Elordada qalany körkeitu jäne şahar halqynyŋ tūrmysyn jaily etu baǧytynda qyruar jūmys qolǧa alyndy. Būl turaly Nūr-Sūltan qalasynyŋ äkımı Altai Kölgınovtıŋ «Qazaqstan» ūlttyq arnasynyŋ «Aşyq alaŋ» baǧdarlamasyna bergen sūhbatynda aityldy. Baspana qūrylysy, üleskerlık qūrylys, äleumettık maŋyzy bar azyq-tülık baǧasyn ūstap tūru, mektepterdı salu, t.b. osy siiaqty maŋyzdy jūmystar ret-retımen jalǧasyp jatyr. Qala basşysy barlyq saualdarǧa müdırmei jauap berıp, kürmeulı mäselelerdıŋ şeşımı jaily da aitty.
Qūrylys qarqyny bäseŋdegen joq
Qala äkımınıŋ aituynşa, elordada tūrǧyndar sanynyŋ soŋǧy on jylda ekı ese ösuıne qaramastan, qūrylys qarqyny artpasa, bäseŋdegen joq. Kerısınşe, eselenıp jatyr. Mäselen, on jyl būryn 600 myŋ tūrǧyn bolsa, qazır 1 million 200 myŋnan asty. Eger ösım osy qarqynmen kete berse, 2030 jyly 2 million tūrǧyn bolady dep boljanyp otyr.
– Urbanizasiia – älemdık ürdıs. Bız de odan tys emespız. Qazırden bastap soǧan qalany daiyndauymyz kerek. Är ülken qalada baspana qūrylysy – özektı mäsele. Elordanyŋ özınde 48 myŋ adam baspana kezegınde tūr. Memleket basşysy Nūr-Sūltan qalasynda qoljetımdı baspanany üş esege arttyruǧa tapsyrma berdı. 2019 jyly 1 mln 700 myŋ şarşy metr tūrǧyn üi paidalanuǧa berıldı. 2020 jyly būl körsetkış 3 mln şarşy metrge deiın östı. Al biyl jyl soŋyna deiın 3 mln 200 myŋ şarşy metr tūrǧyn üi salu josparlanǧan. Būl – rekordtyq körsetkış. Sonyŋ 80 paiyzdan astamy jeke investisiia esebınen salynady. Qoljetımdı baspana qūrylysy da eselep artyp keledı, – dedı A.Kölgınov.
Äkımnıŋ sözınşe, äleumettık osal toptarǧa jatatyn, kezekte tūrǧan adamdarǧa 2018 jyly 1100 päter berılse, 2019 jyly 2900 päter berıldı. Byltyr päter sany 7 myŋǧa jettı. Al biyl äleumettık osal toptarǧa 10 myŋ päter kıltı tapsyrylatyn bolady. Aldaǧy bes jylda da jyl saiyn kemınde 10 myŋ päter salynatyn bolady. Söitıp tūrǧyn üi kezegın azaitu maqsaty tūr. Būǧan qosa, äkımdık «Otbasy bank» AQ-pen bırge «7-20-25», «Şaŋyraq» baǧdarlamalary boiynşa jūmystar jürgızıp jatyr.
Mäselen, biyl «Prigorodnyi» tūrǧyn alabyndaǧy 100 otbasyǧa qoljetımdı baspana salyndy. Būl tūrǧyn üilerdıŋ köbısı ata-ananyŋ qamqorlyǧynsyz qalǧan adamdarǧa berıldı.
Altai Kölgınov baspana qūrylysyna ǧana emes, onyŋ sapasyna da toqtaldy.
– Jaŋa tūrǧyn üilerdıŋ sapasyn jüielı türde tekserıp tūramyz. Eger sapasyz bolsa, qūrylys saluşy öz qarjysyna qalpyna keltıredı, – degen qala basşysy üleskerlık qūrylys mäselelerı qalai şeşılıp jatqanyn da jetkızdı.
Üleskerler päterlerıne kırıp jatyr
– Osydan ekı jyl būryn elordada qūrylysy ūzaqqa sozylǧan 150 köpqabatty tūrǧyn üi bar edı. Sol kezde 15 myŋdai otbasy baspanasyna qol jetkıze almady. Memleket basşysynyŋ tapsyrmasyna säikes Ükımetten qarajat bölındı. 2019 jyly 13 köpqabatty tūrǧyn üidıŋ qūrylysy aiaqtalyp, 2500-ge juyq otbasy päterlerıne kırdı. Byltyr 20 köpqabatty tūrǧyn üidıŋ mäselesı şeşılıp, 2700-dei otbasy öz päterlerıne qol jetkızdı. Biyl jyl soŋyna deiın 57 tūrǧyn üidıŋ qūrylysyn aiaqtaimyz. Onyŋ jartysy boiynşa tiıstı jūmystar bıttı. Söitıp 7 myŋ otbasy köpten kütken päterlerın alady, – dedı elorda äkımı.
Qala basşysy üleskerler mäselesı alaqol qūrylys saluşylardyŋ äreketterınen tuyndaǧanyn atap ötıp, qazır osyndai jaǧdailardy boldyrmau maqsaty tūrǧanyn aitty. Sol sebepten elorda äkımdıgınde senımsız qūrylys kompaniialarynyŋ «qara tızımı» jasaldy. Būl tızım jaŋartylyp otyryp, aqparattyq resurstarda jariialanyp tūrady.
– Qala ülken bolǧandyqtan qazır bızde 200-ge juyq qūrylys kompaniiasy bar. 3 millionnan astam şarşy metr tūrǧyn üi salynyp jatyr. Būl salada zaŋ küşeitıldı. Bırınşıden, qūrylys kompaniialary bankten kepıldeme aluy kerek. Ekınşıden, būl kompaniianyŋ qauqary nemese bank esepşotynda qarajaty boluy qajet. Üşınşıden, üidı saudaǧa şyǧaru üşın qūrylys bastalyp, onyŋ qaŋqasy körınıp tūruy kerek, – dedı A.Kölgınov.
Baǧa öspeu üşın tiıstı şaralar qolǧa alyndy
Nūr-Sūltanda äleumettık maŋyzy bar azyq-tülık baǧasy köterılmes üşın jergılıktı äkımdık bırqatar şarany qolǧa aldy. Qala basşysy būl jūmystan da habar berdı.
– Bız äleumettık maŋyzy bar azyq-tülıktıŋ 19 türınıŋ tızımın bekıttık. Olardyŋ baǧasy köterılmes üşın qazır astanadaǧy ırı sauda ūiymdaryna ainalym mehanizmı arqyly qarajat berıp jatyrmyz. Mysaly, nan qymbattamauy üşın 8 myŋ tonna ūn satyp aldyq. Sol siiaqty, et, kartop, mai sekıldı basqa da azyq-tülık türlerınıŋ baǧasyn qadaǧalap otyrmyz, – dedı A.Kölgınov.
Onyŋ aituynşa, karantinnıŋ kesırınen keibır şekaralar jabylyp qaluy mümkın. Bükıl azyq-tülık önımderı Qazaqstanda şyǧarylmaityndyqtan, elorda äkımdıgı Auyl şaruaşylyǧy ministrlıgımen bırlesıp, jergılıktı şarua qojalyqtarymen forvardtyq kelısımşarttarǧa otyrǧan.
Biyl 15 mektep salynady
Biyl elordada 15 mekteptıŋ qūrylysy aiaqtalady. Qala basşysy sūhbatynda būl turaly da aitty.
– 10 jyl būryn elordada oquşylardyŋ sany 74 myŋ oquşy bolsa, qazır 210 myŋ oquşy. Sol sebepten äleumettık nysandardyŋ sanyn köbeitu kerek. Prezident öz Joldauynda būl turaly aitty. 2019 jyly Nūr-Sūltan qalasynda 6 mektep salynsa, 2020 jyly 11 mektep paidalanuǧa berıldı. Al biyl 15 mekteptıŋ qūrylysy aiaqtalady. Būl ekı auysymda 40 myŋǧa juyq balaǧa oryn aşady. Kelesı jyly būdan da köp mektep saluymyz kerek. Sebebı biylǧy mamyr aiynda 7 myŋ tülek bıtırse, qyrküiekte jaŋadan 25 myŋ bala mektepke keldı, – dedı A.Kölgınov.
Biyl Mäŋgılık el daŋǧyly boiyndaǧy «Vena» oramy aumaǧynda 2 myŋ oryndyq mektep qūrylysy bastaldy. Nysan qūrylysy kelesı jyly aiaqtalady. Onyŋ janynda jekemenşık mektep te salynyp jatyr. Būl da aldaǧy jyly tapsyrylady. Mūny aitqan qala basşysy balabaqşa qūrylysy da maŋyzdy bolyp otyrǧanyn, qazır būǧan investorlardyŋ qyzyǧuşylyǧy köp ekenın jetkızdı.
– Mektep pen balabaqşa qūrylysynda biudjetke qol jaiyp otyrmauymyz kerek. Memlekettık-jekemenşık ärıptestık aiasynda investorlar men biudjet esebınen mektepterdı salyp jatyrmyz. Būryn eŋ ülken mektep 1 myŋ 200 oryndyq bolsa, biyl 2 myŋ oryndyq mektepterdı sala bastadyq. Qalada qūrylys qarqynyna sai är audanda mektep boluy kerek. Soǧan säikes injenerlık jelılerdı tartyp, jol salyp, abattandyru qajet, – dedı A.Kölgınov.
Joldar jöndelıp, köpırler köbeiedı
Soŋǧy jyldary elordanyŋ şetkı aimaqtaryndaǧy joldardy jöndeuge erekşe köŋıl bölınıp jatyr. Äkım būl jūmystan da habar berdı.
– Byltyr qalada 174 köşenı jöndeuden ötkızdık. Sonyŋ 70-ten astamy şetkı aimaqtarda ornalasqan. Ädette būrynnan elordada tek sol jaǧalaudy jöndei beredı degen tüsınık qalyptasqan. Prezidenttıŋ tapsyrmasyna säikes şetkı aimaqtardy damytu üşın arnaiy baǧdarlama qabyldadyq. Sonyŋ ışınde eŋ özektı – jol mäselesı. Mäselen, Bögenbai batyr daŋǧylyn byltyr jasadyq. Qarasai batyr köşesı eskı temırjol vokzalynyŋ janynda ornalasqan. Sol köşenı jöndedık. Äuezov köşesı sekıldı köptegen köşege jöndeu jūmysyn jasadyq. Bıraq qala ülken bolǧannan keiın kölıkter köbeiıp jatyr. Köşelerge de salmaq tüsude. Sondyqtan jyl saiyn jol salu mäselesıne köŋıl audaruymyz kerek. Byltyr 174 köşe jöndeldı. Biyl jyl soŋyna deiın 115 köşe jöndeuden ötedı, – dedı äkım.
Qala basşysy joldar qūrylysyna qosa qalada köpırler salynyp jatqanyn aitty. Būl jūmys kölık keptelısın azaituǧa jäne dıttegen jerge jyldam jetuge baǧyttalǧan.
– Bügınde elordanyŋ är tūsynda köpırler qūrylysy jürıp jatyr. Mysaly, Bögenbai batyr daŋǧylynyŋ boiymen jürıp kele jatqanda halyq «gorbatyi most» atap ketken köpırdıŋ qūrylysyn kelesı jyly aiaqtaimyz. Osy aptada Täuelsızdık daŋǧyly boiyndaǧy köpırdıŋ qūrylysy bastaldy. Öitkenı oŋ jaǧalau men sol jaǧalau arasynda kölık keptelısı bar. On jyl būryn qalada 200 myŋǧa juyq kölık resmi türde tırkelgen bolatyn. Biyl 380 myŋ kölık resmi tırkeldı. Beiresmi türde basqa öŋırlerden keletın tranzittık kölıkter de bar. Sondyqtan köpırlerdı köbeituımız kerek. Ūly dala köşesınıŋ boiynda, jaŋa temırjol vokzalyna bara jatqan jolda da jaŋa köpır salynuda. Onyŋ da qūrylysyn biyl aiaqtau josparlanyp otyr, – dedı A.Kölgınov.
Gaz tartuǧa kömek berıledı
«Köktal», «Agrogorodok», «Öndırıs» tūrǧyn alaptarynda tūrǧyndardyŋ ötınışterıne säikes jūmys jürgızılıp jatqanyn aitqan qala basşysy būl jūmysqa da toqtaldy.
– Jazda «Köktal» tūrǧyn alaby tūrǧyndarymen kezdestım. Ol jerde qazır gazdandyru jūmysy belsendı jürgızılıp jatyr. Onda joldar da salynuda, – degen qala äkımı gazdandyru jūmysynyŋ barysynan da habar berdı.
– Ötken jyly 370 şaqyrym gaz qūbyryn tarttyq. Biylǧy jospar – 317 şaqyrym. Osy uaqytta tūtastai alǧanda 645 şaqyrym qūbyr tartyldy. Jeke sektorda jyl saiyn 500 myŋ tonna kömır jaǧylady. Al 1-JEO men 2-JEO jyl saiyn 3 million tonna jaǧady. Sol sebepten aua qatty lastanady. Būǧan gazdandyru oŋ äserın tigızedı. «Köktal», «Köktal-2», «Agroqalaşyq», «Oŋtüstık şyǧys» tūrǧyn alaptaryna gaz jettı. «Oŋtüstık şyǧysqa» keşe ǧana gaz berıldı. Sol audanda juyq arada 500-den astam üi gazǧa qosylady. Osy jylytu mausymynda «Köktalda» myŋǧa juyq üige gaz berıledı. Gazdandyru 2023 jyly aiaqtaluy tiıs. 1-JEO men 2-JEO-da 13 qazandyqtyŋ bärın gazǧa köşırdık. Elektrquatyn öndıretın qazandyqtar gazǧa köşırılmei, kömırmen jūmys ısteidı, – dedı A.Kölgınov.
Az qamtylǧan otbasylarǧa gaz tartu üşın 260 myŋ teŋgege juyq kömek berıletının aitqan qala äkımı onyŋ tiıstı talaptary baryn jetkızdı. Sonyŋ ışınde eseptegış qūraldar tegın ornatylyp, qūbyr üidıŋ qaqpasyna deiın aqysyz tartylady. Al üidıŋ ışıne gaz tartu üşın iesı öz qarajatyn jūmsaidy.
Taldyköl maŋaiy abattandyrylady
Altai Kölgınov keiıngı kezde pıkırtalas tudyrǧan Taldyköl mäselesıne de toqtaldy.
– Bırınşıden, kölderdı şatastyrmauymyz kerek. Taldyköl dep otyrǧanymyz – ülken köl, qalǧan kışıgırım sular – köl emes. Olar neden paida bolǧan? Olar – kezınde nöser jaŋbyrdan kärız jelılerımen baryp aqqan sular. Ülken Taldyköldıŋ suy soŋǧy jyldary qatty azaiǧan. Mysaly, osydan bes-alty jyl būryn onda 50 million tekşe metr su bolsa, qazır nebärı 8 mln tekşe metr su qaldy. Nege? Öitkenı ol jerge kärız jelılerımen kelgen sudy filtrlep, tazalap, ärı qarai özenge jıberıp otyrdy. Bız osy köldı alyp qaluymyz kerek. Eşqandai qūrylys salmaimyz. Tek ainalasyn abattandyryp, janyna jaiau jürgınşıler jolyn salyp, qūtqaryp qala alamyz, – dedı elorda äkımı.
Äkımnıŋ sözınşe, soŋǧy uaqyttary jūrtşylyq jiı aityp jürgen, keibır sirek kezdesetın qūstar mekendep jatqan kölşık suy da tartylyp barady.
– Kışı kölderdı aitatyn bolsaq, osydan bes-alty jyldai uaqyt būryn onyŋ tereŋdıgı 1 metrdei bolsa, qazır 20-30 santimetr ǧana. Bız sol sudy saqtap qalǧymyz keledı. Qazır onyŋ ainalasyndaǧy ösımdık atauly qurap qalǧan, iıs te şyǧady. Bız osy kemşılıkterdı tüzep, şet-şetın dūrystap, kölşıktı tereŋdetemız. Söitıp ony saqtap qalamyz. Oǧan azamattarymyzǧa uaiymdaudyŋ qajetı joq, – dedı qala basşysy.
LRT qūrylysy jalǧasady
A.Kölgınov LRT qūrylysy jalǧasatynyn jetkızdı. Sebebı būl – qalaǧa kerek joba.
– On jyldan keiın elordada 2 million tūrǧyn bolady dep boljanyp otyr. Sondyqtan qalada qoǧamdyq kölıktı damytu kerek. LRT sonda kerek bolady. Oǧan qyruar qarajat kettı. İnjenerlık jelılerınıŋ barlyǧy basqa jaqqa köşırılıp, qūrylysy bastaldy. Bastalǧan jūmysty aiaqtau kerek. Bankpen jūmys jürgızıledı. Qoǧamdyq kölık bolǧannan keiın būǧan biznes joba dep emes, äleumettık joba dep qarauymyz kerek. Sebebı azamattardyŋ jürıp-tūruyna paidasy bolǧan jön, – dedı elorda äkımı.
