Zaǧipa İMANǦAZY: Köne äuen zamanaui ülgımen baiytylsa, quanu kerek

– Zaǧipa Qairatqyzy, şyǧarmaşylyq ömırıŋızde ne jaŋalyqtar bolyp jatyr? Äŋgımemızdı osydan bastasaq…
– Aitar bolsam, jaŋalyq köp. Ötken jyly alty qazaq änı, alty türık änım kırgen jaŋa jinaǧym şyqty. Sondai-aq, Türkiiada «Gel gör beni» (Kel, kör menı) atty beineklip tüsırdım. Ol «Türkı düniesı – mädeniet astanasy» jobasynyŋ qoldauymen tüsırıldı. Ekeuın bırıktırıp, tūsaukeserın Astanada jasadym. «Gel gör beni» (Kel, kör menı) termesı – ataqty türık şaiyry Jünıs Ämırenıŋ (Iýnus Emre) tuyndysy.
Biyl IýNESKO boiynşa Ahmet Iаssaui jyly bolyp jariialanǧany belgılı. Osyǧan bailanysty Iаssaui babamyzdyŋ «Salauat», «Cehennem ağlayıp yalvaracak» (Tozaq jalynyp jylaidy) atty hikmetterıne än jazdym. Qajy Bairam Velidıŋ «Sen seni bil» şyǧarmasyna än jazyp, klip tüsırdım. Qazaqşa maǧynasy «Özıŋdı-özıŋ tany» degenge keledı. Audarma avtory – Erǧoja Tılepberdı aǧamyz. Būiyrtsa, jaqyn künderı qazaq-türık tılındegı änderım kırgen CD disk jinaǧym şyǧaiyn dep otyr. Jinaqqa Iаssauidıŋ ekı hikmetı men «Sen seni bil», «Beibarys baba», «Tazaru» siiaqty jūrtşylyq jyly qabyldap ülgergen änderım kırıp otyr.
– Türkiia demekşı, bırneşe jyldan berı qazaq-türık mädenietıne altyn köpır bolyp kele jatyrsyz. Bırneşe qalasynda konsert qoiyp kelgenıŋızdı bılemız. Anadoly halqy önerıŋızdı qalai baǧalady?
– Aldyŋǧy jyly Türkiianyŋ Mädeniet ministrınıŋ arnaiy şaqyrtuymen Anadoly elınıŋ bırneşe öŋırı men Eskışehir qalasynda jeke konsert ötkızgen bolatynmyn. Būl şaqyrtu menıŋ ömırıme jaŋa belester aşyp berdı. Keiın Antaliia qalasynda küllı türkı halyqtarynyŋ san ǧasyrlyq etno-folklorlyq mūrasyn bır arnaǧa toǧystyrǧan tamaşa bır festival boldy. Soǧan täuelsız qazaq elınıŋ atynan baryp qatystym. Öner järmeŋkesı taza köşpelılerdıŋ önerı men mädenietı, folklorlyq negızde boldy. Ärbır halyq baǧa jetpes bailyǧyn därıptep, tırı dauys­pen köşpelı halyqtyŋ qoŋyr ünın jetkızıp qaitty.
– Bız de sol türkı jūrty sekıldı öte bai mūrasy bar halyqtyŋ bırımız. Ökınışke qarai, qolda bardy ūqsata
almai jürmız. Türıkter ūlttyq önerdı bärınen jo­ǧary qoiady dep estimız. Būl qanşalyqty ras?
– Türkiia mädenietke, sonyŋ ışınde dästürlı, atadan balaǧa miras bolyp kele jatqan mūraǧa qatty köŋıl böletın halyq eken. Bırneşe ret barǧanymda, osyny anyq aŋǧardym. Mädenietke bır mekeme, ministrlık emes, bütındei memleket tarapynan qoldau bıldıredı. Eşqandai qarjylyq mäsele bolmaidy eken. Bärı jolǧa qoiylǧan. Babadan jetken köne qūndylyqtardy eş özgertpei, iırımın būzylmastan oryndaidy. Jūrttyŋ yqylasy da airyqşa. Jasy da, jasamysy da ūlttyq öner, halyqtyq folklor dese ışken asyn jerge qoiady. Kerısınşe, estrada janry osaldau eken. Jūrt onşa qatty män bere qoimaitynyn baiqadym. Tek ūlttyq mädeniet qana emes, suret salu, qolöner öte qatty mansūqtalady.
– Bızde, kerısınşe, fol­k­lorlyq mūramyzdy estradaǧa laiyqtap aludy qūp köretın änşıler köp. Osy ürdıske qalai qaraisyz?
– Menıŋ oiymşa, onyŋ eş­qandai ziiany joq. Kerısınşe, köneden jetken äuez zamanaui ülgımen qaita baiytylyp jatsa quanu kerek. Dästür saqtaluy kerek, ärine. Bıraq saqtaudyŋ jönı osy eken dep qatyp qalǧan sürleudıŋ boiynda ūzynnan tüsıp jatyp aludyŋ qajetı joq. «Dästürdıŋ ozyǧy bar, tozyǧy bar» demekşı, jaŋaryp otyrsa, ol – zaman talaby. Mūndai qūbylystan eşkım qaşyp qūtyla almaidy. Eŋ bastysy, būl jerde oryndauşynyŋ şeberlıgı kerek. Oryndaityn änınıŋ iırımın būzbai oryndai alsa bolǧany.
Är öŋırdıŋ maqamy, özıne tän iırımı bolady. Aldymen osyny igere bılu kerek. Jerımız öte keŋ. Ūlanǧaiyr alqapty alyp jatyr. Syr boiynıkı arqamen üilese bermeidı. Tıpten Qorqyt babamyz jatqan Qarmaqşy öŋırınıŋ özındık naqyşy bar. Odan qalsa, Şielı öŋırınde «Nartai mektebı» bar: terme-tolǧaular, dastan-qissalar än janrymen baiandalady. Batysy men şyǧysy da solai. Bıraq negızı bır.
Men – Aral öŋırındegı «Qar­maqşy» öŋırınıŋ «Nūrtuǧan mektebınıŋ» ökılımın. Bıraq būl tek osy territoriialyq maqammen ǧana şektelıp qalu degendı bıldırmeidı. Arqanyŋ maqamyn da alyp jürmın. Ataqty Aqan serınıŋ Aqtoqtysynyŋ «Aujaryn» oryndadym. Ärine, būl jerde arqanyŋ ädemı dästürlı äuenın saqtauǧa qatty män berdım. Maqam jaǧynan kelgende, azdaǧan aiyrmaşylyq boldy. Bıraq soǧan qaramastan, halyq arasynda jaqsy qoldauǧa ie boldy. Iа bolmasa, bır jerınen tittei bolsa da qatelık jıberdım dep oilamaimyn. Köp adamdarmen aqyldasyp, keŋesın aldym. Sonymen qatar, türkı änderın de naqyşyn tauyp oryndap jürmın. Jalpy, önerde jaŋaşyldyq bolu kerek. Bıraq jön-josyqsyz eksperiment jasaudan saq bolǧan jön.
– Sızdı qazaq jūrty «Tobylǧy tory tırşılıgım-au!» änıŋız arqyly tanydy. Endı osy ännıŋ tarihy turaly aityp berıŋızşı…
– «Tobylǧy tory» änınıŋ sözınıŋ avtory – belgılı aqyn Däuletkerei Käpūly. Sözın aqyn «Süttı ıŋır» atty kıtabynan körıp qalǧan edım. Bırden janyma jaqyn sezındı. Osylaişa, Däuletkereidıŋ
«Sekseuıl şoqty janarym
menıŋ,
Jasyn oinatşy jalǧanǧa.
Baqytqa baitaq bala künderım,
Alaqan jaisyn armanǧa», –
degen joldary änge ainaldy.
Ras aitasyz, būl menıŋ baǧymdy aşty deuge bolady. Qazaq dalasy ǧana emes, şetelge tanyluyma jol aşty. Osydan ekı jyl būryn osy änım «Elım menıŋ» 7-respublikalyq pat­riottyq änder baiqauynyŋ «Amanat» nominasiiasy boiynşa üzdık dep tanyldy. Söitsem, sol konkursta Bekbolat Tıleuhan aǧamyz qazylyq etıp otyr eken. Būryn jüzın körmegen adamym, bıraq soǧan qaramastan «Tobylǧy tory» änıme ädıl baǧasyn berıp, bas jüldege laiyq degen pıkır bıldırdı. Keiın ol kısı būl änımnıŋ şetelge tanyluyna da ülken kömegın tiıgızdı. Qarjylyq jaǧynan qoldau bıldıre otyryp, oranjirovkanyŋ ışıne qas­qyrdyŋ ūluy, şytyrlap janǧan sekseuıldıŋ ünın, dombyranyŋ kümbırın qosuǧa keŋes berdı. Būl änımdı, qūdaiǧa şükır, jūrt öte jaqsy qabyldady. Qazaqstanda ǧana emes, şetelde de jaqsy baǧaǧa ie bolyp jatyr. Jaqynda Özbekstanǧa barǧan saparymda, osy ändı estıgen özbek bauyrlarymyz aŋyz dalanyŋ keŋdıgı men qazaqtyŋ ünı dep, qatty qairan qaldy.
– Jalpy qanşa änıŋız bar?
– Otyzǧa juyq änım bar. Köbısı filosofiialyq taqy­ryptarǧa negızdelgen. Jeŋıl än jazu men üşın auyr. Qolymnan kelmeidı eken.
– Äŋgımeŋızge raqmet!

Sūhbattasqan:
Bürkıt NŪRASYL