Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ biylǧy köktemde jariialanǧan «Bolaşaqqa baǧdar: ruhani jaŋǧyru» atty maqalasy jyl qūstaryndai jaŋalyqtardy ala kelıp, sanamyzdy serpılttı. Basynan türlı zobalaŋdy ötkerıp, talai asyl düniesınen aiyryla jazdaǧan qazaqqa jan-jaqtan kelıp jatqan jat ideologiiaǧa ūlttyq qūndylyqtary arqyly tötep bere alatynyn ūqtyrdy. Ūlttyq bıregeilıktı saqtap, zaman köşıne laiyq alǧa ozu kerektıgın tüsındırdı.
Ūlttyŋ jany tıl ekenı belgılı. Elbasy aitqandai, qazırgı zamanǧy tehnologiialyq orta, kommunikasiia, sondai-aq, HHI ǧasyrdaǧy ǧylymi jäne bılım beru prosesı latyn älıpbiı negızınde örkendep otyr. Sondyqtan osy salalarda älemnıŋ ozyq elderınde bolyp jatqan üderısterden qalmau üşın qazaq älıpbiı de soǧan sai boluy tiıs.
El Prezidentı ärıden oilap, osydan bes jyl būryn «Qazaqstan-2050» strategiiasynda 2025 jyldan bastap latyn älıpbiıne köşuge kırısuımız kerektıgıne nazar audardy. Täuelsızdık alǧan kezeŋımızden būǧan mūqiiat daiyndalǧanymyzdy, būl mäselege neǧūrlym däiektılık, baiyptylyq qajettıgın aitty. Biyl osyǧan naqty pärmen berdı. Jyl aiaǧyna deiın ǧalymdardy tartyp, barşa qoǧam ökılderımen aqyldasa otyryp, qazaq älıpbiınıŋ jaŋa grafikadaǧy bıryŋǧai standartty nūsqasyn qabyldaudy, 2025 jylǧa qarai ıs qaǧazdaryn, merzımdı baspasözdı, oqulyqtardy, bärın de latyn älıpbiımen basyp şyǧara bastaudy tapsyrdy.
Sodan soŋ arnaiy jūmys toby qūrylyp, biylǧy 11 qyrküiekte Ş.Şaiahmetov atyndaǧy Tılderdı damytudy üilestıru respublikalyq ortalyǧynyŋ direktory Erbol Tıleşov jaŋa grafikadaǧy älıpbidıŋ bırınşı nūsqasyn QR Parlamentı Mäjılısınde tanystyrdy. Älıpbi nūsqasyn äzırleude atalmyş ortalyq pen A.Baitūrsynov atyndaǧy Tıl bılımı instituty jetekşı röl atqardy.
Alǧaşqy nūsqa 25 taŋbadan jäne ärıpterdı qosaqtau arqyly bır dybysty beretın 8 digraftan tūrdy. Digraf «ä», «ö», «ü», «ŋ», «ǧ» siiaqty qazaqtyŋ töl dybystaryna jäne «ch», «ş», «j» ärıpterıne negızdeldı. «Säbız» syndy keibır sözderdıŋ oqyluy külkı şaqyratyndyǧynan jäne «bır ärıp – bır dybys» prinsipıne säikes kelmeitındıkten, būl nūsqa köpşılıktıŋ köŋılınen şyqpady.
9 qazanda Elbasyǧa apostrof (däiekşe) negızınde äzırlengen älıpbidıŋ ekınşı nūsqasy tanystyryldy. 32 taŋbadan tūratyn būl älıpbidegı 9 dybys apostrofpen berıldı. Erbol Tıleşov būl nūsqa digrafqa qaraǧanda halyqqa jeŋıl bolatynyn aitty. Alaida osy älıpbi turaly da terıs pıkırler aitylmai qoimady. Degenmen qoǧam qoldap, ǧalymdar, tıl mamandary, saiasatkerler, jastar jäne Qazaqstan halqy Assambleia ökılderı ortaq mämılege keldı.
Būdan soŋ Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev öz Jarlyǧymen qoǧam qoldaǧan älıpbi nūsqasyn bekıtıp, onda qazaq älıpbiın latyn grafikasyna köşıru jönındegı ūlttyq komissiia qūruǧa tapsyrma berdı. Būl komissiia ötken aida jūmysyn bastady. Älıpbidı köşıru 2025 jylǧa deiın kezeŋ-kezeŋımen jüzege asatyn boldy. Bırınşı kezeŋ – 2018-2020, ekınşı kezeŋ – 2021-2023, üşınşısı 2024-2025 jyldardy qamtidy. Keler jyldan bastap jaŋa älıpbidı üiretetın mamandar men orta mektepterge arnalǧan oqulyqtar daiyndala bastaidy.
Bastysy, būl ıste asyǧudyŋ qajetı joq. Alaida bırqatar būqaralyq aqparat qūraldary ataularyn latyn älıpbiıne negızdelgen ärıpterge özgertıp ülgerdı. QR Parlamentı Senatynyŋ töraǧasy Qasym-Jomart Toqaev juyrda «Tvitter» jelısındegı jeke paraqşasyna «Ūlttyq komissiia qazaq tılı latyn älıpbiı boiynşa naqty şeşımge kelgen joq, sondyqtan «apostrof» älıpbiın gazetterde ia basqa jerlerde paidalanuǧa älı erte» dep jazdy.
Anyǧy, latyn älıpbiı ūltymyzǧa taŋsyq emes. Ötken ǧasyrda, 1929 jyldan bastap 1940 jylǧa deiın qazaq osy jazudy qoldandy. Sözge qatty män beretın halyqpyz, sol sebepten latynǧa köşu dep aitudan görı, qaita oralu dep aitqanymyz dūrys. Erbol Tıleşovtıŋ sözınşe, 1940 jyldan osy künderge deiın kirill ärıpterımen jaryq körgen bai ädebietımız ben ǧylymi eŋbekterdı arnaiy apparat kömegımen latynşaǧa jyldam ärı oŋai audara alamyz. Sondyqtan būǧan alaŋdauǧa negız joq.
Amanǧali QALJANOV
