Toqşylyqtan ba, joq älde adamdardyŋ asqa degen qūrmetı azaidy ma, kım bılsın, qazır ırı qalalardaǧy qoqys jäşıkterınıŋ maŋaiynda nan şaşylyp jatatyn boldy. Būl qaladaǧy qoqys jinau jäne sūryptau jūmysynyŋ salmaǧyn arttyryp qana qoimai, ekologiialyq ortaǧa da yqpal jasap, şaşylǧan nan aiaqqa basylyp, tūrǧyndardyŋ tūrmysyna da qolaisyzdyq tudyrǧan edı. Mıne, osy mäselege nazar audarǧan jas käsıpker Ruslan Ubeniiazov nannan mal azyǧy – jem daiyndau jūmysyn qolǧa alǧan bolatyn.
Nannan mal azyǧyn daiyndau älemdık täjıribede bar bolǧanymen, būl sala bızdıŋ Qazaqstanda mülde eskerılmegen. Onyŋ üstıne bızdıŋ tūrǧyndardyŋ qoqysty sūryptap tastau mädenietı öte tömen bolǧandyqtan, qoqysqa tastalǧan nandy sūryptap alu da öte qiyn. Onyŋ üstıne elımızde nan qaldyqtaryn öŋdeitın bırde-bır zauyt joq edı. Oǧan qosymşa qarajat ta qarastyrylmaǧan.
Qaldyq nannan jem jasaityn käsıpker
Ruslan Ubeniiazovtyŋ nan qaldyqtaryn qajetke jaratu üşın talpynys jasaǧanyna üş jyldan asypty. Alaida elımızde ondai öndırıs täjıribesı bolmaǧandyqtan, şetelge elıktep, jūmys jürgızuge tura kelıptı.
– Damyǧan elderdıŋ nan qaldyqtaryn kädege jaratqan täjıribesın üirenu üşın bız Oŋtüstık Koreiany köp zerttedık. Bıraq olardyŋ nan qaldyǧynan ne jasap jatqany jaily aşyq aqparat joq, sonymen bız odan mal azyǧyn daiyndaudy synaqtan ötkızdık. Bıraq qaldyq nannyŋ kögergen, şırıgen iısın ketıru öte qiyn boldy, bız osy mäselenı şeşudıŋ jolyn ızdep köp uaqytymyzdy sarp qyldyq. Biyl köktemde būl mäselenı de şeşıp, resmi türde öndırıske kırıstık, – deidı Ruslan.
Kögergen, sapasy özgergen jemdı mal jese ölıp qaluy yqtimal. Bögde iıs şyǧyp tūrǧan jemdı mal da jemeidı. Kögergen jem jegen maldyŋ etı adam aǧzasyna da zalaldy boluy mümkın. Mıne, osy tūrǧydan alǧanda, nannyŋ kögergenın ketırıp, bögde iısten aryltudyŋ ūtymdy ädısın tabu jas käsıpker üşın jartylai tabysqa jetudıŋ bastamasy ekenı aitpasa da tüsınıktı.
Jas käsıpker nannyŋ kögergenın ketırıp qana jem jasap jatqan joq. Kerısınşe, onyŋ kögergenın ketırıp, zalaldy qūramdardy alastaǧannan keiın, ony basqa da himiialyq qūramy joq azyqtyqtarmen aralastyryp, jem etıp daiyndap alǧannan keiın, ony arnauly zerthanalarǧa jıberıp, «mal azyǧyna jaramady» degen maqūldyq alady eken. «Malǧa tek qana nannyŋ özın berse, küptı bop qaluy mümkın, sondyqtan bız ony kebek, şemışkenıŋ qabyǧy siiaqty basqa azyqtyqtarmen aralastyramyz. Eşqandai himiialyq qospa qosylmaidy. Qazır qaramaǧymda 13 qyzmetkerım bar. Öndırıs quatyn arttyryp, jūmysşy sanyn otyz beske deiın jetkızuge mümkındıgımız bar. Basty klientterımız – elorda jäne qala maŋyndaǧy şaǧyn şaruaşylyq oryndary, – deidı Ruslan Ubeniiazov.
Künıne 1,7 tonna qaldyq nan…
Künıne 8 tonnadan, 4 türlı talqandaǧan jem şyǧaratyn būl zauyt qazır alarmandardy jemmen tolyq qamtamasyz ete almai jatyr. «Jazda auyl-auyldy aralap, jemdı tegın berıp, malǧa berıp körıŋızder dep jarnamasyn jasadym. Bıraq jazda ötımı baiau bolǧanymen, kün şytqyl tartyp, mal qoraǧa kırgen kezde būl jemnıŋ de saudasy jaqsardy. Künıne 10 tonna şamasynda zakaz tüsedı, ülgerte almai jatyrmyz. Al zauytty ülkeituge qazır menıŋ mümkındıgım az. Qazırge deiın 150 million teŋge qarjy saldym. Tek konteiner qoiudyŋ özıne 35 million teŋgege juyq aqşa kettı. Tūtas Astana qalasyn tolyq qamtu üşın 5000 dana konteiner qoiu kerek, qazırge deiın 1500-ın ǧana qoia aldyq. Būl jeke adamǧa oŋai salmaq emes. Sondyqtan ükımettıŋ qoldauy, järdemı kerek» deidı R.Ubeniiazov.
Qazırgı taŋda jas käsıpker qalanyŋ 40 paiyz aumaǧyna 1500-den artyq konteiner qoiǧan. Jaz ailarynda künıne 1,2-1,3 tonna nan qaldyǧy jinalsa, qazır būl körsetkış 1,7 tonnaǧa deiın köterılgen. Ärine, būl tek qoqys alaŋdaryna qoiylǧan jäşıkterge ǧana jinalǧan nan qaldyqtary emes, mektep, äskeri oryndar siiaqty adam köp şoǧyrlanǧan oryndardyŋ ashanalary da, osyndai nan qaldyǧynan jem jasaityn oryn baryn bılgennen keiın, qaldyq nandy ysyrap qylmai, jinap qoiyp, özderı habarlasady eken.
– Keibır nan zauyttary uaqyty ötken nandaryn bızge satyp bergısı keledı. Alaida bız nandy satyp alsaq, şyǧynymyzdy ötemeidı. Onyŋ üstıne, qaǧaz, temır, plastik qaldyqtaryn öŋdeuge qosymşa qarajat bar da, nan qaldyqtaryn öŋdeu jūmysyna qosymşa qarajat bölınbegen. Osy mäselenı qatysty oryndarǧa da aityp, nan qaldyǧyn öŋdeu ısıne de qosymşa qarajat beru jaǧyn da ötınış etıp jatyrmyz, – deidı bızdıŋ keiıpkermız.
Ruslannyŋ būl bastamasy qazır qala äkımınıŋ de nazaryn audaryp otyr. Jaqynda Astana qalasynyŋ äkımı Altai Kölgınov Ruslan Ubeniiazovty arnaiy qabyldap, onyŋ jūmys barysymen tanysqannan keiın būl öndırıske qoldau bıldıretının aityp, qalaǧa qarasty tört audannyŋ äkımıne tiıstı tapsyrmalar berdı.
– Qala äkımıne zauytty keŋeitıp salu üşın qalanyŋ ırgesınen jer telımın beru, qalanyŋ barlyq jerlerıne nan jinaityn konteinerlerdı qoiuyma kömektesu, sondai-aq mektep qabyrǧasynda «balany bastan» degendei, balalarǧa baǧyttamaly türde qoqysty sūryptau tärbiesın jürgızu jönınde ötınış bıldırdım. Äkım qoldau körsetının aityp, audan äkımderıne, bılım basqarmasynyŋ basşylaryna tapsyrmalar berdı, jer mäselesı de şeşım tabatyn boldy, – deidı Ruslan quanyşyn jasyrmai.
Qoqys tastauǧa da mädeniet kerek
Qaitalap aitaiyq, bızdıŋ elde qoqysty sūryptap jinau mädenietı qalyptaspaǧan. Sūryptap jinamaq tügılı, qoqys jäşıkterın aiyrmai, syrtyndaǧy jazularyn oqymai, qoqysty betaldy tastai beredı. Ruslandar qoiǧan nan jinau jäşıgıne qoqys tastap, synǧan äinek şynylarmen toltyryp ketetının ünemı körıp jürmız. «Eşkım üiınde ekı qoqys qalta qoimaidy, bärın bır qaltaǧa salady da, laqtyrady. Būl jaǧdai zaŋmen majbürlemese, ärtürlı konteiner qoiumen özgermeidı. Damyǧan elderdıŋ bärınde qoqysty sūryptap tastamaityndarǧa aiyppūl qarastyrylǧan, bızge de osy mäjbürleu şarasy kerek, – deidı Ruslan.
P.S: Nan qaldyqtaryn kädege jaratyp, jemge ainaldyru – qos önımdılıkke qol jetkızetın tiımdı bastama. Ekınşı jaqtan ekologiialyq ortanyŋ tazalyǧyn saqtauǧa da tiımdı. Sondyqtan Ruslannyŋ būl bastamasyn bükıl qala tūrǧyndary qoldaǧany dūrys. Būl rette qala tūrǧyndary qoqysty sūryptap, qatqan qaldyq nandardy belgılengen kübılerge saludyŋ özı Ruslan üşın ülken kömek bolatynyn tüsıngenı dūrys.
