Myŋjyldyqtardan bastau alatyn ūly dalanyŋ köne şejırelerı ädette örkeniet ataulynyŋ kındıgı bolyp tabylady. Ūly dalada saltanat qūrǧan san ǧasyrlyq örkeniet memlekettık tarihty jasady. Demek, Euraziia atty alyp qūrlyqtyŋ barşa mädenietı men örkenietı ūly dalamen tyǧyz bailanysty. Sol ūly dalany meken etken dala perzentterınıŋ yqpalymen ūly taipalar qalyptasty. Tarihtan bıletınımızdei, Skifter memleketı, Ūly Ǧūndar imperiiasy, Türık qaǧanaty, Altyn Orda, odan berıdegı Resei imperiiasy men Keŋes Odaǧy – Ūly Euraziialyq ideianyŋ tamyrlary sanalady.
Alaida, qazaq halqynyŋ aldynda jaŋa memleket qūru ideiasy tūrdy, halyqtyŋ onyŋ kürdelı mäselelerın üzdıksız şeşuıne tura keldı. Solai Euraziia qūrlyǧynda maqsaty aiqyn, mejesı biık Qazaqstan Respublikasy atty memleket qūryldy. Onyŋ köş basynda tūŋǧyş Prezidentımız Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaev tūrdy. Qazaqstannyŋ jiyrma bır jyldyŋ ışınde qalai qaryştap damyǧany, älemdık arenada qandai bedelge ie bolǧandyǧy, halyqaralyq deŋgeidegı rölı ämbege aian. Täuelsızdıktıŋ alǧaşqy jyldaryndaǧy qiyn-qystau kezeŋ de halyqtyŋ köz aldynda. Ǧasyrlar boiy babalardyŋ asyl armany bolyp ketken täuelsızdık atty qasterlı ūǧym qazaq dalasynda da paida boldy. Qazaq ūǧymynda qalyptasyp, özgeşe sipat aldy. Egemen elımızdıŋ basşysy Nūrsūltan Nazarbaev basqa memlekettermen ǧasyrlar boiy qalyptasqan ekonomikalyq, ruhani jäne saiasi bailanystardy üzgen joq. Qazaqstan memleketı zamanaui memleketaralyq qatynastarda da özınıŋ tyŋ ideiasymen düniejüzın özıne qaratty. Elbasynyŋ euraziiaşyldyq ideiasy jaŋa baǧytta, jaŋa tūrpatta örbıdı. Aldymen Nūrsūltan Äbışūly aituly ideiany jüzege asyru üşın Euraziialyq bırlık ideiasy töŋıregındegı beldı tūlǧalar men belgılı ǧalymdardyŋ, sarabdal saiasatkerlerdıŋ ǧana emes, sonymen qatar täuelsız memleketterdıŋ qarapaiym azamattarynyŋ da sanasyna sıŋırdı. Ötken ǧasyrdyŋ ekınşı jartysynda körnektı ǧalym Lev Gumilevtıŋ bastamasymen bırqatar ǧalymdardyŋ euraziiaşyldyq ūǧymy ǧylymi keŋıstıkke şyqqany belgılı. Degenmen, būl filosofiialyq ūǧym ǧalymdardyŋ hatynda teoriia retınde kele jatqan edı. Osynau asqaq ūǧymdy Nūrsūltan Nazarbaev saiasi arenaǧa alyp şyqty. Atalǧan formula tūtas qūrlyqty ūiystyrǧan yqpaldastyq tūjyrymdamasy retınde, tıptı, jaŋa kelbetke, jaŋa sipatqa ie boldy. «Euraziialyq Odaq qajet. Būrynǧy Keŋes Odaǧynyŋ Respublikalaryn bırtūtas qoǧam qūruǧa tarihtyŋ, taǧdyrdyŋ özı daiyndaǧandai. Bızge bailanys pen basqarudyŋ tetıkterı men täsılderı ortaq, bızdıŋ mentalitetımız, bükıl bolmystarymyz ūqsaidy. Bır-bırımızge senım bıldıru maŋdaiymyzǧa jazylǧan. Bız Odaq degen sözden qoryqpauymyz kerek. Janymyzda Europalyq Odaq ta tamaşa ömır sürıp jatyr emes pe» degen edı QR Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev 1994 jylǧy nauryz aiynda M.V.Lomonosov atyndaǧy Mäskeu Memlekettık universitetınıŋ ūstazdary men ǧalymdarynyŋ aldynda söilegen sözınde.
Euraziialyq ideianyŋ basty özegı – ekonomikalyq qana emes, ruhani bırlıktı de laiyqty deŋgeide saqtai otyryp, är memlekettıŋ öz ideiasymen damuyna tolyq mümkındık beru bolyp tabylady. İdeianyŋ baǧyty dūrys, baǧdary aiqyn bolǧandyqtan da būl bastamaǧa belgılı ǧalymdar men saiasatkerlerden bastap, qarapaiym eŋbek adamdaryna deiın qyzu qoldau körsetıp keledı. Sondyqtan da būl ideianyŋ tarih üşın maŋyzy zor bolmaq.
Elımız – älemdegı iadrolyq qarudan eŋ bırınşı bolyp bas tartqan memleket. Barlyq mäselelerdı beibıt jolmen şeşude basqa memleketterge ülgı körsetuge laiyq dese de bolarlyqtai. Sondyqtan Nūrsūltan Nazarbaev euraziialyq integrasiiany erıktılık pen teŋdık negızınde jüzege asyrudy ūsyndy. Täuelsız memleketter qazırde euraziialyq integrasiianyŋ negızgı qatysuşylary bolyp tabylatyndyqtan, būl memleketter euraziialyq saiasattyŋ myqty jäne yqpaldy subektılerı bolyp esepteledı. Qai kezde de Elbasynyŋ avtorlyq ideiasynan tuyndap, az uaqyttyŋ ışınde-aq ziialy qauym men qarapaiym halyqtyŋ tarapynan meilınşe qoldau tapqan euraziialyq ideia – Qazaqstan tarihynyŋ jaŋa betterı.
Būl tūrǧydan da qazaq halqy älem aldynda özındık bolmysymen erekşelenedı. Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev tyŋ ideiasymen, jarqyn bastamasymen babalar amanatyna qylau tüsırmei, osynau ūly dalanyŋ qasietı men halyqtyŋ tegın özgelerge de moiyndata bıldı. Nūrsūltan Äbışūly qazaq halqynyŋ aldynda ekı bırdei tarihi röldı öz moinyna aldy. Täuelsız memlekettıŋ ırgesın qalady jäne onyŋ jolyn jaŋǧyrtty. Al, tarihta mūndai jauapkerşılıktı tolyqtai kötere bılu, halyq senımın barynşa aqtau – sirek qūbylystardyŋ bırı. Elbasy qazaqstandyq qoǧamdy «Qazaqstan halqy» degen jalpy adamzattyq ideia aiasyna bırıktıre kele, memlekettıŋ maŋyzdy mındetterın alǧa qoidy.
Bügınde Elbasymyz Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ Euraziialyq ideiasy özınıŋ ömırşeŋdıgın däleldedı. Būl jaǧdai Keden Odaǧyn, Bırtūtas Ekonomikalyq Keŋıstıktı qūru barysynda, sonymen qatar memleket basşylarynyŋ 2015 jylǧa qarai Euraziia Ekonomikalyq Odaǧyn qūru turaly şeşımın qabyldau kezınde anyq körındı, sol sebeptı ideiany qoldauşylardyŋ sany uaqyt ötken saiyn artyp keledı. Sondyqtan Euraziialyq Odaq ideiasy eşbır memlekettıŋ ūlttyq täuelsızdıgıne nūqsan keltırmei, tek qana Euraziia jūrtşylyǧynyŋ ekonomikalyq äleuetın arttyra tüsu jolynda qyzmet etpek.
Hamit ESAMAN
