– Adam jasy ūlǧaiǧan saiyn artqy ömırın jiı eske alatyn şyǧar. Äsırese, jürekte aiauly ız qaldyrǧan sät, kezeŋderdı. Nūrǧali aǧa, aqsaqal jasyna jettıŋız, sızde de sondai tättı saǧynyş bar ǧoi… Sondai bır qimas kezderıŋızben bölıse otyrsaŋyz.
– Endı adam ötken jolyn, ömırın eske aluy zaŋdylyq qoi. Adam ömırge kelıp, ılım-bılım alyp, şyqqan biıgıne deiıngı ızı – özınıŋ ǧana ömır jol. Bız ekı formasiianyŋ auqymynda ömır sürdık. Solai oilauǧa da mäjbürmız. Ol kezdı Sovet zamany deidı ǧoi, partiianyŋ syzyp bergen jolymen jürdık. Qazır mıne, egemen eldıŋ şaŋyraǧy köterılıp, qabyrǧasy qalanǧan şaqty körıp, bız täube deimız. Ökınış joq. Saǧynyşymyz – uaiymsyz, qaiǧysyz säbi kezımız. Äke-şeşemızdıŋ «andai bolma, myndai bolma» degen sözderı jiı eske tüsedı. Keşegı Sovet zamanyndaǧy adam ömırınıŋ etikasyn, tärtıbın, kündelıktı jūmystaǧy ärıptestermen aralas-qūralas, sız-bızımızdı bır jaǧynan saǧynam. Öitkenı, eşkım bızdıŋ qolymyzdan jetektemegen, bızdı eşkım ızdep tappady. Auyldyŋ qara topyraǧyn basyp, şapqylap jürgen qara siraq balalar edık. Öz arman-mūratymyzdy ıske asyrsaq degen oiymyzǧa partiia zamany mümkındık berdı. Jūmys ıstegen, eŋbek etken adam – öz ömırınıŋ qojaiyny. Ony moiyndau kerek. Keşegı zamanda köşe sypyruşy, maldyŋ soŋynda salpaqtap jürgen adam bolsyn ükımettıŋ alqasynda otyrdy. Omyraularyna jūldyz taqty, eŋbegı jandy. Eleusız qalǧan joq. Eleusız qalǧany öz aldyna, olardy ülgı tūtty. Olarǧa Odaqtyŋ, respublikanyŋ basşylary iılıp sälem berıp, qūrmet körsettı. Men ol qūrmetke bölenıp, daŋqqa kenelgen adamdardyŋ jüzın körıp, qūşaǧynda östım. Ekı märte Sosialistık Eŋbek Erı ataǧyn alǧan Nūrmolda Aldabergenovpen auylymyz aralas, qoiymyz qoralas boldy. Däl sondai ekı märte ataq alǧan Jazylbek Quanyşbaev sekıldı kökelerımız boldy. Sol qarapaiym kısılermen kezdese qalǧanda «oi, jıgıtter, azamattar» dep aitatyn aqylynyŋ özı qandai edı? Men solardy qazırgı bır aqyl aituǧa mındettep qoiǧan azamattardyŋ tırşılıgımen salystyramyn. Azdaǧan ökınışım bop jatady. «Ättegenaiym» köp. Bıraq bız – eşteŋeden betımız qaitpaǧan, tüŋılmegen elmız. Bız – ümıtımızben, armanymyzben ömır sürıp kele jatqan halyqpyz. Kemşılık bolyp jatsa da oǧan moiymai, «bügın bolmasa da, erteŋ tüsınetın şyǧar ol azamattar. Bügın bolmasa, erteŋ ornyna keledı» degen ümıt bızdı eşuaqytta tüŋıldırmeidı. Jalpy «ümıtsız şaitan» dep aitatyn äkelerımız, bız ol qauymnan emespız Qūdaiǧa şükır…
– Aǧa, ärıptes, üzeŋgı joldastaryŋyzdyŋ köbısı baqilyq. Dostyqtyŋ, bauyrlyqtyŋ qadırın tırısınde bıle aldyŋyz ba?
– İgılıktıŋ, ızgılıktıŋ qasiettı dünie ekendıgıne közımız äbden jettı. Joǧaryda aitqanymdai, ülken parasatty kökelerımız boldy. Endı sol kısılerdı qazır «auyldan ūzamaǧan qara şaldar ǧoi» deidı. Sol aqsaqaldardy san-saqqa jügırtıp, şal-şabyr qylǧan özımız. Aqsaqaldardyŋ kınäsı joq. Ärine, «kez kelgen şal baiaǧy Töle bi, Qazybek bi, Äiteke bi atalarymyzdai bolmady» dep ökpeleu – qate. Öz basym sol aqsaqaldardyŋ, üzeŋgı joldastardyŋ, ärıptesterdıŋ qadırıne jete aldym dep oilaimyn. Ärkımdı öz ornymen baǧalap, ädıletsız salystyruǧa şamamşa barmadym. Özımnıŋ aralas-qūralas dostarym ömır boiy adal eŋbek ettı. Osy jerde bır äŋgımenı aita keteiın. Bız mekteptı Taldyqorǧan oblysyndaǧy (ol kezde Taldyqorǧan oblysy edı) Qoǧaly qazaq orta mektebınde bıtırdık. Sonda bıraz qyz-jıgıttermen bırge oqydyq. Medeubai Qūrmanov degen klastas dosymyz boldy. Zyliha Tamşybaeva degen qyz oqydy. Keiın ol kısı de Sosialistık eŋbek erı atandy. Sol mektepte Zoia Mihailovna degen nemıs tılınen sabaq beretın ūstaz boldy. Özı bır juas, jaily adam edı. Şulap, dabyrlap ketsek te dauysyn köterıp ūryspaityn. «Būlaryŋ ne?» dep qana qoiatyn. Sol kısı: «Nege sabaq oqyp kelmedıŋder?» dese, ışımızdegı erke-totai balalar: «Oi, Mihailovna, sızdıŋ sabaǧyŋyzdyŋ bızge keregı joq qoi, bız Germaniiaǧa baryp jatqan joqpyz. Bızdıŋ auyldaǧy ısteitın jūmysymyzǧa nemıs tılınıŋ qandai qatysy bar» deitın. Ol kısı ündemei qalatyn. Jaŋaǧy Medeubai Qūrmanov keiın şet tılder institutyna tüsıp, nemıs tılınıŋ mamany bolyp şyqty. Nemıstıŋ äigılı aqyny Getenıŋ «Faustyn» tüpnūsqadan qazaqşaǧa audardy. Būl qazaqtyŋ tarihynda bırınşı ret, tıptı, Odaqtyŋ özınde sirek bolǧan dünie-tūǧyn. Medeubai bala siiaqty, öte adal edı. Armanşyl, oişyl edı. Tomaǧa-tūiyqtyǧy da bar edı. Bergen uädesınde tūratyn. Ünemı menıŋ konsertterıme keletın. Qazaqtyŋ, nemıstıŋ klassikalyq şyǧarmalary turaly söz bolǧanda pıkırtalasqa belsene aralasyp jäne qarsy jaǧynyŋ ol mäselege qanşalyqty şynaiy berılıp tūrǧanyn da seze alatyn. Bır joly bızge auzy jalaq-jalaq etıp tūratyn bır sary jıgıttı tanystyrdy. Ol künı keşe marqūm bop ketken Gerold Belger edı. Osyndai qarapaiym ǧana ömır sürıp, artyna öşpes ız tastap ketken dostarym barşylyq.
Sovet zamanynda qazaq auyldarynda on jyldyq mektep bolmaityn. Jetı jyldyqpen ǧana şekteletın. Qasymyzdaǧy körşı orys auyldarynda on jyldyq mektepter bar edı. Men būl jerde mūnyŋ bärın saiasatqa ainaldyryp, qarsylyq tudyraiyn dep otyrǧam joq. Auyldaǧy balalardyŋ şamasy kelgenderı ǧana audan ortalyǧyna kelıp oqityn. Qanşa bala mekteptıŋ tabaldyryǧyn attai almai qaldy. Sovet zamanynyŋ bır qisyq jaǧy osy şyǧar. Mümkın şovinistık piǧyldaǧy atqamınerlerdıŋ ıstegenı me eken, sondai jaǧdailar bolǧan. Qazır Qūdaiǧa şükır, ärbır auylda keremettei mektepter salynyp jatyr. Baiaǧydaǧy auyldyŋ qara borbai balalarynyŋ armany bügıngı balalarda bar ma eken? Jasyŋ ūlǧaiǧan soŋ, oǧan da köp bas qatyrady ekensıŋ.
– Sızderdıŋ armanşyl, eŋbekqor bolǧandaryŋyz zamanǧa da bailanysty ma eken älde? Mümkın bız erkındıktıŋ, täuelsızdıktıŋ qadırın tolyq sezıne almai jürgen şyǧarmyz…
– Äkem ylǧi «Ainalaiyn, adal eŋbek et. Eşkımnıŋ ala jıbın attama» – dep aqylyn aityp otyratyn. Bız kışkentai kezımızden eŋbekpen östık. Balalyq şaǧymyz soǧys jyldaryna tura kelgen soŋ erte eseidık. Esımız kıresılı-şyǧasyly tört-bes jasymyzda bızdı kolhozdyŋ jūmysyna paidalandy. Mal-janymen kün körgen qazaq auylynda östık qoi, üi şarualary da moinymyzda-tūǧyn. Qazır menıŋ balalarym, nemerelerım ondai ömırdı elestete de almaidy. Qalanyŋ tırşılıgıne äbden üirengen. Sondai eŋbekpen ösetın ömırdı saǧynady ekensıŋ. Balalarymdy, nemerelerımdı solai tärbielegım keledı, oǧan menıŋ mümkındıgım joq. Besıkten belı şyǧa eŋbekpen tärbieleudıŋ memlekettık, ūlttyq jüiesı boluy kerek. Ondai jüie joq bızde. Ökınışke qarai, qazır mektep, institut, universitette bızdıŋ ūlttyq qasietımızdı ūlyqtaityn, şäkırtterdı ūlttyq qūndylyqtarymyzǧa ikemdeitın jüie joq. Qaltamyzǧa aqşa basyp ap, dünienı aralap jürmız. Aralap jürgenderdıŋ sol eldıŋ ozyq dünielerın özımızdıŋ ūlttyq qūndylyqtarymyzben ūştastyryp, aǧartu salasyn damytu oiyna da kelmeidı. Būl – ökınış. Sovet zamanynda patriotizmdı boiyna sıŋırmegen, özınıŋ eŋbegımen elenbegen kez kelgen adamdy şetelge şyǧarmaityn. Keide bır külkılı äŋgımelerdı estıp jatamyz. Sol şeteldı kezıp, aqşany sudai şaşyp jürgender kartadan mūhittardy, qūrlyqtardy körsete almaidy eken. Kartada tabaqtai bop tūrǧan qūrlyq pen mūhitty körsete almaǧan soŋ, odan ne sūraisyŋ?.. Ömır ystyq-suyǧymen ölşenedı. Osynyŋ bärı tälım-tärbienıŋ aqsap jatqandyǧynan habar beredı.
– Qatelespeitın adam bolmaityny anyq. Eger sızge ömırdı basynan qaita süru mümkındıgı berılse, qandai kemşılıkterıŋızdı boldyrtpas edıŋız? Ökınışıŋız bar ma?
– Şynyn aitsam, ökınışım joq. Al kemşılıkter tolyp jatyr. Kemşılıkter jıbermegende bız köbırek paidaly şarua ıstep ülgeretın edık. Men oqyp jürıp, tılderdı damytpadym. Bıraz şet tılın meŋgeru kerek edı. Älemdı araladym. Tıl bılmeudıŋ zardabyn sonda kördım. Kezınde italian tılın äjeptäuır meŋgerıp qalyp edım, söilesetın orta bolmaǧan soŋ ba, ary qarai damyta almadym. Asqazanymyz ne sūrap tūrǧanyn eskermei, daiyn tamaqty auyzǧa salǧanǧa da boi üiretıp aldyq. Ol kezde ideologiia solai boldy. Tıl bılmegen soŋ arab-parsy mädenietın bılmedık. Qazaq jūrtynyŋ köp tarihy sol jaqta. Bız Äl-Farabidyŋ ızın ūmyttyq, onyŋ ruhynan aiyrylyp qaldyq. Qūldyqqa satylsa da, el men jerın ūmytpaǧan Beibarystyŋ dästürın boiymyzǧa sıŋıre almadyq. Ökınışı – sol. Oǧan bızdıŋ şamamyz kelmedı. Bızge arab-parsy älemı jabyq esık boldy. Onyŋ bärı ädeiı qoldan jasalypty, qazır közımız jettı. Şırkın-ai, ömırdı basynan qaita süru baqyty būiyrsa, osy tılderdı meŋgerer edım. Öitkenı, baryp tūryp, körıp tūryp, ūstap tūryp sony oqi almaudan asqan qorlyq joq eken, odan ötken sorlylyq joq eken. Közıŋ jäuteŋdep anaǧan bır, mynaǧan bır qaraǧannan ne paida?..
– Qazırgı jastardyŋ qai ısıne süiınesız, qai ısıne küiınesız?
– Bır-aq küiınış bar, jastarǧa dūrys tärbie bere almai jatyrmyz. Qazır bılımsız jastar ösıp jatyr. Būl – öte qauıptı qūbylys. Ol bos keudelerdı basqa aǧymdar paidalanyp, solar jūmyrtqasyn salyp jatyr. Bız jas-tardy kım üşın tärbielep jatyrmyz özı? Basqa jūrt üşın be? Qazırgılerdıŋ bärı şetelde jürgısı keledı. «Balam deitın elı bolmasa, elım deitın bala qaidan bolsyn»?! Bız soǧan kep tırelemız. Sondyqtan ülkenımız bar, kışımız bar, ükımetımızden bastap tärbie mäselesın qolǧa aluymyz kerek. Oǧan ūialyp, bıreudı kınälaudyŋ qajetı joq, Egemen, öz erkı öz qolynda bar eldıŋ ūrpaǧyn qalyptastyru kün tärtıbındegı mäselege ainaluy şart. Būl – keşıgudı, oilanudy kütpeitın öte özektı mäsele. Bız bır-bırımızdı iyqtan qaǧyp, ötırık aldap jürgende bırneşe buyn almasyp ülgerdı. Endı esımızdı jimasaq, osylai buyn almasa beredı. Bızdıŋ eŋ ülken joǧaltyp otyrǧan düniemız osy – tärbie. Ūrpaq qauaşaǧyna tüsken qūrtty eşqandai aqşanyŋ kömegımen ketıre almaisyŋ. Ondai syrqattyŋ aldyn alu kerek. Samarqaulyq pen ötırıkten qūtylmasa bolmaidy. Süiınetınım – ümıtımız mol. Bıraq ol ümıt jalaŋaş bolmauy kerek, ümıt ıske ainaluy kerek. Būryn el ısıne aralasatyn kadrlardy tärbielep, sosyn jūrttyŋ sarabyna salyp talqylatyp baryp, qyzmetke qoiatyn. Äke-kökesı bardyŋ bärı el ısıne aralasa bermeitın. Al ol – «barmaq basty, köz qystylyq», Otanǧa jasalǧan opasyzdyq.
– Sız qandai jıgıt boldyŋyz? Romantik pe edıŋız, älde realist boldyŋyz ba? Sızdıŋ kezıŋızdegı jastarda qūndylyq ne edı?
– Jas kezımde armanşyl, romantik jıgıt boldym. «Anany meŋgersek, mynany bılsek» deitınbız. Qazır men qarap otyryp külem, bärı bolmasa da jastardyŋ bırazy bırden lauazymdy qyzmet atqaryp, jūmsaq kresloǧa jaiǧasqysy keledı. Onda basqa jūmysty kım ısteidı? Osylai oilaudyŋ özı qauıptı ǧoi. Bız de jas boldyq. Qatarlastarymyzdyŋ bırı şabandoz, bırı ūşqyş, bırı därıger, bırı ūstaz bolǧysy keletın. Ūstazdan qadırlı adam joq edı. Eldıŋ közın aşatyn mūǧalımdı ūly äkesındei qūrmetteu – esı dūrys elde bolatyn qasiet. Qazır sol qasiettı qanşalyqty saqtap jürmız? Mysaly, qazırgı myqty-myqty oqu oryndaryn aralap körşı, keremet maşina mıngen studentterdı köresıŋ. Olar professor, akademikterdıŋ kölıgıne oryn bermeidı. Ana beişaralar kölıkterın qaida qoiaryn bılmei, sandalyp jüredı. Bızdıŋ kezımızde eŋ basty qūndylyq mūǧalım syilau bolatyn. Ol qūndylyq auysty ma – auysty. Qarasaŋ, būǧan eşkım kınälı emes siiaqty. Bıraq, būl – dūrys qūbylys emes. Sana tazaruy kerek. Jep-toiyp jata beretın haiuan emespız. Atymyz – älmisaqtan adam. Adam bolǧanda küllı Euraziiany bilep-töstegen türkı jūrtynyŋ tūqymymyz. Kezınde atalarymyzdyŋ kele jatqanyn estıgende Europanyŋ koroldary būttaryna «pampersterın» kiıp, mınıp ap qaşa jöneluge korablderın daiyndap qoiyp otyrǧan. Sondai zaman bolǧan. Qazır bızdı mensınbeitın Europanyŋ orta ǧasyrda qandai bolǧany belgılı ǧoi. Byltyr nauryzda aǧaiyndar şaqyryp, Pekinde konsert qoidym. Qytai qorǧanynda boldyq. Qanşa myŋ adamy qyrylyp, ony nege saldy? Qorǧan salynǧan taudyŋ özınen atty adam jüre almaidy. Üreiı ūşqan jūrt sol qiyn qiiaǧa qorǧan soqty. Ärine, ol da ata-babamyzdyŋ aibarynan jasqanǧan qytai halqynyŋ tırlıgı edı. Al endı sol halyq eşkımdı de mensınıp otyrǧan joq. Dünie özgerıp jatyr? Sonda da bızdıŋ halyq samarqau, oianbai jatyr.
– Qazır kım körıngen «bız öner adamy» degendı beibereket aita beretın boldy. Sız osy sözdıŋ jauapkerşılıgın qanşalyqty sezınesız?
– Būl – bılgen kısıge jauapkerşılıgı öte auyr söz. Babalarymyzdyŋ köleŋkesın körgende dūşpandary dırıldep-qaltyrap, ne ısterın bılmei ketetının joǧaryda aittym ǧoi. Atalarymyzdyŋ sondai tarihyn, ūlylyǧyn jyrǧa qosyp, keiıngı ūrpaqtarǧa jetkızudıŋ bärı – öner. Dastan, qissalarymyz, qazaqtyŋ halyq änderı, küilerı bolsyn ūlttyŋ ruhyna qyzmet ıstegen. Al qazır jahandanu degen bır päle keldı, būl elın süimeitın, jūrtyna jany aşymaityn nadan adamdar üşın öte «tiımdı» boldy. Sanasy ornyqpaǧan, ruhy päs jandar kım körıngennıŋ ileuınde ketedı. Ūialmai ülken sözdı bylş etkızıp aita saluǧa jetken jaŋaǧy adamdarǧa salǧyrttyǧymyz da kesırın tigızdı. Būl – bır. Ekınşısı, bızdıŋ ūlttyq genetikalyq kodymyzdy zerttep jürgender köp. İdeologiia degen – ömırı bıtpeitın soǧys, ol jūdyryq körsetpeitın soǧys. Sız ben bız balamyzǧa tärbie beruge uaqyt tappai jürgende, syrttan neşe türlı «ūstazdar» qaumalap kelıp, ūrpaǧymyzdy «tärbielep» jatyr. Osal jerımızdı döp basyp jürgender köp. Onyŋ bärı öz piǧyldaryn ıske asyryp, öz bilıkterın ornatqysy keledı. Olar jastarymyzǧa özderınıŋ publikasyn üiretıp, özderınıŋ kıtaptaryn oqytady. Al ol ideologiia «jemısın» berdı. Bız öz önerımızdı syilamaityndai därejege jettık. «Dästürlı önerımızge män bermei jürmız, neşe türlı şou, estradaǧa äues bop kettık» dep jiı aitamyz. Aitu ǧana emes, eldıŋ sanasy soǧan audy. Būl memlekettık, ūlttyq tūrǧyda aldyn aluǧa myqtap kırısetın mäselege ainaldy. «Bız öner adamy» dep söileitınder aldymen kımnıŋ önerın därıptep jürgenderın bıluı kerek. Ol bolaşaqqa basqanyŋ biın, bolmasa şala qazaqşa tehnikanyŋ kömegımen jasap alǧan änın apara ma?.. Önerdıŋ joly bölek. Būrynǧy änşıler, kompozitorlar bır-bırımen tyǧyz bailanysta boldy. Menıŋ dauysyma sai tamaşa änder jazǧan avtorlarym boldy. Ol avtorlarym qazaqtyŋ bırtuar perzentterı Nūrǧisa Tılendiev, Şämşı Qaldaiaqov, Äset Beiseuov syndy azamattar edı. Sol amanatty men arqalap, köterıp jürmın. Ol – menıŋ ömır boiy arqalaǧan amanatym. Ony men bır jerde şaşyp, büldırıp, tüsırıp aluǧa qaqym joq. Menıŋ adamdyq qasietım de, dostyǧym da sol amanatpen ölşenedı. Būl amanat menen keiıngı buynnyŋ da moinyna jükteledı. Ol – menıkı emes, maǧan uaqytşa ǧana berılgen närse.
– Qazır halyqqa tanylu öte oŋai. Toida jūrtty biletu üşın aitylatyn änder efirden tüspeitın boldy. Būl sonda efirge jauapty adamdardyŋ deŋgeiın bıldıre me, älde körermennıŋ qalauyn bıldıre me? Bızde sonda qazır talǧam mäselesı qiyndap ketkenı me?
– Qazır şala sauatty, bıraq tez tanylǧysy keletın, tez körıngısı keletın bılımsız jastar köbeiıp barady. Oqyp, bılım alyp bas qatyrǧysy kelmeidı. Men özım jas kezımde qazaq televideniesınde on jyl muzykalyq redaktor bolyp qyzmet ıstedım. Sol kezde bır ärıptıŋ basy qisaimaityn, bır avtordyŋ aty efirde bır künde ekı qaitalanbaityn. Efirqūmarlyq degen ülken ūiat sanalatyn.
– Qazır nege halyq sondai talǧamdy talap etpeidı?
– Halyqty efir üiretıp qoidy. Respublika saraiynda saiqymazaq, yrjyŋ-tyrjyŋ konsert bolsa, halyq soǧan ışegı qatyp küledı. Sen ol jerde özıŋe özıŋ külıp otyrǧanyŋdy bılesıŋ be? Nege sonşa maimyldyŋ deŋgeiıne tüstık? Älgı artissymaqtar şal-kempırdı mazaq qylyp jatsa, külıp otyra beremız. Özımızdıŋ äke-şeşemızdı külkı qyp otyrǧanymyz oiymyzǧa da kelmeitın boldy. Gazet-jurnalda jariialanatyn, radio-televideniede taratylatyn, sahnada qoiylatyn dünielerdıŋ bärı saraptalǧan, etalon boluy kerek. Al bızde ol joq. Bızge ükımettıŋ taiaǧy kerek. Ökınışke qarai, joǧary jaq ta būǧan qatty män berıp otyrǧan joq. Halyqty tobyrlyq mädenietke tärbieleuden tartatyn zardapty mölşerleu qiyn. Sanaly jūrt ükımettı de satpaidy, qoǧamdy da büldırmeidı. Baiaǧyda mynadai bır jaǧdai boldy. Kezınde demokratiiasy damyǧan elder «Keŋes Odaǧy köp halyqty ezıp-qanap otyr» degen aqparatty köp taratty. Sol kezde bızdı 24 adamdy delegat qyp, Şvesiiaǧa jıberdı Sovet ükımetı. Jetpısınşı jyldar bolatyn. Ol kezde Şvesiia degenıŋ mülde jabyq el bolatyn. «Sovet ükımetı bızge ülken qamqorlyq jasap jatyr, bız mairaǧai da tairaǧai ömır keşırıp jatyrmyz» degendı bızdıŋ auzymyzben aitqyzu ondaǧy maqsat. Şynyn aitqanda özımız de solai oilaitynbyz. Nesın aitasyŋ, keremet el eken kelgen jerımız, bır ai aralap konsert qoidyq. Ol el armiia ūstamaidy, beitarap saiasat ūstanatynyna älem jūrtşylyǧynyŋ közın jetkızgen, bızdıŋ kommunizm dep jürgenımız sonda eken. Eskendır Hasanǧaliev ekeumız duet bop, än aityp jürgenbız. Bır künı Azattyq radiosynyŋ jurnalisterı kelıp, Eskendır ekeumızge «qūda tüstı». «Sovettıŋ qazaqtary şynymen qūl emes eken. Senderge keremet jaǧdai jasalypty. Osy jaǧdailaryŋyzdy bükıl düniege paş etsek» dedı. «Qalai paş etesıŋder?» dedım men. «Bız sızderdı bır jylǧa qonaqqa şaqyramyz. Ärqaisyŋyzǧa million dollardan qalamaqy töleimız. Basqa şyǧynnyŋ bärı bızdıŋ moinymyzda, sızder är barǧan memleketterde konsert jasaisyzdar. Eger sūrap jatsa barǧan jerlerıŋızde elderıŋız turaly, qazaqtar turaly, Sovet turaly äŋgımelerıŋızdı aitasyzdar. Bız sızderdı ūiymdastyryp, şarualaryŋyzdy rettep jürgen adamdar bolamyz» dedı Azattyq jurnalisterı. Ol kez Sovet pen Amerikanyŋ qyrǧi qabaq soǧysy, teketıresı kezı. Ülken saiasattyŋ oiyny bolaiyn dep tūr, eger kelısım bersek. Atalǧan aqşany künı erteŋ audaramyz dep, esep şotymyzdy da sūrady Azattyq qyzmetkerlerı. Sosyn men aittym: «Myrzalar, özderıŋız aitpaqşy bız – Sovettıŋ qūly emes şyǧarmyz, bıraq bodanymyz. Bızdıŋ tızgın-şylbyrymyz – Mäskeudıŋ qolynda. Talai ǧasyr qiyndyq körgen qazaqpyz. Şynyn aitqanda Qazaqstandaǧy qazaqtyŋ ümıtı – bız. Bailyqpen, millionmen kün köreiık, sonymen jyrtyǧymyzdy jamaiyq degen bızdıŋ äke-şeşemız, bızdıŋ qazaǧymyz joq. Kedei qalpynda olar bızdıŋ tıleuımızdı tılep, bız olardyŋ tıleuın tılep jüre bersek, bızge odan özge eşteŋenıŋ keregı joq. Milliondaryŋa rahmet, būl jaqta sender aman, ol jaqta bız aman bop jüre bereiık. Bızdıŋ ol jaqtaǧy qazaǧymyzdy orystar «tuystaryŋ aqşaǧa satyldy» dep közden şūqymasyn, bız üşın tuystar taiaq jemesın. Ömır boiy tūqyryp, eŋsesı tüspesın. «Er tuǧan jerıne, it toiǧan jerıne» deidı, bız ittık jasamaiyq» dedım. Olar da sözdıŋ jüiesıne jyǧylyp, qaitıp ol äŋgımenı bız ketkenşe qozǧamady… Aitqanymnyŋ astaryn tüsıngen şyǧarsyŋ, mıne osyndai.
– Almatydan Astanaǧa arnaiy at öksıtıp kelıp, Nūrǧisa Tılendiev atyndaǧy baiqauǧa törelık jasap, qazy bop otyrsyz. Osy şara turaly qysqaşa aita ketseŋız…
– Būl – öte bolaşaǧy zor baiqau. Festival dep atap jatyrmyz, osymen törtınşı märte ötıp jatyr. Barlyq festivalge qatysyp kele jatyrmyn. Nūrǧisa aǧanyŋ soŋǧy qyryq jylynda aramyz ajyramady. Basynda aittym ǧoi, menıŋ dauysyma sai qanşa än jazdy. Ol – men üşın ülken amanat, ülken senım. Anda-sanda bır-ekı ai Nūrǧisa aǧamen jolyqpai, arasynda gastroldık sapardan oralǧanymda, menı «adalym» dep qūşaqtap, közıne jas alatyn marqūm. Saryözek jaqqa bızdıŋ auylǧa tartyp ketetınbız keide… Aitsaq äŋgıme köp, festival turaly aitaiyn. Är konkursta baiqaimyn, būl festival kemeldenıp keledı, ösu bar. Tılendiev mūrasyna degen adaldyq balalardyŋ oryndaǧan küiınen, änınen baiqalady. Osyndai ūlttyq qūndylyqty quattaityn, sol üşın qyzmet qylatyn mūndai ıs-şaralar öte kerek. Būl taza ūlttyq dünieler, jahandanuyŋyzǧa būl jerde oryn joq, jaqyndai almaidy. Nūrǧisa Atabaiūlynyŋ orkestrınde muzyka tartyp otyrǧan balalar bügın qai jaǧynan bolsa da ösıp, osy şarany ūiymdastyryp otyr. Sondai bılıktı mamandar, men osyǧan qatty quanamyn.
«Astana aqşamy» gazetınıŋ oqyrmandaryna aitatynym, Astana – alys-şalǧai jatqan auyldardyŋ, küllı Alaş jūrtynyŋ astanasy. Astanada bolyp jatqan dünieler Astanada tūratyndardyŋ, bolmasa ükımet adamdarynyŋ ǧana jūmysy emes ol. Astanada jaqsy ıster atqaryluy kerek. Älemdık deŋgeide, memlekettık deŋgeide ötetın şarualarǧa bärımızdıŋ ülesımız qosylǧany dūrys. Öitkenı, Astanamyz jalǧyz. Astana – ülken dastarqanymyz. Tılegımız, däm-tūzymyz osy dastarqanda toǧysady. Keiıngı ūrpaqtar sol dämnen auyz tiıp, bereke-bırlıgı nyǧaisyn. Eşkımnıŋ artynda qalyp, şaŋyn jūtpai, biıkterge samǧai bersın. Menen tılek osy.
– Uaqyt bölıp, sūhbat bergenıŋızge köp rahmet, aǧa. Auyrmai, syrqamai aman-esen jüre berıŋız.
Sūhbattasqan: Yrysbek DÄBEI
