Ұлы Отан соғысы. Беларусь жазушысы Василь Быков өткен ғасырдың алғашқы ширегінде дүниеге келген ұрпақты «өлтірілген ұрпақ» деп атапты. Қанды соғыс жалмаған тұтас бір ұрпақ. Жер бетінде бір тал егіп, үй салып, сәби сүйіп үлгермеген ұрпақ… Қырғынға аттанған қайысқан қолдың бірлі-жарымы ғана елге оралды. Сол соғыстың іздері, әлі күнге дейін, әсіресе, көктемнің соңғы айында қайтадан жаңғыра түседі. Жеңіс күнін жақындатқандарға тағзымы мен құрметіміз осы кезде айқындалып, көкіректі өкініш пен мақтаныш қатар кернейді. Неліктен? Мүмкін, қыршын жандардың жаны жай таппай жатыр ма екен, әлде жыл сайын соғыстың қасіретін еске салып, бүгінгі ұрпақты нәубеттен сақтандырғаны ма екен?!
Соңғы жылдары Қазақстан аумағынан Ұлы Отан соғысына аттанып, майданда қаза болған немесе хабарсыз кеткендердің тізімін жарияланды. Сол тізімде 26-шы болып, әжемнің інісі Абдолла Бабаев жазылыпты. 1910 жылы дүниеге келіп, 1941 жылы соғысқа аттанып, 1942 жылы хабарсыз кеткен. Қатардағы жауынгер. Бұл нағашы ағамнан қалған жалғыз дерек осы ғана емес. Абдолла соғыс алдында ғана үйленіпті. Кішкентайлы болғанын майданға аттанар алдындағы дайындық кезінде естиді. Содан батысқа бет алғалы тұрғанда елге хат жібереді. Онда эшелонның ауылға жақын стансадан өтетінін айтып, «қызымды бір көріп қалайын, алдымнан шығыңыздар» делінген екен. Алайда хат кеш жетіп, ауылдағылар Балайым апаны стансаға жеткізе алмапты. Одан кейін де бір хат келіпті. Онда қызымды неге алып шықпадыңдар деп аға-жеңгесіне назын айтқан екен. Хатты кеш жеткізген пошта ма, әлде тарылған тағдыр ма?! Елдің үстімен өтіп бара жатып, тым болмаса топырағын бір басуға да мұрша бермей сібірдің түрмесінен бір-ақ шығарған солдаттардың көз жасының обалын да тағдырдың тарлығына жазуға бола ма?!
Менің жақсы көретін көршіміз – Иманғали ата болатын. Көп сөйлемейтін тұйық адам еді. Сол кісі кейде әкеммен бірге отырып әңгіме айтатын. «Шіркін-ай, жауынгерлерді тиеген эшелон тым болмаса бір сәтке де аялдамастан елдің үсітене өте шығып еді-ау!» деп айтқан сөзін естіп қалдым. Одан менің ұққаным атаның соғысқа қатысқаны болды. Ауылдың ардагерлерін жатқа білетін едім, неге бұл кісі қалыс қалған?! Келесі бір 9 мамырдағы кездесуге сол атаны шақырайықшы деп ұсыныс айттым. Әкесінің атын естігеннен басын тұқыртып алған менің сыныптасым, «Ол келмейді» деді қабағын түйіп. Содан жиынға дайындалдық. Қонағымыз келмеді. Оның себебін кейін түсіндім ғой. Атамыз, Власовтың дивизиясында болыпты. Әкеммен әңгімесіндегі «Өтіңдер!» деді, өттік, «қаруларыңды тапсыр!» деді, тапсырдық. Біз бұйырықты орындадық» деген сөздерінің мәнін кейіннен түсіндім.
Ауылдың шетінде Жүсіп әкеміз өмір сүрді. Көпшіліктен сырттап жүрсе де ауылдың қадірменді қариясы еді. Соғыстан көп жыл өткен соң, Мұстафа Шоқайдың немерелес балаларымен танысып, өзіне өкіл бала етіп, жалғыз ұлына аға етіпті. Кейіннен сұрастырғанымызда, Мұстафа Шоқайдың өзіндей бірнеше азаматты неміс тұтқынынан құтқарып алғанын білдік.
Ең алғаш рет пионер кезімізде ғой деймін, тарих пәнінің мұғалімі тапсырма берді. Маған ауылдың орталық көшесіндегі соғыста мерт болғандардың, хабарсыз кеткендердің тізімін жаса деп тапсырды. Содан көшені бойлап сұрастырып жүрмін. Соншама көп болар ма?! Кейіннен «Боздақтар» кітабы шыққанда өзіме таныс есімдерді іздедім. Таптым. Бірақ қысқаша аты-жөні жазылған мәтінде хабарсыз кеткен солдаттың мен естіген дерегі жоқ…
Ардагерлер деп аталатын көшеде тұрдым. Мұндағы ақсақалдарымыз барлық майданда шайқасыпты. Майдангерлердлің естеліктері әлі құлағымызда. Қазіргі бір-бір мемлекет болып отырған елдердің барлық қалалары, деревнялары тіпті, өзен суларын да жатқа біліп өстік.
Өйткені, ардагерлер сол жерлерге қанын төгіп арамызды жақындатты. Сол туралы естігеннен кейін де сол ерлікте біздің де үлесіміз бардай, отты жылдарға құрметпен өстік.
Осы сезім әлі де жатсындырмай Украина, Беларусь, Ресей қалаларын, оның тұрғындарын жақындата түседі. Бізді жақындатқан сол тарих, майдан тарихы.
Ертең Жеңіс күні барша астаналықтар майданда шейіт болған ата-бабаларының дерегін алып, шеруге дайындалып жатыр. Тағзым шеруі. Мен білетін майдангерлердің барлығы, соғыстан қайтпаған солдаттардың бәрінің де сол шеруде болатынын білемін.
Бұл – өлтірілген ұрпақтың шеруі… Яғни, «Мәңгілік полк» шеруі болмақ.
Айгүл УАЙСОВА
