Aǧylşyn jazuşysy Agata Kristidıŋ «On negr balasy» atty detektiv janrynda jazylǧan romanyn avtordyŋ özı özınıŋ şyǧarmaşylyǧyndaǧy eŋ üzdık tuyndyǧa balap, keiınnen būl şyǧarmasyn pesaǧa ainaldyrdy. Keŋes zamanynda Stanislav Govoruhinnıŋ atalmyş romannyŋ jelısımen tüsırılgen körkem filmı de telekörermennıŋ esınde bolar. «Jastar» teatrynda premerasy ötken «Lift» psihologiialyq dramasyn tamaşalaǧanymyzda bızdıŋ de jadymyzda būl film jaŋǧyrdy.
Rasynda, ekı tuyndynyŋ avtorlyq şeşımderınde ūqsastyqtar kezdesedı. Mäselen, kez kelgen adam özınıŋ jasaǧan künälary üşın erte me, keş pe jazasyn alady. Älemge äigılı qalamgerdıŋ romany da, dramaturg Saia Qasymbektıŋ «Teksızder» pesasynyŋ negızınde qoiylǧan drama da sony meŋzeidı.
Aiyrmaşylyǧy – «On negr balasynda» künäharlarǧa ükımdı sudia şyǧarsa, «Liftte» būl missiiany sot hatşysy atqarady. Alǧaşqysynda oqiǧa Negrler aralynda örbidı jäne şyǧarmadaǧy keiıpkerler oǧan arnaiy şaqyrtumen barady. Al, dramada liftte qamalyp qalǧan adamdardyŋ şarq ūruy, kezınde jastyqpen jasaǧan qatelıkterın moiyndauy suretteledı.
«Lift» psihologiialyq dramasyn Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı, rejisser Bekbolat Qūrmanǧojaev sahnalady. «Rejisser bügıngı künı körermenge oi salatyn, akterlerdı qyzyqtyratyn dünie ızdeidı. Sol tūrǧydan alǧanda Saia Qasymbektıŋ pesasy teatrymyzdyŋ oŋ jambasyna keldı. Būl – negızınen akterlık spektakl. Akterlerdıŋ körermenge özderın körsetuıne kerek, qazırgı zamannyŋ şyndyǧyn aşatyn şyǧarma. Pesany oqyǧan soŋ akterler oǧan bırden qyzyǧyp, teatrdyŋ körkemdık keŋesı maqūldady. Dramanyŋ aitar oiy, kötergen jügı auyr. Mūnyŋ astarynda bala taǧdyry, bala taǧdyrynyŋ arǧy jaǧynda qoǧam taǧdyry jasyrynyp jatyr. Ärı berıden soŋ ūlt, halyq taǧdyryna degen alaŋdauşylyq bar. Bız jahandanudan eşqaida qaşyp qūtylmaimyz. Tek kım ekenımızdı joǧaltyp almauǧa tiıstımız. Jastarǧa «äi deitın äje, qoi deitın qoja» azaiyp bara jatqan zamanda sahnanyŋ törınen osyndai bır oi tastasaq degen nietpen tuyndyny qoidyq» deidı ol.
«Teatr – qoǧamnyŋ ainasy» dep jatamyz. Qoǧamda bolyp jatqan jaǧdailardy sahna arqyly körermenge jetkızıp, sanasyn qozǧau – tiımdı täsıl. Osyny eske alǧan Saia Qasymbek pesanyŋ jazylu jaiyna toqtaldy. «Qazaqtyŋ basynan ötıp jatqan jaǧdailar qaşanda menı tolǧandyrady. Soŋǧy kezde bız ekonomikalyq jaǧyna köbırek män berıp, ūlttyŋ ruhani älemı qalys qalyp jatyr. Sonyŋ ışınde balalarymyzdyŋ, erteŋgı ūltymyzdyŋ bolaşaǧynyŋ ruhani tūrǧydan ösuıne aitarlyqtai maŋyz bermei kelemız. Atamyz kışkentai künımızde «Tegıŋ ne?» dep sūraityn. Tek – bızdıŋ özegımız. Qazaqtyŋ qazaqtyǧyn ūstap qalatyn – tegı. Tektılıkten ajyrasaq, mäŋgürttenemız dep oilaimyn. Mäŋgürttenuden ūrpaqty saqtap qalu üşın osy pesany jazdym» deidı dramaturg.
«Lift» psihologiialyq dramasyna bas-aiaǧy bes keiıpker qatysady. Balalar üiınde, özı aitatyndai «jetımhanada» ösken qyz, sot hatşysy, sot aidauyly, ömırden qajyp, jüikesı tozǧan äiel men aliment töleu mäselesımen sotqa kelgen azamat. Liftte kezdesken olar bastarynan keşken oqiǧalardy eske alysady. Osylardyŋ ışınde tegeurındıleu, öktemdeu bolyp jetım qyz körınedı. «Balalaryn tastaǧan barlyq äiel men erkektı sottau kerek». Qyzdyŋ sotqa kelgendegı bergısı keletın aryzy osyndai. Bastapqyda ainalasyndaǧy adamdar ony tüsınbei qalady. Aqyry aryzyn qanaǧattandyrǧan sot hatşysy aliment töleuden jaltaryp jürgen er men qyzdyŋ anasy bolyp şyǧatyn äielge ükım şyǧarady.
Qazaq jetı atadan aspai qyz alyspaǧan. Al balalar üiınde ösken, özınıŋ tegın, ruyn bılmeitın adam özınıŋ tuǧanymen şaŋyraq qūrmauyna kım kepıl bola alady? Dramanyŋ negızgı aitar oiy osy. Avtor äke-şeşesın tumysynan körmegen, olardyŋ kım ekendıkterınen habary joq ūrpaqty «teksızder armiiasyna» balaidy. Körermenge «Osyndai armiiany köbeitıp jatqan kımder?» degen sūraqty qoiady. Bomba tastamai-aq, osyndai keleŋsız körınıstermen ūlttyŋ tübıne jetuge bolatynyn meŋzeidı. Dramaturgtyŋ aitar oiy aiqyn. Alaida, bızge qoiylymnyŋ älı de bır qainauy ışınde siiaqty bolyp körındı. Akterlerdıŋ oiyny da sendırmedı. Şiratatyn tūstary älı de jeterlık eken.
Bälkım, basty rölderge taŋdalǧan ärtısterdıŋ jastyǧynan bolar, keibırı, tıptı, «Lift» psihologiialyq dramasy arqyly sahnada auqymdy rölde alǧaşqy ret körındı. «Jastarmen bız jūmys ıstemesek, kım jūmys ısteidı? Teatrdaǧy barlyq akterler qoiylymdarǧa qatysyp, şyǧarmaşylyq tūrǧydan ösu kerek» deidı būl tūrǧydan B. Qūrmanǧojaev. Bız de osyǧan toqtaimyz.
Amanǧali QALJANOV
