Qalijan ZAŊQOEV, «Nūr Astana» ortalyq meşıtınıŋ bas imamy: ORAZA – IŞIP JEUDEN ARYLU ǦANA EMES, RUHANİ TAZALYQ AMALY
Erteŋ – qasiettı Ramazan aiynyŋ alǧaşqy künı. Ata dınımızdıŋ abyroiyn asyryp, qasterlep jürgen mūsylman bauyrlarymyz Jaratuşynyŋ jolynda, Täŋır rizalyǧy üşın auyz bekıtıp, oraza ūstap bastaidy. Otyz künge sozylatyn osy amaldyŋ ielerıne Jappar İem molynan sauap jazyp, jūmaqtyŋ törın näsıp etsın.
San jyldar jeke basqa tabynu saiasatynyŋ bodany bolǧan halqymyzdyŋ arasynda dıni sauaty tılersekten kelmeitın mūsylmandar barşylyq. Egemendıgımızdı alyp, es jisaq ta, töl dınımızdıŋ qarapaiym şarttary köp talqyǧa tüse beredı. Osy oraida, Qazaqstan mūsylmandary dıni basqarmasynyŋ naib müftiı, «Nūr Astana» ortalyq meşıtınıŋ bas imamy Qalijan Zaŋqoevty äŋgımege tartyp, bırneşe saual qoiǧanbyz…
– Qasiettı ramazan aiynyŋ tarihyna toqtalasyz ba?.. İsı mūsylmanǧa oraza ūstau qai kezden paryz bolyp sanaldy?
– Aǧuzu bil-lähi minaş şaiton-ir rajim. Bismillahir rahman-ir rahim. Bärımızge Allahtyŋ nūry jauǧai! Jaratuşy İemız Baqara süresınıŋ 183-aiatynda aitty: «Ei, iman keltırgender, oraza senderden būrynǧylarǧa paryz bolǧany siiaqty senderge de paryz etıldı. Bälkım, saqtanarsyŋdar…» Osylaişa, mūsylmandarǧa oraza ūstau Mūhammed paiǧambarymyz (s.ǧ.s.) Mekke şaharynan Madina qalasyna köşıp barǧannan keiın ekı jyldan soŋ paryz etıldı. Dälırek aitsam, hijranyŋ ekınşı jyly şaǧban aiynda. Şaǧban – ramazan aiynyŋ aldyndaǧy ai. «Nasai hadis» jinaǧynda Äbu Huraira (r.a.) riuaiat etken hadiste äz paiǧambarymyz (s.ǧ.s.) ramazan aiy kelgende sahabalaryna bylai deptı: قد جاءكم شهر مبارك افترض الله عليكم صيامه, تفتح فيه أبواب الجنة, و تغلق فيه أبواب الجحيم, و تغلّ فيه الشياطين… Öz tılımızdegı maǧynasyna toqtalsaq, aqiqatynda Allah Taǧala senderge orazany paryz etken mübärak ai kelıp jettı. Būl – jännat esıkterı aşylatyn, jahannam esıkterı jabylatyn jäne şaitandar şynjyrlanatyn ai…
– Oraza sözınıŋ maǧynasyn köpşılık bıle bermeidı jäne auyz bekıtu kımderge paryz?
– Qazaq tılınde qoldanysta jürgen oraza sözı arabşa «saum» dep atalady. Sözdıkte – «tyiylu», şariǧi erejesın aitsaq, oraza – baliǧat jasyna jetken, aqyl-esı dūrys mūsylmannyŋ niet etıp, taŋ atqannan kün batqanşa ışıp-jeu, jynystyq qatynas tärızdı (orazany būzatyn) ısterden tyiyluy arqyly jasalatyn qūlşylyq türı.
– Mūsylman jūrtşylyqtyŋ orazaǧa qatysty eŋ köp qoiatyn saualy pıtır sadaqa töŋıregınde bolyp keledı. Sol jönınde keŋırek aita ketseŋız…
– Astana qalasynda biyl da jan basyna berıletın pıtır sadaqa 150 teŋge dep belgılendı. Bidai qala bazarlary men dükenderınde satylmauy, sondai-aq kündelıktı qoldanysta paidalanbauy sebebımen, pıtır onyŋ ūnymen baǧalandy. Bır kelı ūnnyŋ ortaşa baǧasy 75 teŋgenı qūraidy eken. Eger pıtır sadaqa basqa astyqtarmen esepteletın bolsa, meiızben – 2800 teŋge, qūrmamen 12000 teŋge şamasyna köterıletın edı. Meiızdıŋ kelısı ortaşa baǧamen 1400 teŋge, qūrmanıkı 3000 teŋge. Ärine, ärkım özınıŋ şamasyna ärı nietıne qarai beredı. Astyqpen bere me, aqşalai ülestıre me, öz erkınde. Degenmen, ızgılıkke asyǧu, sauapqa talasu – ol mūsylmandyq qasiet.
Qūranda «Süigen närselerıŋdı Alla jolynda jūmsamaiynşa, äste jaqsylyqqa jete almaisyŋdar» degen joldar bar. «Äli Ǧimran» süresınıŋ 92-aiaty – būl. Rasynda, adam balasy özınıŋ süigen, ūnatqan närsesın, düniesın bıreuge bere saluy oŋaiǧa soqpaidy. Alaida, būl arqyly ol näpsı qalauyna qarsy şyǧady. Osylaişa ol mūqtajdarǧa kömektesıp, olardyŋ köŋılderın köteredı. Joǧarydaǧy aiatta Allah Taǧala pendelerıne sadaqaǧa özı süigenın, eŋ jaqsy körgenın berudı būiyrady.
Pıtır sadaqa beru – kündelıktı qajetınen artyq bailyǧy nisapqa jetetın er men äielge, säbi men qart mūsylmandarǧa bırdei mındet. Alaida, dın ǧūlamalary mal-düniesı nisap mölşerıne jetpegen azamattar da pıtır sadaqa berulerı tiıs dep aitady. Nisap mölşerı – 85 gramm altyn nemese onyŋ qūny.
– Taǧy da el arasynda köp talqylanatyn saual: ≪Ramazan aiynyŋ basynda, ortasynda, aiaǧynda üş künnen oraza ūstasa bolǧany, sol jetkılıktı≫ dep jatatyndar bar…
– Ramazan aiynyŋ orazasy – bır ai. Osy bır aidy tolyq tūtu – paryz. Aidyŋ basynda, ortasynda jäne soŋynda tūtuǧa bolatyn oraza ol – näpıl. Näpıl – qosymşa paryz emes, bıraq sauaby bar oraza qūlşylyǧy. Al, paryz – mındettı türde tūtylatyn oraza.
Osy jerde aita ketetın bırneşe mäsele bar, soŋǧy jyldary auyz bekıtuşı bauyrlarymyzdyŋ sany arta tüsude. Ramazan aiy kırmei jatyp aldyn-ala oraza kestesın sūrap, daiyndalyp jatqandardy körgende qatty quanamyz. Täuelsızdıgımızdı alyp, eŋsemızdı tıktegelı dınımızdıŋ de dıŋgegı bekıp, qūbyla jaqqa bet būrǧandar qatary köbeiude. Būǧan şükır deuımız kerek. Dese de, oraza tūtudy taŋ atqannan kün ūiasyna batqanǧa deiın su ışpeu jäne tüiırdei bolsa da tamaq jemeu dep qana ūǧatyndar bar. Sonymen qatar, orazany erıktı türde, ärkım öz qalauy boiynşa tūtady degen tüsınıkpen şekteletınder de jeterlık. «Köş jüre tüzeledı». Bıraq, aita ketu kerek, Ramazan orazasy İslam dınınıŋ negızın
qūrauşy bes anyqtyŋ bırı. Orazanyŋ därejesı namaz, zeket jäne qajylyq ǧibadattarymen teŋ. Orazany eşbır üzırlı sebepsız tūtpaǧan mūsylmanǧa ülken künä jazylady. Öitkenı, Ramazan orazasy ata dınımızdıŋ negızgı dıŋgekterınıŋ özegı. Ony qasaqana oryndamau jahannamǧa jaqyndatady. Al, «oraza şal men kempırdıŋ, jūmysy joqtyŋ ermegı» degendı aityp, jüregımen müldem moiyndamaityndar asyl dınımızden emes. Būlai qatty aituymyzdyŋ sebebı, tıkelei ämır etılgen Qūran ükımıne qarsy şyǧu – adamdy imannan aiyrady.
Hadis ǧalymdarynyŋ barlyǧynyŋ eŋbekterınde kezdesetın paiǧambarymyzdyŋ sözı bar: من صام رمضان إيماناً واحتساباً غفر له ما تقدّم من ذنبه. Iаǧni, «Kımde-kım Ramazan aiynda şynaiy imanmen jäne sabyrlyq tanytumen oraza tūtyp şyqsa, onyŋ ötken (kışı) künälary keşırıledı». Būl hadistı Äbu Huraira (r.a.) riuaiat etken. Adam balasy bolǧan soŋ, pendelıktıŋ, ūsaq-tüiek qatelıkter bolatyn jasyryn emes. Mıne, ramazan tek asqazanǧa damyl berıp, densaulyqty tüzetu ǧana emes. Jan düniemızdı tazartu. Ruhani densaulyǧymyzdy emdeu.
Sūhbatty jürgızgen Ashat RAIQŪL
