DÄRIGER DÄREGEII

QAIYRLY QADAM

Mektep tabaldyryǧyn jaŋa attaǧanynda Ädılhan orys tılın bılmegenı üşın bırınşı synyp­ta qalyp qoia jazdaǧan. Tūŋǧyş ūlynyŋ ūnjyrǧasy tüsıp, özınen keiıngı balalarmen oqyp jürgenın körgısı kelmegen äkesı – Ämırbek mektepke baryp, mūǧalımdermen söilesıp jürıp, äreŋ degende ekınşı synypqa köşırdı.

Mūǧalımderdıŋ balany ornynda qaldyramyz degenı de – zaŋdy. Ne degenmen, būl orys halqynyŋ tarihi otany – Reseidıŋ jerı emes pe? Oqityn mektebı de orys mektebı.

İä, Ädılhan 1959 jyly Reseidıŋ Cheliabı oblysy, Qyzyl audany­na qarasty kışkentai ǧana au­ylda tuǧan. Qazaqşylyǧynan ajyramaǧan şaŋyraqta düniege kelgen ol balabaqşaǧa barmai, üide atasy men äjesınıŋ qolynda ösken. Orys tılın älı meŋgere qoimaǧany da sondyqtan edı. Alai­da, zerek bala bastauyş synyp­tarda zoryǧyp jürıp tıl üirenıp, aldymen qatarǧa qosyldy. So­dan keiıngı jyldary ülgerımı jaqsaryp, üzdık oquşylar sapyn­da sanaldy.

Üidıŋ tūŋǧyşy bolǧandyqtan, ata-ananyŋ qas-qabaǧyna qarap ösken bala mektep bıtırısımen, äkesınıŋ keŋesı boiynşa Cheliabı memlekettık medisina institu­tyna tüsken. Bıraq otbasyndaǧy jaǧdai student şaǧynda-aq jūmysqa tūryp, üige qarasuǧa mäjbürledı. Osylaişa kündız oqyp, tünde aimaqtyq auruhananyŋ reanimasiia bölımınde ıstegen ol 22 jasynda alǧaş ret ota jasau prosesıne qatysty. Sezımtal boz­bala därıgerlerdıŋ äieldıŋ ışın tılıp jıberıp, qūrsaqta jatqan kışkentai ǧana şaranany alyp şyqqanyn bırınşı ret osy joly öz közımen körgen. Adamnyŋ ana­tomiiasy bır älem ekenın sol joly alǧaş ret tüisındı.

Keiın öz salasy boiynşa ökpege ota jasai bastady.

Alǧaşqy äser adam boiynan öşpek emes. Bırınşı ret ökpege ota jasarda adamnyŋ jüregın qolmen ūstap körgenı älı esınde. Ota ja­sau üstelınde jatqan adamnyŋ ekı qabyrǧasyn ala ornalasqan ökpenıŋ üstıŋgı jaǧynda jürek tūr edı. Bülkıldep soǧyp tūrǧan jūdyryqtai ǧana qyzyl et sonşalyqty qūdırettı dep oilaǧan ba? Ärırek ysyrmaq bolyp Ädılhan qolyna alǧan. Oi, qūdıret, älgı jürekpen bırge būnyŋ da tūla boiy dırıldep, tok ūrǧandai selkıldep sala berdı.

«Adam üş künnen keiın körge de üirenedı» degen ras eken. Keiın kele bır ömır iesın quat-küşpen qamtamasyz etıp tūratyn jürek būnyŋ da kündelıktı kez­dese beretın düniesıne ainalǧan. Ärine, künıne ekı-üş ota jasaidy. Tıptı, keide özı qatysqan ota odan da asyp tüsedı. Būl uaqytta därıger öz salasynyŋ myqty mamanyna ainalǧan. Älemdık täjıribede ökpege ota jasaudyŋ qanşa türı bolsa, sonyŋ bärın meŋgergen. Būl kezde, rasynda, jürekke de köz üirengen. Ökpemen japsar­las tūryp, kedergı jasai berse, ony qolyna ūstap, olai da qoiady, bylai da qoiady. Bıraq ol bülkıldep soǧyp, adamnyŋ ışın aqtaryp tastap, ota jasap jatqandardyŋ nazaryn özıne audara beredı. Beine jūmysy adamnyŋ ömırıne tıkelei qatysty ekenın därıgerdıŋ qaperıne salyp tūratyn siiaqty…

ÖZGENIŊ ÖMIRIN ARAŞALAP…

Aqşa arqyly aqşa tabatyn biznes salasynyŋ adamdary üşın aqşa – tauar. Iаǧni, ünemı aqşamen jūmys ısteitınder aqşaǧa aqşa emes, tauar dep qaraidy. Al, adam­dy anatomiialyq jaǧynan jatqa bıletın därıgerler üşın adam – jūmys nysany. Sondyqtan, bırde adam dep qarasa, endı bırde tırı aǧza dep qaraidy. Bıraq, adamşylyǧy biık därıgerler ömırı öz qolynan ötıp, qanşa jerden jūmys nysa­nyna ainalsa da, adamnyŋ ölgenın şybyn ölgendei qabyldai al­maidy. Öitkenı, adam – ruh iesı. Adam – alau. Mūny Ädılhan alǧaş ret adamǧa ota jasap, onyŋ ışkı aǧzasyn aqtaryp tastap, syrtqy terısınıŋ ışıne qolyn salǧan kezde sezıngen.

Ärbır jürek soǧysynyŋ toqtamauy üşın janyn saluşy edı. Ota jasalyp bıtkennen keiın de ūzaq uaqyt es jiia almai, älgı qyp-qyzyl etpen bırge jany auy-ryp, tereŋ oiǧa batuşy edı. Ota jasaǧan adamdary qūddy özınıŋ jaqyn tuysyna ainalyp ketken­dei bolatyn.

Otanyŋ sätsızdıgınen adam jatqan ornynan tūra almai ketetın kezder az bolmaidy. Öitkenı, adamnyŋ ömırı – bır ǧana därıgerdıŋ qolynda emes, Allanyŋ qolynda. Ondaida bırneşe künder, tıptı, ailar boiy därıger jany jai taba almai, auyr halge tüsedı. Al, aldyna kelgen nauqas üşın Ädılhan Ämırbekūly eşnärseden aianǧan emes. Mūndai oqiǧa, ra­synda, az bolǧan joq. Nauqasqa qan jetıspei, qinalǧan sätterde därıger basymen qatardaǧy tösekke jatyp, öz boiynan qan da berdı. Osyndai erlıkterı üşın 2002 jyly ol Reseidıŋ qūrmettı do­nory atandy.

OTANYNA ORALU

Käsıbi myqtylyǧyn däleldegen kezde-aq Ädılhan Abdulin özı tuyp-ösken Cheliabıde qalalyq auruhananyŋ bas därıgerı bolyp taǧaiyndalǧan. Qazaqtary 1 pai­yzdan aspaityn oblysta osylai suyrylyp şyǧyp, öz bılıktılıgımen alǧa ozǧan edı. Keiın «Reseidıŋ eŋbek sıŋırgen därıgerı» ataǧyn aldy.

Aitpaqşy, Resei Prezidentı Vladimir Putin 2007 jyly «Memlekettıŋ käsıbi toby» dep atalatyn baiqau jariialaǧan. Son­da Cheliabıdegı 4 million halyqtyŋ, sonyŋ ışındegı 10 myŋ därıgerdıŋ arasynan aty ozyp, bırınşı tūlǧa retınde tanyldy. Söitıp, alyp Reseidıŋ eŋ myqty 43 därıgerınıŋ qataryna qosyldy.

Aiy oŋynan tuǧan mamanǧa Mäskeu qyzyǧuşylyq tanytqan. Ülken qyzmetterge de şaqyrdy. Bıraq, bala künınen qazaqşylyqta ösıp, özınıŋ tarihi otanyn aŋsaumen kele jatqan Ädılhan būl kezde ülken qadamǧa aiaq basqaly jürgen. Ol – tuǧan Otanǧa oralu edı.

Balalary ana tılın bılmeidı. Özge eldıŋ mädenietıne beiımdelıp, qandastaryna jat bolyp barady. Ädılhan Abdulin osyǧan alaŋdaityn. Endı maŋdaiynyŋ jūldyzy janyp, Mäskeuge jūmysqa şaqyrylǧanda täuekelge bel bailady. «Men Reseidıŋ astanasyna baryp qaitem, odan da tarihi Otanyma qaityp, öz Astanama baraiyn» dep şeştı ol.

AIQYN MAQSAT ADASTYRMAIDY

2008 jyly Astanaǧa köşıp kelıp, Ūly Otan soǧysynyŋ mügedekterıne arnalǧan ortalyq klinikalyq gospitalǧa direktor bolyp taǧaiyndalǧan Ädılhan Abdulinnıŋ öz salasyna sıŋırgen eŋbegı mol.

Reseide nauqastarǧa jeŋıldıkpen berıletın därı-därmekterdı şyn mūqtajdarǧa jetkızu, ädıl bölu täsılın qalyptastyrǧan 2 EVM baǧdarlamasyn jasap, patent alǧany taǧy bar. Alaida, özge el ögeilıgın körsetpei tūrmaidy eken. Önertapqyş retınde jasaǧan jaŋalyǧy öz oblysyn­da taralǧanymen de, tūtas Re­seide qoldanysqa engızılmedı. Qajetsız bolǧandyqtan emes. Jergılıktı halyqtyŋ arasynan şyqqan öz ärıptesterınıŋ bäsekede bäs bermei, jaŋalyqty satyp aluǧa qūlşynǧanynan. Ūlty bölek därıgerdıŋ eŋbegın ielenıp, öz müddelerıne paidalanuǧa talpynǧanynan.

Ärdaiym adamdarǧa jaqsylyq oilaityn Ädılhannyŋ, ärine, aqiqattan attaǧysy joq. Eŋbegın satpady.

Elge oralǧan soŋ 2009 jyly mūnda da Qazaqstan Respublika­sy densaulyq saqtau ısınıŋ üzdıgı atandy.

Bügınde ol ota jasamai­dy. Öitkenı, psihologiialyq, moraldyq jaǧynan jauapkerşılıgı de, jürekke salar salmaǧy da auyr hirurgiia, onyŋ ışınde ökpege ota jasau bıldei bır mekemenı basqaru jūmysyna köleŋkesın tigızuı kädık. Mūnda da özıne tän jauapkerşılık bar.

Bügınde Ädılhan Abdulin özı sekıldı syrtta jürgenderdıŋ taǧdyryna alaŋdauly.

«Qytai, Moŋǧoliia, Resei, Özbekstan, tıptı, Europa elderınıŋ qaisysynan da qazaq bauyrla­rymyz öz elımızge köşıp kelemın dese, men qoldar edım. Şamamnyŋ kelgenınşe qol ūşyn berem. Olar üşın aqşa da, uaqyt ta tabamyn», – deidı därıger.

* * *

Künı keşe Reseide atyşu­ly myqty mamandar qatarynan körıne bılgen därıger tört jyldan berı qalamyzda densaulyq saqtau salasyna eŋbek sıŋırıp keledı. Köŋılıne medeu tūtar eŋ ülken quanyşy – mamandyǧy. Öitkenı, osy mamandyǧy arqyly ömırınde qanşama adamǧa jaqsylyq jasau mümkındıgın aldy. Osy mamandyǧy arqyly jan jary – Aisūlumen otau qūrdy. Ekeuı de – därıger. Adamǧa jaqsylyq jasaudy sauap dep bıledı. Osy quanyştary üşın Ädılhan Ämırbekūly özıne kezınde medisina salasyna oquǧa keŋes berıp, jol nūsqaǧan äkesınıŋ ruhy­na taǧzym etıp keledı.

Sanaly qazaq retınde, därıgerdıŋ ülken mūraty bar. Ol – qazaq bo­lyp qalu. Iаǧni, ūl-qyzdarynyŋ, özınen taraǧan ūrpaqtyŋ ana tılın ūmytpai, ūlttyq dästürge susyn­dauy, qazaqşylyqta ömır süruı. Būl maqsatyn qyzmet babynda da esten şyǧarǧan emes. Bügınde ana tılın tereŋdei meŋgerıp, öz mekemesındegı qyzmetkerlerdı de memlekettık tılde söileu kerektıgın ügıttep otyrady.

Sonau bala künınde orys tılın bılmegenı üşın synyptan synypqa köşe almai, qalyp qoia jazdaǧan ol osylai ana tılınıŋ taǧdyryna bır kısıdei alaŋdaidy.

Qazır qyzu jūmystar jürgızıp jatyr. Maqsaty – özı basqaratyn mekemenı de 100 paiyz memlekettık tılde «söileitın» alǧaşqy käsıporyndardyŋ bırıne ainaldyru.

Näzira BAIYRBEK