«Sen küizelıstesıŋ be? Senı eşkım tüsınbeidı me? Sen aldyŋa qoiǧan maqsattaryŋa jete almaisyŋ ba? Senıŋ tabysty adam bolǧyŋ kelse, bızdıŋ seminar-treningımızge kelıp öz ömırıŋdı özgertıp, tabysqa kenelıp şyǧasyŋ…» degen türlı psihologiialyq praktikterdıŋ seminarlaryna şaqyrtulardy körıp, estıp jatamyz. Şynymen, küizelıste jürgen adam üşın osyndai motivasiialyq sözderdı estıp, mümkın özgerıp, ömırınıŋ mänın tauyp, tabysty boluy mümkın. Bıraq barlyq jaǧdailarda emes. Sebebı kei jaǧdailarda būl destruktivtı aǧymdardyŋ jetegıne ketıp qaluymen sipattaluda.
Dın adam ömırınde maŋyzdy oryn alady. Adam alǧaşqy qauymdyq kezeŋnen bastap ainaladaǧy qūbylystardyŋ sebepterın bıluge talpynǧan, älem, ömır men ölım, ömırdıŋ mänı siiaqty sūraqtarǧa jauap ızdei otyryp, aqyldan tys bır qūdırettı küştıŋ bar ekendıgıne sengen.
Dın ainalasyndaǧy jan ūǧymy erte damu kezeŋderdıŋ özınde-aq deneden bölek qūdıretke ie tüsınıkter qalyptasqan. Jan degenımız – adamnyŋ, jan-januarlardyŋ (keide ösımdıkterdıŋ de) boiyndaǧy tırşılık quaty. Dıni dünietanymda adamdarǧa jan beruşı jäne ony aluşy – Qūdai. Būl – barlyq dınderge ortaq tüsınık. Demek, jan iesı – Qūdai. İslam filosofiiasynda jan Allanyŋ nūry nemese Allanyŋ nūrynan jan paida bolady deidı. Qalai bolǧanda da jan adamǧa qatysty emes, ol Alla ämırımen bolatyn ıs dep ūǧynǧan. Jannyŋ tänge tūraqtaǧan kezı «jalǧan» ömır bolsa, tännen bölınıp «ūşyp» ketken soŋ, ol «mäŋgılık» ǧūmyr keşu dep, o düniede jaratuşy sūraqtaryna jauap beretın de jan deidı. Filosofiia tarihynda jan turaly köptegen ǧūlamalar pıkır aitqan. Mysalǧa Aristotel jan tännıŋ formasy dese, grek filosofy Plotin jan tännıŋ formasy emes, ol aqyl iesı deidı. Onyŋ aituynşa, aqyl – tände emes, janda. İbn Sina ösımdıkter jany, haiuanattar jany jäne adamdar jany dep jıktegen, onyŋ dünietanymynda «aqylsyz jan» degen tüisınık haiuanattar jany bolsa, aqyldy jan iesı adam deidı. Mūndai jaǧdaida ösımdık jannyŋ haiuan janyna, odan adam janyna ötuı nemese kerısınşe boluy mümkın emes. Jannyŋ bır deneden ekınşı denege auysuy – budda dınındegı tüsınık. Jan mifologiiada, körkem önerde de türlı obrazdarǧa negız bolǧany bızge belgılı.
Jan turaly ūǧymdy tolyqtyratyn ǧylymnyŋ taǧy bır salasy psihologiia bolyp tabylady. Sebebı psihologiia grek tılınen «jan turaly bılım» dep audarylady, al teoriialyq negızdemesıne säikes adamdar men januarlardyŋ mınez-qūlqy men psihikalyq prosesterın zertteitın ǧylym bolyp tabylady. Psihika – būl tırı ömırdıŋ pändık älemmen özara bailanysynyŋ joǧary türı, olardyŋ öz nietterın jüzege asyru jäne ol turaly aqparat negızınde äreket etu qabıletterı. Psihika arqyly adam qorşaǧan ortanyŋ zaŋdylyqtaryn körsetedı. Iаǧni psihologiia jan turaly ǧylym desek te bolady, bıraq psihologiia täjıribesınde (praktikasyda) jan ūǧymy tek adamnyŋ janyn emdeu degen ūǧymda ǧana qoldanylyp, qarastyrylady. Mūndai ekı jaqtyq psihologtardyŋ dıni ūǧymdardy tereŋırek tüsınuge alyp kelıp, dın psihologiiasynyŋ şyǧu sebepkerı boldy.
Dın men psihologiianyŋ üilesımdıgı retınde qarastyruymyzǧa bolatyn elımızde tanymaldylyqqa ie bolyp damyp kele jatqan psiho-treningter, seminar, kurstar az emes. Olar adam ömırın jeŋıldetu, iaǧni küizelıster men qiyndyqtardy tötep beru üşın motivasiialar men keŋesterdı beruşıler dep qarastyra alamyz. Älem elderınde mūndai seminar, treningter bızge qaraǧanda äldeqaida erte damyp, özındık bır jüielenıp, zaŋdastyrylǧan bolsa, elımızde ondai täjıribe men täjıribelı mamandardyŋ tapşylyǧynyŋ äserıne dauly mäselelerge sebep boluda. Mäselen, qandai da bır psihologiialyq bılımı joq äleumettık jelıler arqyly oqyrmandaryna aqyl aityp, ülgı bolu tendensiiasy köbıne äiel qauymyna tän bolyp jatyr. Mūndai ülgılı motivatorlardyŋ özı şetel psihologtarynyŋ seminar, treningterınen üirengenın qazaq dästürı men dästürlı qazaqtyŋ dıni senımderın islammen ūştastyryp, keide dınge qaişy äreketterımen közge tüsıp jatady. Mysalǧa alsaq, J. esımdı qazaqstandyq belgılı bloger, özın ruhani praktik retınde tanystyratyn motivator islamdaǧy qazırgı ömırdıŋ jalǧan ekendıgı turaly ūstanymdy buddizmnıŋ jannyŋ auysuy karma, sansara turaly tüsınıkterdı ūlastyryp, bır oiǧa keltırıp, ekı dındı de bır etıp şatastyryp jatady. Ruhani praktik retınde psihologiialyq trening kurstardy jürgızu barysynda Janar atalmyş psihologtar Z.Freid, V.Frankl, E.Fromm, t. b. ǧalymdardyŋ täjıribesı men eŋbekterıne süienedı.
Ruhani praktika būl eŋ aldymen adamnyŋ özın-özı baqylau jäne jeke basynda bolyp jatqanyn tek özı ǧana şeşuı kerek degen ūstanymnan tūrady. Elımızde psihologiia, numerologiia degen atpen trening kurstardy ötkızıp jürgen kelesı Q. esımdı azamatşa – elge tanymal tūlǧa, bloger jäne äleumettık jelı psihology. Mūndai tanymaldylyqqa ie tūlǧalar özın psiholog dep aitqanmen, köpşılıgı psihologiialyq bılım ielerı emes. Bıraq oǧan qaramastan, psiho-treningterge halyqtyŋ belsendı qatysuyn köremız.
Mūndai «psiholog-motivatorlar» özderınıŋ täjıribesın dın emes dep, eşqandai dıni-nanymdy därıptemeitının aitsa da, dıni taqyryptardy üstırtı bolsyn aityp, tıptı bırşama keŋester beredı. Osyndai äleumettık jelıdegı tanymaldylyqty paidalanyp, tyŋdarmandaryna özındık dınder tūrǧysynan qaişylyqqa toly ruhani dünienı därıptep jatqanyn tıptı özderı, sırä, baiqamaidy.
N.DİHAMBAEV,
Nūr-Sūltan qalasy Dın mäselelerın
zertteu ortalyǧynyŋ teolog-mamany
