧa alynǧan «Bolaşaq» baǧdarlamasyna köpşılıktıŋ senımı az bolǧandyǧy ras. Alaida, uaqyt körsetıp otyrǧanyndai, jasalǧan jūmystardyŋ barlyǧy ūlt bolaşaǧy üşın teŋdesı joq ıster edı.
Jalpy, älem boiynşa däl osy «Bolaşaq» siiaqty baǧdarlamalar tym az, ışınara memleketterde ǧana kezdesıp qaluy mümkın.
Ūlybritaniiada «memlekettık şäkırtaqy» arqyly jylyna är elden 5-10 studenttı jinap alyp, öz elındegı bır universitette oqytady. 1,5 milliard halqy bar, Qytaiǧa keletın bolsaq, jylyna bırneşe myŋ adamdy ǧana älemnıŋ eŋ ırı oqu oryndaryna joldaidy. Köbınese, memlekettık qyzmetkerlerdı qysqa merzımdı, 2 ailyq, 4-6 ailyq, ärı ketse 1 jyldyq kurstarǧa jıberedı. Resei mūny endı ǧana qolǧa alyp jatyr.
Al, bızdıŋ elımız jyl saiyn örenderımızdıŋ 87 mamandyq boiynşa 32 eldıŋ aituly bılım ordalarynda oqyp, bılım alularyna mümkındık tuǧyzyp keledı.
Qalai degenmen de, jiyrma jyldan asa uaqyt aǧymynda köptegen igı ıster jasalyp, tarihi maŋyzy zor nauqandardy abyroimen atqaru arqyly elımız älem aldynda özınıŋ abyroiy men bedelın köterıp, şynaiy beinesın qalyptastyryp ülgerdı. Bügıngı Qazaqstandy qarqyndy damyp kele jatqan, ekonomikasy tūraqty, saiasaty saliqaly, ırgesı berık egemendı el dep bıledı özgeler.
Al, osy jyldar ışınde «ziiatker ūlt» ideiasyn qalyptastyru men damytu jolynda atqarylǧan ülken igılıktı ısterdıŋ jemısın körer sät te alys emes…
Saiasat NŪRBEK,
«Halyqaralyq baǧdarlamalar ortalyǧy» AQ prezidentı
