Halyqaralyq mūrajailar künınıŋ qarsaŋynda Beibıtşılık jäne kelısım saraiynda elımızdıŋ är aimaǧynan elordaǧa kelgen mūrajai mamandarynyŋ qatysuymen «Mäŋgılık elge saiahat» atty döŋgelek üstel öttı. Şara barysynda Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ «Qazaqstan joly – 2050: bır maqsat, bır müdde, bır bolaşaq» Joldauynan tuyndaityn mūrajai ısın damytu, tarih pen mädeniettıŋ bırtūtastyǧy mäselelerı talqylanyp, Mädeniet ministrlıgı atynan sala üzdıkterı marapattaldy. Sondai-aq, «İKOM Qazaqstan belsendısı» diplomdary men 50 myŋ teŋgelık atauly granttar tapsyryldy.
Mūrajai ısı elımızde jandanyp keledı. Byltyrǧy aqpan aiynda «Atameken» Qazaqstan kartasy» etno-memorialdyq keşenınıŋ negızınde «İKOM Qazaqstan» halyqaralyq ūiymy qūrylǧan bolatyn. Onyŋ qūramyna elımızdegı 235 mūrajaidyŋ 70-ı kırdı. Astana qalasy äkımdıgınıŋ qoldauymen etno-memorialdyq keşen janynan «İKOM Qazaqstan. Qazaqstan mūrajailarynyŋ mūrasy» jäne «Astana qalasynyŋ mädeni mūrasy» respublikalyq ǧylymi-tanymdyq jurnaldary şyǧa bastady. Biyl Astana künı merekesı kezınde QR Ūlttyq mūrajaiynyŋ da esıgı aiqara aşylmaq.
Döŋgelek üstel barysynda bolaşaq Bozoq qalasynyŋ maŋynda aşyq aspan astyndaǧy mūrajai salu ideiasy ortaǧa tastaldy. Mūndai oi iesı – K.Aqyşev atyndaǧy arheologiialyq ǧylymi-zertteu institutynyŋ direktory Maral Habdullina: «Bozoq qalaşyǧy Astana tarihyn myŋjyldyqtarǧa jyljytady. Astananyŋ atasy – osy qala. Sondyqtan, Astana turaly aitqanda da Bozoqty esten şyǧarmauymyz kerek. Ejelgı qaladan syr şertetın mūrajai salynsa, ūtylmaimyz» dedı.
Osy qalany aşqan qazaq arheologiia ǧylymynyŋ negızın qalauşylardyŋ bırı Kemel Aqyşevtyŋ 90 jyldyǧy ekenı, ǧalymnyŋ mereitoiy atausyz qalmauy qaperge salyndy.
Aimaqtardan kelgen mūrajai mamandary özderı atqaryp jatqan jūmys jaiynda äŋgımeledı. Äsırese, Almaty oblysyndaǧy jūmys qomaqty eken. Mäselen, oblystyq M. Tynyşpaev atyndaǧy tarihi-ölketanu mūrajaiy «Altyn adam keruenı» jyljymaly körmesın biylǧy köktemde kielı Türkıstan qalasynan bastap, Atyrauda jalǧastyrdy. Küz ailarynda atalmyş körme Öskemen, Pavlodar, Qaraǧandyǧa baruy tiıs.
Ärine, Astana mūrajailary da özgelerden olqy soǧyp tūrǧan joq. Oǧan dälel – döŋgelek üstel barysynda «İKOM Qazaqstan» atynan Qazırgı zaman öner mūrajaiynyŋ direktory Nelli Şivrinanyŋ jäne QR Tūŋǧyş Prezidentı mūrajaiy direktorynyŋ orynbasary Botaköz Qaiypovanyŋ, belgılı restavrator Qyrym Altynbekovtıŋ marapattaluy.
Marapattalǧandardyŋ arasynda Almaty qalasyndaǧy S.Mūqanov jäne Ǧ.Müsırepovtıŋ memlekettık ädebi-memorialdyq mūrajai keşenınıŋ direktory Ädılǧazy Qaiyrbekov te boldy. Odan mūrajaidyŋ tynys-tırşılıgı jäne jaŋalyqtary jaiynda sūraǧanymyzda, ol: «Ädebi-memorialdyq mūrajailardyŋ erekşelıgı – jazuşynyŋ ǧūmyr keşken däuırınıŋ tynysyn sezındıredı. Jazuşylardyŋ sol kezdegı kıtaptary, qoljazbalary, jūmys kabinetterı, kıtaphanalary saqtalǧan.
Säbit Mūqanov közı tırısınde «Jūmbaq jalaudy», keiın «Botaköz», «Adasqandardy» bırazdan soŋ «Möldır mahabbat» qylyp şyǧardy. Sol siiaqty bıraz şyǧarmalar bırneşe nūsqada jaryq kördı. Sonyŋ qoljazbalary bar bızde. Qandai özgerıster boldy, salystyra zerttedık. Keibırı taptyq közqarasqa bailanysty özgergen eken. Mysaly, «Adasqandardy» jūrt qatty ızdeitın. Būl Säbit Mūqanovtyŋ alǧaşqy romany ǧoi, onda ideologiianyŋ boiauy onşa joq edı. «Şırkın-ai, sol «Adasqandardy» qaita basyp şyǧarsa, dūrys bolar edı. Keiıngı basylymdarda senzuraǧa ūryndy» degen eldıŋ pıkırın estıp jürıp, oqyrmandardyŋ sūranymyna orai Astanadan «Adasqandardyŋ» alǧaşqy nūsqasyn basyp şyǧardyq» dep jauap berdı.
Amanǧali QALJANOV
