«Astanalyqtardyŋ mümkındıgı şekteulı jandarǧa bei-jai qaramaityndyǧynyŋ bır dälelın aitaiyn. Bırde bank aldynda säl kıdırdık. Ondaǧy oiymyz, jürgınşılerdıŋ qol arbaǧa taŋylǧandardy körgendegı alǧaşqy äreketın baiqau edı. Bas-aiaǧy bes minuttyŋ ışınde tört adam būrylyp kelıp, bızderge kömektespek nietın bıldırdı. Al osydan bırneşe jyl būryn ǧana «pandus» degen sözdıŋ ne ekenın ekınıŋ bırı bılmeitın edı ǧoi» deidı Astana qalasy äkımınıŋ keŋesşısı, «DOS» täuelsız ömır» ortalyǧynyŋ töraiymy Dina Erdildinova. Statistikalyq mälımetterge süiensek, elordada 18 jastan asqan segız jüzge tarta mümkındıgı şekteulı adam tırkelgen eken. Dina İslamqyzy olardyŋ qoǧamǧa beiımdeluı men problemalary turaly äŋgımelep berdı. – Bärı de pandustan bastalady. Qala ǧimarattarynyŋ qūrylysyn jobalaǧanda mügedekterdıŋ jaiyn eskeruge tiıspız. Ony tekseretın äkımdık janyna arnauly komissiia qūrylǧanyn estıdık…
– Üilerdıŋ aldynda nemese kez kelgen ǧimaratqa kıreberıste ornatylǧan pandustar tek qana qol arbalylar ǧana emes, balaly analardyŋ arba alyp jüruıne qolaily. Qazırgı künde aiaǧy auyratyndar üşın de tepkışekpen emes, panduspen köterılgen jeŋıl. Demek, jūrtşylyqtyŋ qajetıne kädelı närsenı qūrylysşylardyŋ qaperge alǧany jön. Elımızde mügedekterdıŋ qūqylaryn qamtamasyz etıp, tūrmys jaǧdaiyn jaqsartu jönındegı ıs-şaralar bas qalamyzda da jüzege asyrylyp jatyr. Mümkındıkterı şekteulı adamdardyŋ erkın jürıp-tūruyna qolaily etu maqsatynda äleumettık saladaǧy nysandardy qūjattau jūmysy qolǧa alyndy. Ol üşın arnauly komissiia qūrylǧan. Men sol komissiianyŋ müşesımın. Mūndai nysandar paidalanuǧa berılgende, onyŋ mügedekterge qolailylyǧyna basa nazar audaramyz. Qaladaǧy ǧimarattardyŋ barlyǧy da közı körmeitın jäne estımeitın mügedekterge qolaily dep aituǧa bolmaidy. Alaida, arbamen qozǧalatyn, tırek-qimyl müşelerı zaqymdanǧan jandardyŋ qajettı jerlerge özdıgınen barularyna mümkındıkterı bar.
– Mūny ülken jetıstık dep aituǧa bolady ǧoi?
– Qazır mügedekterdıŋ äleumettık jaǧdaiy köp özgerdı. Būl rette äkımdık tarapynan ülken qoldau körsetılgenın aitu kerek. Degenmen, şeşıluı tiıs mäseleler şaş-etekten. Atap aitsaq, zaǧip jandarǧa jaqsy jolserık, qūlaǧy estımeitınderdıŋ bailanysuyna qolaily qaltaly telefon degendei… Qol arba nauqastyŋ yŋǧaiyna laiyqtalyp, ölşemı de sai keluı kerek. Olardyŋ psihologiialyq jaǧdaiy, qoǧamǧa beiımdeluı, kerek deseŋız, em-domynyŋ da kürdelı tūstary taǧy bar. Mūnyŋ bärın özımız atsalysyp, tıkelei qatysu arqyly şeşuımızge tura keledı.
– Mümkındıgı şekteulı jandardyŋ köbı memleketke masyl bolmai, jūmys ıstep, jalaqy tapqysy keledı. Ondai mümkındıkterdıŋ şegı qandai?
– Jūmys beruşıler mügedekterdı jūmysqa aluǧa asa qūlyqty emes. Olar jūmys ornyn jaraqtandyruǧa ketetın artyq şyǧyndy alǧa tartady. Şyndyǧynda, ǧimaratqa kıretın pandus bolsa, esıktıŋ enı men bosaǧasynyŋ biıktıgı arba kedergısız ötetındei bolyp, lift jūmys ıstese bolǧany. Talap boiynşa är mekemede mügedekterdı jūmysqa aluǧa qarastyrylǧan kvota bar. Al, jūmyskerlerdıŋ 50 paiyzy mügedekter bolsa, onda mekeme qosymşa qūn salyǧyn töleuden bosatylady. Şetel täjıribesıne süiensek, ondai mekemelerge memleket tarapynan subsidiia bölınedı.
Bızdıŋ tarapymyzdan da atqarylatyn jūmystar jeterlık. Jūmys beruşılerge mümkındıgı şekteulı azamattar jönınde naqty mälımetter bazasyn daiyndap, ūsynǧymyz keledı. Mügedekterge de qolaily jūmystardyŋ tızımın jasap, qaita daiarlaudy qolǧa alsaq deimız. Sonda ekı jaqqa da tiımdı ahual qalyptasady.
– Mügedekterdıŋ ortaǧa beiımdeluı de oŋai emes. Psihologiialyq kedergılerden ötudıŋ joly bar ma?
– Osydan on jyl būryn köşege şyqqanda «jūrt maǧan qalai qaraidy?» dep qaradai qysylatyn edım. Kütpegen jerden kelgen keselden keiın jıgerımdı qairau qiynǧa tüstı. Sondai künderde däl özımdei adamdy kezdestırdım deuge bolady. Ol da qoǧamdyq jūmystarmen ainalysady eken. Maǧan sendı, qoldady, kömek qolyn sozdy. Ömırımnıŋ baǧdaryn sıltegen osy sättı esımnen şyǧarmaimyn.
Bügınde kemtar jandar öz qaiǧysymen oqşaulanyp qalmaidy. Tek bızdıŋ qalada bırneşe ükımettık emes ūiymdar jūmys ısteidı. Mügedekterdı äleumettık jaǧynan qoldap, qoǧamǧa beiımdeude olardyŋ qyzmetınıŋ orny bölek.
Men byltyr Japoniiada boldym. Ol eldıŋ mümkındıgı şekteulı jandarǧa qatysty basty ūstanymy ūnady. Iаǧni, kerek bolsyn, bolmasyn, künıne bır ret dalaǧa şyǧyp, seruendeuge tiıs. Eŋ bastysy, tört qabyrǧada qamalmai, esıktıŋ aldyna şyqsa da, erkındıktı sezınuı kerek eken. Būl, äsırese, jürıs-tūrysy qiyndarǧa auadai qajet.
Eŋ auyry, öz mümkındıgıŋdı körsete almau der edım. Kei jaǧdaida ony jüzege asyruǧa qoǧamnyŋ da mümkındıkterı şekteulı. Degenmen, köz aldymda talaidyŋ ömırı türlenıp, tolyqqandy ömır sürıp otyrǧandary bar. Ärine, mügedekterdı qabyldauǧa köbımız daiyn emespız. Būl osyndai jaǧdaiǧa tüsıp qaludan qorqynyştan tuyndap, seskenuı mümkın. Alaida, jüregıŋızdegı meiırım men şuaqty eşqandai dert, apat ta alyp tastai almaitynyn bıluımız kerek. Düniede adam jüregınıŋ qatygezdıgınen artyq mügedektık joq.
Aigül UAISOVA
