Ötken jyly Täuelsızdıktıŋ 20 jyldyǧyna orai jeltoqsannyŋ 11-ınde L.Gumilev atyndaǧy Euraziia Ūlttyq universitetınde «Bılım künı» merekesıne arnalǧan saltanatty şara ötkızıldı. Bılım jäne ǧylym ministrı Baqytjan Jūmaǧūlov ǧylym-bılımnıŋ damuyna üles qosqan ǧalymdar men osy salanyŋ tanymal tūlǧalaryn, sondai-aq, bırqatar joǧary jäne orta mekteptıŋ ūstazdaryn marapattady. Solardyŋ qatarynda Şyǧys Qazaqstan oblysy Tarbaǧatai audany Aqsuat auylyndaǧy №2 aralas mekteptıŋ orys tılı men ädebietınıŋ mūǧalımı Elvira Rahymjanova «Qazaqstan Respublikasynyŋ Bılım beru ısınıŋ qūrmettı qyzmetkerı» tösbelgısımen marapattaldy. Otyz jyldan berı şäkırt tärbielep kele jatqan ūstaz el mereiıne öz mereiı qosylyp, elorda eŋbegın baǧalap jatqanyna razy.
… Elvira Benner tumysynan mūqiiat, yjdahatty qyz bolyp ösken. Sodan ba, kışkentaiynan däpter tekserıp, qate tüzetkendı ūnatatyn. Özı orys ädebietın jaqsy kördı. Anasy – Olga apai tuberkulez dispanserınde tazalyqşy, äkesı – Iаkov brigadir bolatyn. Ekeuı de eŋbekqor jandar, äkesı şabyndyq kezınde ailap üi betın körmeitın, anasy täulıktık auysymǧa ketkende üidegı bes bala üi şaruasyn atqaryp, tap-tūinaqtai bolyp, bırın-bırı qamqorlap, ösıp kele jatty. Äpkesı İrinanyŋ qoly bosamasa, aǧalary Aleksandr, Viktor jäne Vladimir üşeuınıŋ bırı eŋ kışkentai Elviranyŋ şaşyn örıp, sabaǧyna jıberetın. Aldyŋǧy balalardyŋ ızın ala, būl da 1979 jyly mektep bıtırdı. Semeidegı N.Krupskaia atyndaǧy Pedagogika institutyna orys tılı men ädebietı fakultetıne oquǧa tüstı. Äuelde İrina apaiy, ata-anasy biolog nemese tarihşy bolsaŋşy dep körgen. Bıraq, köŋılı qalamaǧan soŋ, qinamady.
Sämbı taldai solqyldaǧan jūqaltaŋ qyzdyŋ tärbielılıgın mūǧalımder basqalarǧa ülgı ettı. Mektepte de, institutta da ūstazdary men qūrbylarynyŋ arasynda bedeldı boldy. Oqu bıtırgen soŋ, 1984 jyly tuǧan auylyna, özı oqyǧan mektepke mūǧalım bolyp oraldy. Körgennıŋ közın suarǧan jiyrma bırdegı boijetkenge talai jıgıttıŋ köŋılı kettı. Bıraq, Iаkov aǧai men Olga apanyŋ kenjesı özı teŋdes, mekteptegı dene tärbiesınıŋ mūǧalımı Äsembek Rahymjanovty qalady.
– Men tūrmysqa şyqqanda anam nege qamyqty dep oiladym. Qazaqtyŋ otbasyna qalai sıŋer eken dep uaiymdaǧan şyǧar degenmın. Söitsem, öz basyŋa tüspei bılmeidı ekensıŋ. Lauram men Baianymdy ūzatqanda tüsındım. Öz basym baǧyma qarai, jaqsy jerge tüstım. Ata-enem auyl-aimaqqa qadırmendı, qaiyn atamdy el-jūrt serı dep syilaityn. Qaiyn-qaiynsıŋlılerım jeŋgelep qadır tūtty. Aldyŋǧy tuǧan ekı balamyzdy qoldan-qolǧa tüsırmei ösırıp, qyzmetıme eş qiyndyq keltırgen joq. Tört bala süidık. Jannamyz Almatyda jurnalist, kenje qyzymyz İndira Şäkärım atyndaǧy Semei memlekettık universitetınıŋ soŋǧy kursynda oqidy. Bolaşaq audarmaşy, – dedı Elvira Rahymjanova.
Elvira äuelgı 8-synypqa deiın taza orys mektebınde, odan keiın 9-10 synypty audan ortalyǧyndaǧy VLKSM-nıŋ 60 jyldyǧy atyndaǧy orys-qazaq mektebınde oqydy. Bügınde ol №2 mektep bolyp özgergen. Mektepte oqyǧan orys tılın jaqsy bıletını öz aldyna, qazaq jäne nemıs tılıne öte jetık.
– Eŋ alǧaş mūǧalım bolyp kırgenımde bastauyş synypty aldym. Ol jyldary mektebımızde nemıs tılı pänı jüretın. Äldebır sebeptermen mūǧalımderdıŋ bırı kelmei qalǧanda nemıs tılınen sabaq jürgıze beretınmın. Jalpy, den qoiǧan adamǧa kez kelgen tıldıŋ zaŋdylyqtaryn igeru qiyn emes. Oǧan joǧary synyptyŋ oquşylaryn Ūlttyq bıryŋǧai test synaǧyna daiyndau kezınde közım jettı. Mäselen, qazaq tılındegı salalas qūrmalas söilem, sabaqtas qūrmalas söilem, baǧynyŋqy söilem men basyŋqy söilemderdıŋ orys tılındegı slojnosochinennoe predlojenie jäne slojnopodchinennoe predlojenie degen zaŋdylyqtarymen özara ūqsas. Sondyqtan, sabaq üstınde qazaq balalary öz oiyn jetkızuge qinalyp tūrsa, bılgenın, tüsıngenın qazaqşa aita ǧoi dep keŋşılık etemın. Öitkenı, bılıp tūrǧanyn jetkıze almaǧan balaǧa qiyn.
Elvira Rahymjanova mūǧalım bolǧan otyz jyldan berı, äsırese, täuelsızdık jyldarynda ǧylym, bılım salasynda köptegen özgerıster boldy. Eŋ qyzyǧy, kezınde özı tälımın alǧan ūstazdarynyŋ balalaryna endı özı bılım berıp, aldyn mektepten tületıp ūşyryp jatyr. Bıraq, bügıngı ūstazǧa talap küştı. Mūǧalımder osy zamanǧy bılım beru innovasiiasyn igermei bolmaidy. Multimediia, intertaqtamen sabaq ötkızıp, elektrondy oqulyqpen oqytu üşın ūstazdyŋ özı barlyq innovasiianyŋ aldynda jüruı kerek. Demek, balaǧa bılım beremın degen mūǧalımnıŋ özı ärdaiym bılıktılıgın jetıldırıp jürmese, bolmaidy. Öitkenı, bügınde mekteptegı oqu baǧdarlamasynan bölek, daryndy balalar arasynda ǧylymi joba qorǧau qalypqa ainaldy.
– Bızdıŋ audannyŋ balalary ǧylymi jobany negızınen ekologiia taqyrybyna arnaitynyn aŋǧardym. Öitkenı, bızdıŋ öŋırdıŋ tabiǧaty äsem. Osy äser etken boluy kerek. Būl – jaqsy qūbylys. Sebebı, bala özınıŋ tuǧan auylyn jaqsy körıp, sabaǧyna, önerıne özek etse, erteŋ otansüigış bolyp ösedı dep bılemın, – dedı üş tıldı taza meŋgergen auyl mūǧalımı.
Otansüigıştık qasiet Elviranyŋ öz boiynda tereŋ tamyr jaiǧan. Keşegı künı bırqatar otandastyrymyz Resei jäne Germaniia syndy tarihi otanyna köşkende, Benner otbasy balalarynyŋ aldy Germaniiaǧa qonys audardy. Iаkov äkei «maǧan qazaq jerınen topyraq būiyrsyn» dep, soǧys kezınde pana tapqan otanynan ketkısı kelmedı. Tıptı Ombydaǧy apaiy Germaniiaǧa köşıp bara jatyp, zäulım üiı men güldengen bau-baqşasyn köldeneŋ bıreuge qimai, ınısı Iаkovqa tartu etpek nietı baryn aitty. Atajūrty Germaniiaǧa barmaǧan Elviranyŋ äkesı Reseige tıptı nietı auǧan joq. Zamannyŋ betalysyn aŋdaǧan Iаkov aǧai balalaryna ol jaqqa bar-barma degen joq, bıraq, kışı ūlyna «Özıŋ qaida jürseŋ de, anaŋdy janyŋnan tastamai ala jür» dep amanat ettı… Äkesı dünie salǧan soŋ, Aleksandr otbasyn alyp, anasymen bırge jäne Vladimir de bala-şaǧasymen Germaniiaǧa qonys audardy. Bükıl auyl bolyp şyǧaryp saldy. Viktordyŋ üi ışı Almatyda tūrady. Köp ūzatpai, Elvira törkındep, aǧasy men anasynyŋ soŋynan ızdep bardy. Ol jaqqa köşken aǧaiyndar uaqyt tapsa, aralasyp tūruǧa peiıl eken. Bızdıŋ kelın barǧanda Qazaqstannan köşken qandastary jinalyp el jaŋalyǧyn jabyla sūrady.
– Käzır kabeldı televidenie bärın alaqandaǧydai, ainadaǧydai körsetıp otyr. Sonda da kısınıŋ auzynan estıgendei bolmaǧany ǧoi.
Aǧam Aleksandrdyŋ qyzmet ısteitın jerınde dükenge me, älde ashana, restoranǧa arnap qoi soiylsa kerek, bırneşe qoidyŋ basyn äkelıp, bır būryşqa üiıp qoiypty. Aǧam ärı tūryp, berı tūryp «mynau eşkımge kerek emes pe?» dep sūrapty. «Keregı joq. Saǧan kerek pe?» «Aluǧa rūqsat bolsa, ärine, kerek». «Ala ber» degen soŋ, aǧam bastyŋ bärın jiyp-terıp, garajda üitıptı de, üiıne alyp kelıptı. Kastriulge balbyratyp asyp, pısırıp, auyldaǧydai bas müjıptı. Kelesı künı elden köşken dos-jaranyn şaqyryp, bas tartady. Aǧam älı künge deiın qazaqşasyn ūmytpaǧan. Ol kısı ǧana emes, aǧamnyŋ egız ūly da ūmytpaǧan. Ūmytpaq tügılı, rettı jerınde maqaldap söilegende, anau-mynau jaqty jaŋyldyrady.
Hagen qalasynda tūratyn Aleksandr Bennerdıŋ päterı biık üidıŋ üşınşı qabatynda. Bır künı Elvira balkonǧa şyǧyp, ainalany şolyp tūrǧan.
– Bır sätte Aigül dedı me, Gülım dedı me, äiteuır, sonşama tanys bır esımdı atap şaqyrǧan dauys qūlaǧyma keldı. Alǧaşqyda eles pe dep qaldym. Joq, tanys sözder aitylyp jatqan siiaqty. Tyna qalyp, tyŋ tyŋdadym. «Qaida kettıŋ?» dep balalaryna ūrsyp jatqan äieldıŋ ünı anyq estıldı. Bölmege atyp kırıp: «mama, tömende qazaqtar tūra ma?» dedım aptyǧyp. «Joq, türıkter» dedı.
Men barǧanda bärımız qazaqşa söilestık. Bır künı teledidardy qossam, Elbasymyz Nūrsūltan Nazarbaev söilep tūr. Közıme ottai basylsyn. Jastar tez üirenısıp ketetın ädetı ǧoi. Bıraq, mamama qiyndau eken, «Qaitqym keledı. Semeidı saǧynamyn. Aqsuatta esıktıŋ aldynan ary-berı ötken adamdardyŋ, mynadai bittei balaǧa deiın şapqylap kelıp, «Olia apai, qalaisyz?» degen bır auyz sözıne zar bolyp otyrmyn» dep, jylap qaldy…
Anam dünieden qaitqanda bardym. Topyraq salyp ülgerdım. Kelesı jyly «bar ǧūmyry Aqsuat auylynda öttı ǧoi» dep, auylda el-jūrtty jinap, jylyn berdık.
Maǧan keibıreuler sen de aǧaŋ siiaqty, köşıp ketpeisıŋ be deidı. Men – qazaqtyŋ kelınımın, balalarym osynda. Qyzmetım bar, bala tärbielep jürmın. El-jūrtym syilaidy. Otbasym osy elde. Ekı qyzdan jienderımız ösıp keledı. Endeşe, menıŋ tūraǧym da, baǧym da osy elde, – dedı «Qazaqstan Respublkasynyŋ bılım beru ısınıŋ qūrmettı qyzmetkerı» Elvira Rahymjanova.
Rauşan TÖLENQYZY
