Kültegın babamyz «Tatu elge tynyştyq pen toqşylyq näsıp» deptı. Berıde Mırjaqyp Dulatov «Bırlık joq alauyz bız halyqpyz ǧoi, qatardan sol sebeptı qalyppyz ǧoi» dep küŋırenıptı. Alaş kösemı Älihan Bökeihanov «Bırlıkten aiyrylǧan el qaŋǧyp qalady» deidı. Eldı bırlıkke, tatulyqqa ündegen mūndai ataly sözder qai kezde de aitylǧan. Tarydai şaşylyp, özara bölıngen halyq joǧarydaǧydai sözderdıŋ aityluyna sebepker boldy.
Birlikke jetetin bailyq, tatulyqqa jetetin tirlik joq. Köneköz qariialarymyz aityp otyratyn «Baq, qaida barasyŋ?» degende, «Yntymaǧy jarasqan elge baramyn» degen söz de biz aitpaq oimen ūştasyp jatyr. Birlik küniniŋ de elimizde jyl saiyn joǧary deŋgeide atalyp ötiletindigi tatulyqty tu etken memleketimizdiŋ ülken maqsatqa qol sozǧandyǧynan dep bılu qajet.
Bölıngen jerde bırlık bolmaidy. Bırlık bolmaǧan jerde bereke joq. Bıraq, bız soǧan qanşalyqty amal jasap, aldyn alyp jatyrmyz, mäsele sonda.
Qazaqstan – yntymaǧy jarasqan, meimanasy tasyǧan memleket. Äitse de, elde ışınara bölınıs, pıkır qaişylyǧy joq dei almaimyz. Bızdıŋ qoǧamda bölınuşılık kezdesedı. Täuelsızdıgıne jiyrma jyldan endı asqan Qazaqstan etnosaralyq saiasattyŋ üilesimin tauyp, qyryq ruly jūrtty ūiystyryp otyrǧany bırınıŋ köŋılınen şyqsa, bırınıŋ aşuyn oiatady. Ärine, tonnyŋ işki bauyndai birkelki adam bolmaidy. Halyq bolǧan soŋ türli adam, türli pikir bolatyny ras. Osy uaqytqa deiın bırtūtas ūlt bolyp ūiysuymyzǧa kerı äserın tigızgen bırneşe sebep bar. Olar: etnosqa, jüzge, ruǧa bölınu men jerşıldıkke salynu. Odan qaldy, senımnıŋ ärtürlılıgı. Bır ǧana İslamnyŋ özı Qazaqstanda ärtürlı sipat alady. Halyq sany 1,5 mlrd-qa jetıp jyǧylatyn Qytai 4 türlı dındı ūstanady. Al, bas-aiaǧy 16 mln halqy bar Qazaqstanda 4 myŋǧa juyq dıni bırlestıkter bar. Jaqynda Dın ısterı agenttıgınıŋ töraǧasy Qairat Lama Şarif qaita tırkeuden soŋ elımızdegı jūmys ıstep tūrǧan dıni bırlestıkterdıŋ üşten bırı qysqartylatynyn aitty. Onyŋ aituynşa, zaŋ jobasyn qabyldaǧanǧa deiın elımızdegı dıni bırlestıkterdıŋ sany 4551 bolǧan. Zaŋ jobasy qabyldanǧannan keiın tırkeuden şamamen 3 myŋ dıni bırlestık ötken. Halyqtyŋ bır jaǧadan bas, bır jeŋnen qol şyǧaryp, yntymaǧy jarasqan elge ainaluy üşın 3 myŋ tūrmaq, 3 jüz dıni bırlestıktıŋ özı kerı äserın tigızedı. Senım ärtürlı bolǧan jaǧdaida Täuelsızdıktıŋ tūtqasy – tatulyqtyŋ da tıgısı sögıledı. Äitse de, demokratiialyq joldy taŋdaǧan kez kelgen ūlt (memleket) dıni senımı, şyǧu tegı jaǧynan bırkelkı boluy tıptı de mındettı emes dep esepteidı. Eŋ negızgı bırıktıruşı faktor – ortaq tıl, mädeniet pen ekonomikalyq müdde. El bırlıgı üşın qyzmet etetın atalmyş üş faktordy alar bolsaq ta, bızde älı de pıspegen, jetılmegen mäsele köp.
Qazaqstan Täuelsızdıgı üşın aldymen qazaq ūlty baryn saldy. Al, Täuelsızdık alǧannan keiın memlekettıŋ aiaqtan tūryp ketuıne, özge alpauyt memlekettermen ekonomikalyq, mädeni jaǧynan terezesı teŋ elge ainaluyna qazaq jerın mekendegen köptegen etnos atsalysty. Qazaqstandy mekendegen barlyq etnostyŋ armany, maqsaty, mūraty bır. Olar Qazaqstannan uaqytşa pana ızdegen halyq emes, mäŋgı mekenı dep sanaǧandyqtan. Al, aldyna mūndai maqsat qoimaǧan özge etnos ökılderınıŋ denı atamekenıne qaityp oraldy. Sondyqtan, bızde ärtürlı etnostardan qūralǧan bır ūlt qalyptasyp kele jatyr dep äbden aituǧa bolady. Mäselen, jaqynda ǧana käsıpqoi bokstan ortaşa salmaq därejesınde älemnıŋ teŋdessız sportşysy sanalatyn Gennadii Golovkin Qazaqstan halqy assambleiasynda: «Jūrttar menıŋ ūltymnyŋ kım ekendıgın sūraǧanda, «Äkem – orys, şeşem – kärıs, al men qazaqpyn!» dep jauap beremın» dedı. Būl Qazaqstandy mekendegen basqa etnos ökılderıne ülgı boluy tiıs.
Memlekettıŋ syrtqy imidjın qalyptastyruǧa ülken septıgın tigızıp jürgen sportşylar jeterlık. Alysqa barmai-aq, soŋǧy London Olimpiadasyna toqtalaiyq. 12 jüldenıŋ üşeuı ǧana qazaqqa tiesılı. Qalǧanyn özge ūlt ökılderı qorjynǧa saldy. Halyqaralyq jarystarda top jarǧan sportşylarymyzdyŋ qai-qaisysyn bolsa da älem qazaq dep tanidy.
Bız keide qazaq futbolynyŋ damymai tūrǧandyǧyn qūramadaǧy qazaqtardyŋ azdyǧynan köremız. Oǧan da jauap tabylady. 1998 jyly futboldan älem chempiony atanǧan Fransiianyŋ ūlttyq qūramasynyŋ alaŋǧa şyqqan 11 futbolşysynyŋ jeteuı özge ūlt ökılderı boldy. Soǧan qaramastan özın fransuz sanaityn ärbır oiynşy baryn salyp Fransiianyŋ üş jolaqty tuyn aspandatty. Būlardyŋ da basyn toqailastyryp, jasyl alaŋda tıl tabystyrǧan – fransuz tılı. Qazır azuyn aiǧa bılegen Germaniia ūlttyq qūramasynyŋ sapyndaǧy futbolşylardyŋ jartysyna juyǧyn özge ūlt ökılderı qūraidy. Bıraq, halyq olardy türık, nemıs, grek dep emes, tūtastai Germaniia ūlttyq qūramasy dep qabyldaidy.
Ötken jylǧy London Olimpiadasynda ekı daǧystandyq pen bır armian orysqa üş altyn äperdı, Germaniianyŋ üstel tennisşılerı de, olardyŋ jattyqtyruşylary da qytai, al ūlybritaniialyqtar Mohammed Farah atty qara näsıldı jelaiaǧy altyn alǧanda stadiondy bastaryna köterıp, jarty saǧattai basylmai tūrdy. Būdan şyǧatyn qorytyndy ne? Demek, Olimpiada tek qatysuşy memleketterdı qūraityn ūlttyŋ ǧana alamany emes, sol eldıŋ auasyn jūtyp, nanyn jep jürgen kez kelgen sportşyǧa berılgen mümkındık. Sol sekıldı, bügınde Türkiiada 80-ge juyq etnos ömır süretın körınedı. Būl eldıŋ konstitusiiasynda Türık elın mekendeitın ärbır azamat türık bolyp esepteletını turaly anyq jazylǧan. Iаǧni, türık tılınıŋ aiasynda azamattyq ūlt qalyptasqan.
Joǧaryda aty atalǧan memleketterdıŋ tūtastyǧy men bırlıgı köpūltty Qazaqstan memleketıne de ülgı boluy tiıs. Eldıŋ bırlıgı üşın beibıt türde osy joldy taŋdaǧanymyz abzal. Qazaqstandy mekendegen özge etnos qazaq tılı men mädenietınıŋ negızınde bır ūltqa ainaluy tiıs. Sebebı, eldıŋ tūtastyǧy – bärınen de maŋyzdy. Abai aitqandai, tatulyqtan artyq joldas joq.
Jandos BAIDILDA
