Memlekettık rämızder künı qarsaŋynda Qazaqstan Respublikasy Eltaŋbasynyŋ avtory, professor Jandarbek Mälıbekūlymen jüzdesudıŋ sätı tüstı. Äigılı säuletşımen aradaǧy äŋgıme eldık simvolymyzdyŋ paida boluy töŋıregınde örbıdı.
– Men Allanyŋ būiyrumen, Elbasynyŋ qoldauymen el tarihyndaǧy eŋ maŋyzdy şara – memlekettık rämızdı daiarlauǧa qatystym. Resmi aitqanda, Qazaqstan Respublikasy Memlekettık Eltaŋbasynyŋ avtorymyn. Memlekettık belgı nemese taŋba – eldıŋ armany, oiy, filosofiiasy, tūjyrymdamasy, qaǧidaty. Sondyqtan Eltaŋbanyŋ bırden-bır avtorymyn dei almaimyn. Onyŋ iesı de, kiesı de – halyq. Onyŋ demeuşısı de, dem beruşısı de – halyq. Men – sol halyqtyŋ bır balasymyn. El müddesın aiqyndaityn beinelerdı sanamda jaŋǧyrtqan Jaratqanǧa myŋ alǧys! – dep aǧytty äŋgıme tiegın Jandarbek Mälıbekūly.
Memlekettık rämızdı daiarlau öte märtebelı ärı jauapkerşılıktı jūmys ekenı aitpasa da tüsınıktı. Būl oraida syndarly säuletşı eltaŋba ūǧymyn tanymdyq sipatta baiandap öttı.
– Ärine, erekşe qūrmetım – jauapty sätte san jüzdegen nobai men jobanyŋ ışınde eŋbegımdı baǧalaǧan jäne oǧan ömırlık qana emes, ǧalamdyq joldama bergen köregen Elbasyǧa! Memleket basşysynyŋ artynda qalyŋ halyq tūrǧany belgılı.
Bıle bılsek, Eltaŋba – düniege özın tanytu men äigıleudı maqsat etken memlekettıŋ basty rämızderınıŋ bırı. Halyqaralyq terminologiiada ol nemıstıŋ «herb» (oqyluy «erbe») degen sözınen şyqqan, maǧynasy – «mūra» degendı bıldıredı. Memlekettıŋ tarihyn, dästürın, mädenietın, ūstanymyn beineleitın Eltaŋba üilesımdı pışınderden, ideialyq nobailardan, zattyq detaldardan tūrady. Qazaqtyŋ etnogenezdık qalyptasuy men damuynda grafikalyq «taŋba» ūǧymy älımsaqtan bar. Eŋ jiı aitylatyn tırkes – «taiǧa taŋba basqandai» nemese «taŋbaly tas». Kezınde memlekettık deŋgeige köterılıp, keiın qazaq ūltynyŋ uyǧyn şanşyǧan taipalyq bırlestıkterdıŋ bärınıŋ de özındık taŋbasy bolǧan. Solardy jinaqtai kelgende, ūqqanym – bärı de eldıkke, bırlıkke, tūtastyqqa qyzmet etedı eken. Mūnyŋ syrtynda sol taŋbany tolyqtyratyn qanşama beine, söz, ūǧym, tüsınık bar.
Täuelsızdıktı, eldıktı, bırlıktı aŋsau – Qorqyttyŋ qobyz sarynynan, Asan qaiǧynyŋ Jerūiyqty ızdegen armanynan, Qūrmanǧazynyŋ buyrqanǧan küiınen, ūlt qaharmandary tūlparlarynyŋ tūiaq dübırınen sezılıp tūrady. Tüzdıŋ aq maraldary, qyran qūstary, jaiqalǧan jasyl ormany, taulary, sulary, Altaidan Atyrauǧa deiın kerıle sozylǧan keŋ alqap öz bostandyǧyn, azattyǧyn ūzaq küttı.
Zerdelı säuletşı Eltaŋbany daiarlau barysynda qandai ūstanymdardy arqau etkenın jılıktep jetkızıp berdı.
– Qazaqstan memlekettık Eltaŋbasynyŋ arqauy – talai ūrpaqqa kie qara şaŋyraq, iaki otau üi, el men jerdı qorǧauşy erge qanat bolǧan tūlpar, tosylǧanda jol körsetken, temırqazyq jūldyz. Qazaqy üi – älemde teŋdesı joq bır dünie. Ol – Ūly Dalanyŋ rämızıne ainalǧan säulet tuyndysy. Dästürlı qazaq üiınıŋ är bölıgı ūlt dünietanymyn qūrap otyr. Al, qara şaŋyraq, altyn şaŋyraq – älemdık qūndylyq pen üilesımge qosqan qazaqtyŋ ülesı. Eltaŋba ideiasynyŋ altyn tūǧyry – osy. Būl – bır.
Ärı qarai äz topyraq pen töl tarihqa taban tıregen tereŋ de maǧynaly simvolikalar aiqyndala tüsedı.
Ekınşı – täuelsızdıktı alu bar da, ony saqtau, qorǧau, damytu bar. Tarihi-mädeni bastaularymyzdyŋ tereŋde ekenın aŋǧartyp, el qorǧaityn azamattarǧa ruh beru üşın tarihymyzdyŋ altyn däuırın aiǧaqtaityn «Altyn adamǧa» jügınuge tura keldı. Onyŋ beinesın de asqaq etıp tūrǧan – «jylqy kiıgı» tūlpar.
Üşınşı – jetı qat kök, jetı qat jer – tanym men bılım aiasy; jetı ata, jetı negız, jetı jas – tek pen tarih baǧdary. Osyny eskerıp, miftık tūlpar müiızıne jetı saqina belgısı salyndy. Ol – ösu, önu, köbeiu mänın meŋzeidı. Müiız – qasiettı ūǧym. Atalar amanaty etıp qazaq halqynyŋ bırlıkke, yntymaqqa bas igen zamany ülken buyndarmen körsetıldı.
Törtınşı – Qazaqstan köptegen etnikalyq ūlt pen jūrt ökılderınıŋ mekenıne, otanyna ainaldy. Qaharly ǧasyrdan, qanqasap bilıkten baz keşkender Qazaqstandy panalady. Prezident Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ bastamasymen Qazaqstan halqy Assambleiasy qūryldy. Būl qūrylym tatulyqtyŋ, tözımdılıktıŋ, erkındıktıŋ mektebıne, alaŋyna ainaldy. Bır el, bır halyq, bır maqsat tūjyrymdamasy qalyptasty. Eltaŋbada būl şaŋyraqty köterıp tūrǧan 72 uyq arqyly geraldikalyq negızde körsetıldı.
Besınşı – şaŋyraqtan taraǧan azattyq nūry bes būryşty jūldyz arqyly Eltaŋba kompozisiiasyn jinaqtaidy. Tarihta «Esım hannyŋ eskı joly», «Qasym hannyŋ qasqa joly» degen bar. «Abylai armany», «Han joly» degen ūǧymdar da ūşyrasady. Bügınde Elbasy negızdegen «Mäŋgılık el» mūraty da aişyqty. Mūnyŋ bärı bız üşın – adastyrmas temırqazyq. Jūldyz beinesı osyny aŋǧartady.
Jandarbek Mälıbekūly eldıgımızdıŋ airyqşa belgısıne ainalǧan Eltaŋbamyzdyŋ soŋǧy özgerısterı jönınde de aityp berdı.
– Memleket basşymyz eldık rämız talqyǧa tüsetın Parlamenttıŋ HII sessiiasynda Qazaqstan jolyn da, jūldyzyn da, beinesın de halyq qalaulylaryna keremet tüsındırgenı esımızde. Būl – 1992 jyldyŋ 4 mausymy edı. Qazır būl kün, būl sät – tarihi oqiǧa jäne airyqşa merekege ainalyp otyr.
Uaqyt alǧa jyljyǧan saiyn, tehnika men tehnologiia damyǧan saiyn eldık rämızderdıŋ naqtylyǧy, jauapkerşılıgı artady. Mysaly, bız äu basta Eltaŋbanyŋ etalondyq ülgısın qoladan Almaty porşen zauytynda qūiyp edık. 1997 jyly osy etalondyq ülgı memleket ştandarttarymen bırge Almatydan Astanaǧa saltanatty türde köşırıldı.
2007 jyly JŞS «Meken»
kompaniiasy kömegımen kompiuterlık ädıspen rämızderdıŋ qazırgı standarttyq jüiesın jasaudy qolǧa aldyq. Būl jūmys 7 jylǧa deiın sozyldy. 2014 jyly Memlekettık Eltaŋbanyŋ jaŋa standarttyq ülgısın Qazaqstan Respublikasy İnvestisiialar jäne damu ministırlıgı Tehnikalyq retteu jäne metrologiia komitetı ST RK 989-2014 belgısımen bekıttı. Ol 2016 jyly 1 qaŋtardan bastap öndırıske jıberıldı.
Memlekettık Eltaŋba Qazaqstan Respublikasy Konstitusiiasynyŋ zaŋnamalary arqyly bekıtılgen. Standartta Eltaŋba elementterıne qazaqşa atau berılgen. Maǧynasy sipattalǧan. Ölşemderı elektrondy jüiede jasalyp, oryndalu täsılı qazırgı zamanǧy standartqa sai jüzege asyrylǧan.
Eltaŋbada ekı tüs bar: bırı – memlekettık tudyŋ tüsımen säikestenetın kök tüs, ekınşısı – kompiuterlık grafika arqyly jasalǧan altyn tüs. Osylaişa Memlekettık Eltaŋbanyŋ etalondyq standart nūsqasy mazmūndyq sipattamasymen jäne grafikalyq ölşemderımen naqtylandy. Būl – otandyq rämız tanu men rämızdı tanytudaǧy airyqşa beles. Eldık arqau eren Eltaŋbamyzben erekşelene beretınıne senımdımın, – dep tüiındedı mereke qarsaŋyndaǧy äŋgımesın säuletşı professor Jandarbek Mälıbekūly.
Ǧalym QOJABEKOV
