Būrnaǧy künı L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınde Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ Ūlytau törınde būqaralyq aqparat qūraldary ökılderıne bergen sūhbaty aiasynda jäne halyqaralyq Qarttar künıne orai «Eldık parasat pen ūrpaqtar sabaqtastyǧy» taqyrybynda döŋgelek üstel öttı. Basqosuǧa qatysqan elordalyq ziialy qauym qazynaly qariialardy qūrmetteu, olardy ūrpaq tärbiesıne tartu, taǧylymdy eŋbegın jastarǧa ülgı etu, sonymen qatar parasat, eŋbek, el bırlıgı töŋıregınde kelelı äŋgıme qozǧady.
Jiyndy aşyp söz söilegen oqu ornynyŋ rektory Erlan Sydyqov qariialarymyzdyŋ qadırıne jetpeu, olardy qartaiǧanda Qarttar üiıne ötkızıp jıberu bızdıŋ qoǧamǧa jat ekenın alǧa tartyp, örkeniet köşımen ılesıp kelgen osy keleŋsızdıkke ūlt azamattarynyŋ ün qatuyn közdegenderın jetkızdı. «Prezidentımız Nūrsūltan Nazarbaev jastar aldynda söilegen sözınde: «Qazaqstan – kürdelı älemnıŋ bır bölşegı. Sol sebeptı, köp närse jas qazaqstandyqtardyŋ eŋbeksüigıştıgıne, tözımdılıgıne, belsendılıgıne, tabandylyǧyna jäne jauapkerşılıgıne täueldı bolady. Būlar jastarymyzdyŋ eŋ jaqsy qasietıne ainalady dep senemın» degen edı.
«Dästür – eldıktıŋ altyn arqauy. Būl – bılım jüiesı üşın asa qajet. Biyl Ramazan aiyndaǧy auyzaşarda Elbasymyz ata-anany, qarttardy qadırleu mäselesın erekşe aitty. Ömırden alynǧan mysal da keltırdı. Şynynda, bız ülkenderımızdı syilau arqyly özımızdı, qoǧamymyzdy ūlyqtaimyz. Dästür – sol qadırge jetudıŋ qūraly, joly sekıldı qūndylyq. Bılım salasyn osy dästürdı jüielı ornyqtyrudyŋ küretamyry dep bılemız. Jastarymyz üşın bılım men eldık dästür – qūstyŋ qos qanatyndai kerek närse.
Qoǧamdaǧy bezbüirektık, imansyzdyq, qaiyrymsyzdyq – öte qauıptı qūbylys. Ata-anasyn tastap ketu, «Qarttar üiı» problemasy – bır künde ǧana bola salǧan mäsele emes. Onyŋ äleumettık astary tereŋ. Degenmen, oǧan köndıge saluǧa da bolmaidy» dedı Erlan Bättaşūly.
Memleket jäne qoǧam qairatkerı Myrzatai Joldasbekov: «Ata-anasyna jaqsylyq jasai almaǧan adam Otanyna da, eşkımge de jaqsylyq jasai almaidy. Ondailardan qorqyp, olardy äşkereleuımız kerek. Al jan-jüregıne jylylyq pen meiırım qondyrǧan adamdardy qūrmettei bılgenımız jön. Menıŋ oiymşa, qazaqtyŋ keleşegı kelınderdıŋ qolynda. Iŋkaşai jeŋgem kelın bolyp, bosaǧa attaǧan künnıŋ erteŋıne aǧamyz Rysbek soǧysqa kettı. Aldymen qara qaǧaz, artynan ız-tüzsız joǧaldy degen habar keldı. Bıraq jeŋgemız tüsken bosaǧasyn kırletken joq. Pälen jyl ötkende aǧaiyn-tuys jinalyp: «Qaraǧym, basyŋ jas, azatsyŋ, jolyŋdy tap» degende: «Qainaǧalar-au, erteŋ Rysbek kelse ne deimın?» dep jylaǧan qairan jeŋeşem. Sol Iŋkaşai ekı enesın qolynan attandyryp, Rysbegın kütıp, bauyryna salǧan qyzynyŋ alaqanynda jüzden asyp köz jūmdy. Qazaq äielınıŋ erınıŋ şaŋyraǧyn qūlatpaǧan osyndai beinesın nasihattauǧa tiıspız» dedı.
Jiyn barysynda söz alǧan akademik Ǧarifolla Esım: «Eldık parasat degen ūǧymnyŋ negızınde ūrpaqtar sabaqtastyǧy jatyr. Eldıŋ bırlıgı degen sözdı Elbasy bylai tüsındıredı: Üş buyn ökılderı arasynda sabaqtastyq bolsa, eldıŋ bırlıgı bolady. Ata ūrpaq, äke ūrpaq, nemere ūrpaq bırge, tüsınıkte ömır sürse, eldık parasat şyǧady. Iаǧni, ata bıletın qūndylyqtar äkege ötse, äke qabyldaǧan qūndylyqtar balaǧa ötse, osylai qūndylyqtar transformasiiasy bır otbasynda üilesım tapsa, eldık parasat bolady. Bızge ata men nemerenıŋ arasyndaǧy 40-50 jyldyq keŋıstıktı bır-bırıne jaqyndatu kerek. Qūndylyqtardyŋ keŋıstıgı kemımese, qariialardy qarttar üiıne iterıp aparyp tastau degen bolmaidy» dedı. Ol Ata zaŋymyzdyŋ 7-babynyŋ 3-tarmaǧyndaǧy «Kämeletke tolǧan eŋbekke qabılettı balalar eŋbekke jaramsyz ata-anasyna qamqorlyq jasauǧa mındettı» degen joldardyŋ küşın arttyru qajettıgın basa aitty.
Al abyz aqsaqal, akademik Seiıt Qasqabasov otbasyndaǧy syilastyq, naǧaşy men jien, äke men bala, ana men qyz, kelın men ene araqatynastary bızdıŋ ūlttyq bolmysymyzdyŋ biık deŋgeiı ekenın aitty. Qazaq diplomatiiasynyŋ ardagerı Sailau Batyrşaūly dästürın saqtap, mädenietın ūlyqtap, tılın qūrmettep, damyǧan elderdıŋ täjıribesın ülgı etıp, jolyn ūstanu qajettıgın jetkızse, professor Bolat Kömekov halyq danalyǧyn qarttardyŋ beinesınen äbden tabuǧa bolatynyn söz ettı. Professor Kenjeǧali Myrjyqbai Euraziia ūlttyq universitetınde qūrylǧan «Käusar» mädeni-tanymdyq bırlestıgınde Qarttar künıne orai ardagerlerdı, aqyn-jazuşylardy, tanymal öner şeberlerın şaqyryp, şyǧarmaşylyq kezdesu ötkızgenderın äŋgımeledı. Jazuşy-ǧalym Qoişyǧara Salǧarinnıŋ aituynşa, mūndai problema bodandyqtyŋ saldarynan tuuda. Al tüzeu üşın aldymen özımızdı tüzeu kerek.
Alqaly jiyn osy künı Q.Quanyşbaev atyndaǧy memlekettık akademiialyq Qazaq drama teatrynda jalǧasty. Mūnda oqu ornynyŋ studenttık «Şaŋyraq» teatry dramaturg Joltai Älmaşūlynyŋ «Mūŋmen alysqan adam» şyǧarmasyn aǧylşyn tılınde sahnalady. Spektaklde keşegı repressiia jyldarynda şetelge ketken otbasynyŋ Otanyna degen saǧynyşynan bölek, mūŋmen alysqan taǧdyry baiandalady.
Ashat RAIQŪL
