Äsima BİMENDİNA, Astana qalasy Bılım basqarmasynyŋ bastyǧy: ASTANALYQ TÜLEKTERDIŊ BASYM KÖPŞILIGI JOǦARǦY BILIM ALUǦA ŪMTYLADY

– Biylǧy oqu jylynda Astanadaǧy mektep oquşylary oqu baǧdarlamasyn sättı aiaqtady deuge bolady. Olardyŋ ışınde 7 myŋnan astam bala toǧyzynşy synypty bıtırse, 4049 bala on bırınşı synypty aiaqtap, mek­teppen qoş aitysyp otyr.

Mektep bıtıruşılerdıŋ 3549-y Ūlttyq bıryŋǧai testıleudı (ŪBT) tapsyrdy. Iаǧni, elordalyq tülekterdıŋ 87,7 pai­yzy ŪBT tapsyruǧa qatysty.

– Qalǧan 13 paiyzy şe?

– Qalǧan 13 paiyzy, olar şeteldık joǧarǧy oqu orny­na tüsetınder, halyqaralyq olimpiadalarǧa qatysyp, jüldelı oryndardy ielengen balalar. Iаǧni, olar joǧarǧy oqu oryndaryna qabyldanyp qoiǧan balalar deuge bolady. Al, 3 oquşymyz densaulyǧyna bailanysty ŪBT-dan bosatyl­dy. Onyŋ ekeuı şılde aiyn­da ötetın keşendı testıleudı tapsyruǧa jıberıletın bolsa, 1 oquşy memlekettık attestattau-dan bosatyldy.

Al, jalpy, ŪBT-nyŋ respu­blika boiynşa qorytyndysy sanauly künderden soŋ şyǧady. Onyŋ nätijesın 15 mausym künı Ūlttyq testıleu ortalyǧy jariialaidy.

– Ötken ǧasyrlardyŋ ba­synda, bılesız, jastardyŋ bılım alu mümkındıgı az bolǧan. Qyz balanyŋ oqyp, bılım aluyn qoldamaityn közqarastaǧylar da boldy. Ondai közqaras, şynyn aitqanda, bızdıŋ keibır körşıles elderımızde älı saqtalǧan. Al, bızdegı jetkınşekterdıŋ joǧarǧy bılımge ūmtylysy qandai?

– Basqa öŋırlerde kolledj-der men käsıptık liseilerge tüsetınder köp bolsa, bızde, Astana qalasynda, balalardyŋ köbı joǧarǧy bılım aluǧa ūmtylady. Sonyŋ nätijesınde, jylda astanalyq tülekterdıŋ 80 paiyzy universitetter men instituttarǧa tüsedı. Biylǧy jyly da osy ürdıs jalǧasyn tabady ǧoi dep oilaimyn..

Jalpy, qazır zaman özgergen. Oqu-bılımsız ömır süru oŋai emes ekenın bärı körıp otyr. Onyŋ syrtynda, innovasiialyq teh­nologiialar, halyqaralyq bılım salasyna kıru sekıldı maŋyzdy mäseleler qolǧa alynǧan bızdıŋ memleketımızde bılım aluǧa barlyq jaǧdai jasalyp jatyr. Öitkenı, jastarymyz bılımsız bolsa, olar erteŋ öz ömır jo­lyn taba almaidy. Qoǧamnan oryn ala almaidy. Sol sebeptı de, qazır eşkım balasyn «ūl», «qyz» dep bölmei, olardy oqytuǧa tyrysady. Sebebı, olar bılımnıŋ jarqyn bolaşaqtyŋ kepılı ekenın sezınedı.

– Belgılı aqyn Küläş Ahmetova bır sūhbatynda bügıngı künı qyzdarymyzdyŋ mamandyq taŋdamai, kez kel­gen salaǧa baryp jatqanyna alaŋdaitynyn aitqan edı. Iаǧni, «qyz bala– bolaşaq ana, sondyqtan, özderıne laiyq jūmys ıstegenı dūrys» dep esepteidı aqyn. Al sız qalai oilaisyz?

– Mamandyq taŋdau, rasynda da, adamnyŋ bolaşaǧyna jol taŋdau degen söz. Bıraq, mūny, ökınışke qarai, köpşılık jastar der kezınde tüsıne bermeidı. Qazır baiqap qarasaŋyz, köpşılık jastarymyz älı künge «men ekonomist bolamyn», «men zaŋger bolamyn» dep jür. Byltyr, mysaly, 300 bala eko­nomika salasyna, taǧy 200-den astamy zaŋgerlıkke tüskende men ıştei qynjyldym. Olar erteŋ oquyn bıtırgen soŋ qaida bara­dy? Astanaǧa mūnşa zaŋgerdıŋ qajettılıgı qanşa?! Būl qalada qajettılık tudyryp otyrǧan mamandyqtar bar. Mäselen, qazır qalamyz damyp kele ja­tyr. Köptegen jaŋa mekemeler aşylyp jatyr. İndustrialdy park, jaŋa zauyttar salynuda. Demek, bızge osy mekemelerde jūmys ısteitın mamandar kerek. Būǧan qosa, zamanǧa sai bılıktı de bılımdı jaŋa tūrpattaǧy pe­dagog kadrlarǧa da sūranystyŋ tuyndaitynyn aitpai ketu­ge bolmas. Onyŋ syrtynda, elordamyzǧa köptegen qonaqtar keledı. Sondyqtan, qyzmet körsetu, servis jaǧynan da mamandar qajet. Būǧan, jaŋa özıŋız aitqandai, qyz balalar köptep tartyluy kerek.

Jalpy, men köptegen kezdesu­lerge baryp, är türlı qoǧamdyq toptarda bolyp jürdım. Sonda baiqaǧanym, bızde qazaqtıldı ar­heologtar tapşy eken. Tarihty bılu, tarihymyzdyŋ aqtaŋdaq betterın aşu qanşalyqty maŋyzdy ekenıne qaramastan, osy arheologiia salasyna qyzyǧyp otyrǧan jastar az. Al, bızge qazır osyndai mamandar qajet. Odan keiın polisiiada jūmys ısteitın azamattar köp, bıraq, mektep inspektorlary tapşy. Onyŋ ışınde de qazaqtıldı mek­tep inspektorlary kerek. Sol sekıldı, medisina salasynyŋ mamandary jetıspei jatyr. Mäselen, mügedek balalarmen jūmys ısteitın logoped, defek­tolog, psiholog, sodan keiın jalpy injener-tehnologtar qajet…

Bız qazır jastarymyzdyŋ zaŋger boluǧa, ekonomist boluǧa ūmtylyp, basqa mamandyqtardy közge ılmei jürgendıgınen ar­naiy nasihattyq jūmystar jürgızudı qolǧa alyp otyrmyz. Ötken oqu jylynyŋ basynda mektepterge baryp, ata-analar­men jäne oquşylarmen kezde­suler ötkızdık. Söitıp, bügıngı qajettılık tudyryp otyrǧan mamandyqtardy aityp, jastar­dy solarǧa bet būruǧa ügıttedık. «Mamandyq taŋdau mäselesıne öte mūqiiat bolyŋyzdar. Erteŋ qolǧa diplom alǧannan keiın qoǧamnan öz oryndaryŋyzdy taba alatyndai bolyŋyzdar» dedık.

Onyŋ syrtynda bızde qazır, özıŋız de bıletın şyǧarsyz, eŋbek järmeŋkesı ötıp tūrady. Sonda ärbır mekeme özderıne qandai maman kerek ekenın ai­typ, jastardyŋ nege bet būruy kerektıgın meŋzeidı. Mūnyŋ özı bügıngı balalarymyzdyŋ uaqyt talabyna sai mamandyq taŋdauyna ülken kömegın tigızıp otyr.

– Al, jastardyŋ älgı özıŋız aitqandai, käsporyndarǧa qajet jūmysşy boluǧa nietı bar ma?

– Monitoring jürgızgen kezde balalarymyzdyŋ denı negızınen joǧarǧy oqu ornyna tüskısı keletınıne köz jetkızıp otyrmyz.

– Iаǧni, tūrmysta qajettılıgın sezınbeiınşe jastar qarapaiym jūmysşy bolyp-aq tabys tabuǧa ūmtyla bermeidı ǧoi?.. Hoş. Bız jaqynda Ūlttyq testıleu ortalyǧy qyzmetkerlerınen aldyn-ala mälımet alǧanymyzda biylǧy jyly ŪBT tapsyrǧan balalardyŋ bılım deŋgeiı byltyrǧydan 10-15 paiyzǧa tömendep ketkenın aitty. Būl Astanaǧa da qatysty bolsa kerek. Osyny sız nemen tüsındırer edıŋız?

– Älı ŪBT-nyŋ naqty nätijesı şyqqan joq. Bıraq aldyn-ala zer salyp, qaraǧanymyzdai, elordalyq tülekterdıŋ orta­şa baly 78,4-tı qūrap otyr. Byltyrǧy jyly būl körsetkış 88,1 bolǧan. Demek, biyl balalarymyzdyŋ bılım alu deŋgeiı, şynynda da, 10 balǧa tömendegen. Mūnyŋ sebebın döp basyp aitu qiyn, ärine. Bıraq, tülektermen kezdesu kezınde olar matematika men tarih pänınıŋ emtihan sūraqtary auyrlau bolǧanyn aitty. Sol sekıldı, tehnikalyq jaǧynan da qatelıkter bolǧanǧa ūqsaidy. Qanşa degenmen balalarda şeşuşı sät bolǧan soŋ tolqu, asyǧystyq bolady, jazǧanda-ryn dūrystap teksere bermeidı. Tūtastai alǧanda, respubli­ka boiynşa elordamyzdyŋ körsetkışı tömen bolmaityny­na senımdımın.

Jalpy bız būl mäselenı ŪBT qorytyndysy şyqqannan keiın özımızdıŋ alqa mäjılısımızde jan-jaqty qaraimyz.

Desek te, bızde aldyn-ala mälımetter körsetıp otyrǧandai, 90-nan astam ball jinaǧandar sany 800-dei. Būl byltyrǧy körsetkışpen şa­malas. Sondyqtan, men öte jaqsy oqyǧan balalar özderıne tiesılı nätijege qol jetkızdı dep oilaimyn. Al, «Altyn belgıge» ümıtker 15 oquşyǧa näbärı 1 bal jetpei qaldy. Oǧan ata-analarynyŋ arala­suymen balalar özderı ötınış jazdy, endı appeliasiialyq komissiia ötınışterdı qarap, şeşım şyǧarady. Eger jauap­tary dūrys bolyp, tehnikalyq qatelıkter oryn alsa, bärı mūqiiat qaralady. Būl tūrǧyda Ministrdıŋ de tapsyrmasy bar.

– Jalpy, elordalyq oquşylardyŋ ortaşa baǧasy qandai?

– Ortaşa bal körsetkışı – 78. Ol – mekteptı «4»-ke bıtırdı degen söz. Astanalyqtardyŋ körsetkışı basqa aimaqtarmen salystyrǧanda jaman emes. Sondyqtan, men qorytyndysy da jaqsy bolady dep oilaimyn.

Men jalpy balalardyŋ bılım deŋgeiı bır jyldyŋ ışınde bırden tömendep ketedı dep oi­lamaimyn. Sūraqtar özgergen soŋ, balalar tüsınbei, qinalyp qalǧan boluy mümkın.

– Äsima Temkeqyzy, sız biyl 4049 bala mektep bıtırse, 7 myŋdai bala 9 sy­nypty bıtırer edı dep otyr­syz. Būl endı ekı jyldan soŋ 7 myŋ bala mektep bıtırer edı degen söz. Astanada bılım mekemelerı osy sany jyl sai­yn artyp kele jatqan mektep tülekterın qamtuǧa daiyn ba?

– Qazır qalamyzdaǧy memlekettık käsıptık liseiler sany – 7, alaida, bılım zaŋyna säikes, olar kolledj bolyp qaita qūrylyp jatyr. Osylardyŋ bärın qosqanda bügınde qalamyzda 37 tehnikalyq jäne käsıptık bılım beru ūiymdary bar. Onyŋ 25-ı jeke menşık kolledjder qatarynda. Ärine, balalardyŋ sany köbeiıp kele jatqan soŋ, bızge memlekettık kolledjder jetıspeidı. Sondyqtan, qazır qūrylys sala­syna mamandar daiyndaityn käsıptık lisei salynyp ja­tyr. Osy jyldyŋ aiaǧyna deiın aşylady dep josparlanǧan ol liseide 800 oryn bolady. Būdan basqa taǧy bır käsıptık lisei salu josparda bar. Oǧan jer de bölıngen, qarajat ta qarastyrylǧan. Aldaǧy uaqytta onyŋ qūrylys jūmystary bas-talady. Taǧy da qūrylysşy mamandar daiyndaityn bır kol­ledj josparlanyp otyr. Eger osy 3 kolledj salynyp, balalar qabyldai bastasa, onda bızde tehnikalyq jäne käsıptık bılım beru mekemelerındegı oryn sany 2400-ge ūlǧaiady.

– Jaŋa oqu ornyn aşuǧa ūsynys jasaǧanda balalardyŋ taŋdaǧan mamandyqtary, olardyŋ talap-tılekterı eskerıle me?

– Mındettı türde. Mäselen, bız balalardyŋ ūsynystaryn olardyŋ taŋdaǧan mamandyqtaryn qarap, Astana qalasyna bes-alty kolledj kerek dep otyrmyz. Mümkındık bolsa, osyǧan respublikalyq biudjet­ten qarajat qarastyru qajet ekenı turaly ūsynysymyzdy bız Bılım jäne ǧylym ministrlıgıne jazyp otyrmyz.

– Sız basqaryp otyrǧan salanyŋ qoǧamdaǧy eŋ dauly, aryz-şaǧymy köp sala ekenın bılemız. Mek­tep jetıspeuşılıgın, balabaqşadan oryn alu töŋıregındegı azamattardyŋ talap-ötınışterın aitpaǧannyŋ özınde, mektep bıtıruşılerdıŋ attestat alu quanyşyn toilauy da keide jyrǧa ainalyp jatady. Osy oraida, äleumettık jaǧynan älsız toptyŋ müddesı qalai qorǧalyp jatyr?

– Jalpy, mektepte aqşa jinau mäselesıne bailanys-ty elımızde osydan bırneşe jyl būryn kädımgıdei şu köterıletın kezder bolǧan. Qazır ol saiabyrsydy. Öitkenı, bız jyl saiyn oqu jylynyŋ basynan bastap mekteptegı ūstazdarmen de, ata-analarmen de ülken jūmys jürgızemız. Mektepte oqu baǧdarlamasyna qajettı qūral-jabdyqtyŋ bärı memlekettıŋ esebınen satyp alynatynyn, al, qosymşa oqulyqtar, qūral-jabdyqtar qajet bolǧanda bärın kelıse otyryp şeşu kerektıgın aityp, tüsındıremız. Odan bölek, ärbır jaŋa oqu jyly bastalarda men mektepte aqşa jinauǧa tyi­ym saludy közdeitın arnaiy būiryqtarǧa qol qoiamyn. Özıŋız de bılesız, bızde qala äkımınıŋ saity bar. Äkımdıktıŋ basqa jūmystary köp bolsa da, bala, mektep mäselesınde eşqaşan da beijailyq tanytqan emes. Sondyqtan da, būl jaǧy tärtıpke keltırılgen dep aita alamyn.

Al endı, mektep bıtıruşılerdıŋ attestat alu quanyşyn atap ötu mäselesıne kelsek, ony mei­ramhanada toilau maqsat emes. Aman bolsa, olardyŋ ömırınde toilaityn talai quanyş bola­dy. Sondyqtan, ärbır mektepte azamattarymyzǧa attestat ta­bystaudy saltanatty jaǧdaida qyzyqty etıp ūiymdastyru men ötkızuge erekşe män beremız. Sonymen qatar, biylǧy jyly «Altyn belgı» iegerlerınıŋ saltanatty keşın elordanyŋ bas alaŋy sanalatyn «Qazaq elı» monumentı aldyndaǧy alaŋda ötkızu de basty nazarda. «Bızdıŋ balamyz jyl saiyn mektep bıtırıp jatqan joq, būl ömırınde bır-aq ret bolatyn sät» dep, būǧan ülken män beretınder de bar. Mūndai jaǧdaida, olar özara ärbır mektepte qūrylǧan ata-analar komitetınıŋ aralasu­ymen aqyldasa otyryp şeşım qabyldaidy.

Äŋgımelesken
Näzira BAIYRBEK