Qazırgı kezde elımızde köppäterlı tūrǧyn üilerdı basqarudyŋ jaŋa formasyna köşu kezeŋ-kezeŋımen jüzege asyryluda. Sonyŋ negızınde elordada mülık ielerınıŋ bırlestıkterı men qarapaiym serıktestıkter belsendı türde qūrylyp jatyr. Būl rette tūrǧyndardy tolǧandyrǧan mäsele az emes. Solardyŋ bırneşeuıne Astana qalasynyŋ äkımdıgı janynan ortalyqtandyrylǧan keŋes beru maqsatynda qūrylǧan MİB ortalyǧynyŋ jetekşısı Gülvira ÄBETOVA jauap beredı.
– Gülvira Serıkqyzy, aityŋyzşy, jalpy osy PİK pen MİB-tıŋ basty aiyrmaşylyǧy nede?
– Negızgı aiyrmaşylyq – tūrǧyndar endı öz üilerın derbes basqaru qūqyǧyna ie boldy. Özderıŋızge mälım, qaladaǧy köpqabatty üilerdıŋ problemalaryn şeşıp, mūqtajdaryn öteude päter ielerınıŋ kooperativterı özın-özı aqtamaǧandyǧy turaly būǧan deiın köp aityldy da, jazyldy da. Qatarynan bırneşe üidı basqarǧan keibır kooperativterdıŋ töraǧalary tūrǧyndardan tek aqşa jinaumen ainalysty.
PİK jaǧdaiynda barlyq qyzmet körsetıletın üilerden jinalǧan qarajat jalpy şotqa ketetın. MİB qūrǧannan keiın tūrǧyndar öz üilerın özderı basqarady, töraǧany tek menşık ielerı arasynan sailaidy. Būl olarǧa kürdelı jöndeuge qarajat jinauǧa, qarajattyŋ tüsuıne monitoring jürgızuge jäne olardy qajettı maqsattarǧa jūmsauǧa mümkındık beredı.
MİB-ter köppäterlı tūrǧyn üidıŋ ortaq mülkın kütıp-ūstau boiynşa qyzmetterge tapsyrys beruşı bolady jäne ortaq mülıktı kütıp-ūstau boiynşa qyzmetter şartyn jasasady. Al PİK bır mezgılde osyndai qyzmetterdıŋ tapsyrys beruşısı jäne merdıgerı bolyp tabylady.
Şaǧyn üilerdıŋ MİB-terı basqaruşy kompaniiamen, qyzmet körsetuşı personalmen şart jasai alady, olardy tūrǧyndardyŋ özderı ūjymdyq türde taŋdaidy.
PİK-te ädette santehnikter, aula sypyruşylar, eden juuşylardyŋ ştaty jūmys ıstep, olarǧa zeinetaqy jäne basqa da äleumettık tölemder tölenetın. Al MİB ştatyna tek töraǧa kırıp, esepşı syrttan tartylady, tūrǧyn üige qyzmet körsetumen jäne kütıp-ūstaumen servistık kompaniialar ainalysatyn bolady.
Sondai-aq MİB-tıŋ artyqşylyqtary bırı – MİB-tıŋ qūramyna köppäterlı tūrǧyn üilerdıŋ tūrǧyndary ǧana kıredı, böten adamdar bolmaidy. MİB töraǧasy men Üi keŋesı tek päterlerdıŋ, tūrǧyn emes üi-jailardyŋ menşık ielerı qatarynan sailanady. MİB-ke aǧymdaǧy jäne jinaq şottary aşylady. Aqşa qarajatynyŋ dūrys jūmsaluyn MİB töraǧasy men üi keŋesı baqylauynda ūstaidy. Servistık kompaniiamen şartty MİB töraǧasy bır jylǧa jasasady. MİB töraǧasy ai saiyn tūrǧyndarǧa atqarylǧan jūmystar turaly esep berıp otyrady.
– Jürgızılıp jatqan tūrǧyn üi-kommunaldyq şaruaşylyq reformasynyŋ negızgı basymdyqtary qandai?
– Eŋ maŋyzdysy, tūrǧyn üilerdı basqaru turaly basqaşa aityla bastady. Būryn jasyratyny joq, päter ielerınıŋ kooperativterı tūrǧyndar tarapynan köŋıl tolmauşylyqtar köp aitylatyn. Qalai bolǧanda da, jaŋa reformanyŋ engızıluımen «tūrǧyn üi basqaruşysy» ūǧymynyŋ märtebesı jaŋa közqarasqa ie boldy. Degenmen, tūrǧyn üi qatynastary salasyndaǧy mamandar kez kelgen basqa mamandyq ielerı sekıldı halyqpen tıkelei qarym-qatynasta jūmys ıstei bıluı kerek.
Bırneşe ondaǧan jyldar boiy menşık ielerı üidı basqaru şaralary turaly köp oilanbady. El ışınde, äsırese respublikalyq maŋyzy bar qalalarda köşı-qon mäselesınıŋ aǧymy būl şaruaǧa qosymşa äser ettı. Menşık ielerınıŋ ortaq mülıkke közqarasyn özgertu kerek boldy. Jalpy, eger tölemder üi-jaidan tūraqty jäne uaqtyly keşıktırusız tüsıp tūrsa, būl üi üşın de ülken paida äkeledı. Al üidıŋ qajettılıkterı üşın MİB şottaryna tölemderdıŋ uaqtyly tüsuı bügıngı taŋdaǧy ötkır problemalardyŋ bırı bolyp otyr.
– MİB-te aǧymdaǧy şyǧyndardan basqa, kürdelı jöndeu üşın ai saiyn tölem töleuge tura keledı. Osy tarifterdıŋ ösuın boldyrmau üşın ne ısteu kerek?
– Kürdelı jöndeu jäne kürdelı jöndeuge aqşa jinaudyŋ aǧymdaǧy jūmystar men qajettılıkterge eşqandai qatysy joq. Jūmystyŋ mazmūny men aǧymdaǧy türlerı jäne kürdelı şyǧyndardyŋ bolatyny belgılı, olardy teŋestıru mümkın emes. Mysaly, evrojöndeuden keiıngı päterdı alaiyq. Ondaǧy jöndeu qanşalyqty qymbatqa jasalsa da, jalpy üidı kütıp ūstau kerek jäne päterdı taza ūstaǧan jön. Kez kelgen jöndeuden keiın päterdıŋ edenderı lastanady, torlar bıtelıp, krandardyŋ būzyluy jäne basqa da olqylyqtardyŋ oryn aluy äbden mümkın. Mūnyŋ bärı aǧymdaǧy jūmystardy jürgızudı, iaǧni keibır zattardy auystyrudy jäne kütımdı qajet etedı.
Al 3-5 jyl ötkennen keiın būlardy jaŋa dizainmen, jihaz ben laminatty auystyru arqyly kürdelı jöndeuge tura keledı. Sonymen bırge, tūrǧyndar köşıp kelgen bette üidı bırden paidalanady, qonystanu kezınde jūmysşylar liftılerde qūrylys materialdaryn tasymaldaidy, jihazdardy jäne t.b. zattardy bölmege kırgızu barysynda qabyrǧalar men esıkterdıŋ synuy, alaŋdarda qoqys qaldyqtarynyŋ qalyp qoiuy da äbden mümkın. Būl – qalypty qūbylys. Degenmen, osylardyŋ bärı jöndeudı qajet etedı.
Sondai-aq jeke şotta qarajat jinauǧa bolady. Jeke şottan qarajat jinalystyŋ şeşımı boiynşa alynady, olardy kün saiyn paidalanuǧa bolmaidy. MİB-te būl şot qorǧalǧan, öitkenı obektıde basqarudyŋ bır nysany jäne şot ǧimaratqa bekıtılgen. PİK kezınde jinaqtauşy şottar «belgı qoiu» jäne eseptılık üşın aşyldy, olarǧa audarymdar sirek jürgızıldı. Jinaqtar jekelegen jaǧdailarda ǧana maqsatty jūmsaldy.
– Qazaqstan Respublikasynyŋ «Tūrǧyn üi qatynastary turaly» Zaŋynda MİB töraǧasy tek päter ielerı qatarynan sailanatyny turaly talap joq, al MİB-tıŋ ülgılık jarǧysynda būl talap bar. Sonda qaisysy dūrys?
– İä, zaŋda tıkelei būl turaly talap joq jäne bolǧan da emes. Bıraq, Qazaqstan Respublikasynyŋ «Tūrǧyn üi qatynastary turaly» Zaŋyna tüzetuler engızu jönındegı jūmys tobynyŋ qarauy kezınde onyŋ paida boluy mümkın. Zaŋ boiynşa üi keŋesı men tekseru komissiiasyna qoiylatyn talaptar bar, olar menşık ielerı boluy kerek. Töraǧa boiynşa Ministrdıŋ būiryǧymen bekıtılgen «Tiptık Jarǧy» normativtık-qūqyqtyq aktısınde talap körsetılgen. Bıraq būl jerde de Qazaqstanda zaŋdy tūlǧalar Käsıporynnyŋ Jarǧysyna tarmaqtarda özgerıster engıze alatynyn jäne būl özgerıster qoldanystaǧy zaŋnamaǧa qaişy kelmeuı kerektıgın eskergen jön. Mūndai jaǧdaida päterler men tūrǧyn emes üi-jailardyŋ menşık ielerı būl mäselenı jalpy jinalysta bırlesıp şeşedı.
