– Жалған оқиға құрастырып, жалған кейіпкер шығарып, ерсі қылықтар мен жөнсіз жағдайлар қойылымын жасап, көрермен талқысына салып жатқан ток-шоулар көбейіп кетті. Мұндайға заңмен шек қоюға, тыйым салуға бола ма, қалай ойлайсыз?
– Қандай да хабар ашылғанда белгілі бір мақсаты болады. Продюсерден бастап жүргізушіге дейін сол мүддеге қызмет қылады. Мен қазіргі ток-шоулардың көбін көрмеген екенмін. Біріншіден – уақыт, екіншіден құлқым жоқ. Яғни «Айтуға оңай», «Қарекет» бағдарламаларының продюсері ретінде де, жай ғана адам ретінде де алатын ештеңе болмаған соң, отандық көптеген жобаларды айналып өтемін.
Ал тікелей сұраққа оралсам, өтірік кейіпкер дегенді өз басым түсінбейді екем. Кез келген шынайылық жоқ жерде пайдакүнемдік, ақша, атаққұмарлық секілді нәрселер тұрады. Ол түсінікті. Ал егер телебағдарламалардың, ток-шоулардың өтірік кейіпкер шығарғанынан қоғамға нұқсан келетін болса, меніңше, оған заңмен шек қоюға болады. Өйткені, ол, біріншіден, көрерменді алдап отыр. Көрерменнің эмоциясымен ойнап отыр. Екіншіден, қалай да ол мемлекеттен бөлінген ақшаға жұмыс істеп отыр ғой. Халықтың несібесін адал қайтару керек. Өз басым төрт жылдан бері ток-шоуда жұмыс істеп келе жатырмын. Бірақ осы төрт жылда бір де бір рет жалған кейіпкерге сүйенген емеспіз. Продюсер ретінде мен, жүргізуші ретінде Бейсен Құранбек ондайға қарсы болар еді деп ойлаймын.
– Жалған кейіпкерге, өтірік оқиғаға сүйенген бағдарламалар тележурналистиканың қадірін кетірмей ме? Шынайылылық болмаған жерде көрермен сенімін жоғалтып алмай ма?
– Жоғарыда айтқанымдай, жоба тек ақша табуды, қалай да жасағанын көрерменге өткізуді көздесе, онда ол жерден тәрбие, рухани құндылық іздеп әуре болмау керек. Олар бәрібір рейтинг қуып, өз дегендерін жасайды. Өйткені о бастағы тапсырма солай болған. Сол жолда олар ар-ұят, ұрпақ тәрбиесі, ұлттық сана дегеннің бәрін ұмытып, тек «қайтсек елдің таңдайын қақтырамыз? Кімді әкеліп «фишка» жасаймыз?» деген сұраққа жауап іздеп кетеді. Сонан келеді де, жасанды кейіпкер, бетпақ кейіпкер, рөл ойнайтын кейіпкерлерді шығаруға мәжбүр болады. Арды ойлау, ұрпақ санасын улау, өзге де құндылықтар сыртта қалады. Ол үшін шығармашылық топ қынжыла қоймайды, өйткені кейіпкер өз еркімен келісіп тұр. Жобасы жүріп жатыр.
Ал сұрағыңызға келсем, кез келген өтірік фактіге сүйенген бағдарлама тележурналистің де,
телебағдарламаның да қадірін кетіреді. Елдің сенімін жоғалтады. Мысалға айталық, бағдарламаға өтірік кейіпкер болып барған адам оның қалай түсірілгенін жоқ дегенде бес адамға айтады ғой. Болмаса оның жақын-жуықтары, туған-туыстары бар емес пе, олар да «ел алдына неге шықтың абыройыңды түсіріп» деп ұрсуы мүмкін. Сол кезде өзін ақтау үшін бәрібір «маған ақша берді, сосын өтірік кейіпкер болдым» деп жауап береді. Міне, осылай келе, бүркеулі шындық қалай да елге таралады. Оның бәрі түптеп келгенде тележурналистерге деген сенімді жоғалтып, телеарналардың қадірін түсіреді.
Бір шындықты айтайын, маған да кейде хабарласып «Әлия, ана кейіпкердің оқиғасы рас па, әлде ойдан құрастырдыңдар ма?» деп сұрайды. «Жоқ, бізде бәрі шын кейіпкерлер, біз өтірікке бармаймыз» деп ақталуыма тура келеді. Бірақ, көрерменнің осылай сенімі жоғалып бара жатқаны жанымды ауыртады.
– Жалпы телеарналар бұқаралық мәдениетке икемделуі керек пе, әлде көрермен мәдениетін өсіруге қызмет еткені дұрыс па?
– Телеарна – тәрбие құралы. Ал тележурналистика қоғамға ой салушы ұстаз сияқты. Өкінішке қарай, дәл қазір осы екі сала да ақсап тұр. Және бұл осылай жалғаса береді де… Тағы да айтамын, бір ғана үміт – көрерменнің сұрыптауы ғана. Кез келген өзін-өзі ақтамаған (қаржылық жағынан) телеөнімнің ғұмыры ұзаққа бармайды.
– Ал рейтинг деген нәрсе мен халық, ұлт мүддесін тоғыстыру мүмкін бе?
– Үйлестіру мүмкін. Рейтинг деген көрерменнің көп көруі ғой. Ал жүректен шыққан нәрсе жүрекке жетпей қоймайды. Шынайылықпен-ақ көрермен жинайтын бағдарлама жасау үшін оның айналасында сұңғыла мамандар жүруі керек. Қалай дегенмен де, сапалы хабарлардың сапалы көрермені болады.
– Жаңа «бір ғана үміт – көрерменнің талғамы өсуі» дедіңіз. Оны қалай өсіруге болады?
– Көрермен мәдениетін қалыптастыру да телеарналарға аманат. Мысалы, «ел тек шоу ғана көреді, қалған тұрмыстық, әлеуметтік хабарлар рейтинг бермейді» деген жаңсақ пікір бар. Ол қате. Егер олай болса, «Айтуға оңай» мен «Қарекет» алты жыл қатарынан эфирде тұрмас еді. Біз әр хабар сайын кейіпкерімізге көмек беру, жол көрсетумен қатар көріп отырған көрерменге ой салуды көздейміз. Ол – жүргізушінің талабы. Хабардың салмақты болуы тізгіншіге тікелей қатысты! Жүргізушінің өресі қандай болса, хабар да солай шығады.
Қазір, байқасаңыз, көп жастардың арасында «қайтсем танымал боламын?» деген ұран пайда болды. Олар танымал болған сайын ақшам көп болады, жағдайым жақсарады деп ойлады, танымал болуды абырой санайды. Мұндай ойға берілген адам терең ойланып жатпайды. Мейлі қалай танылса да, атын шығаруды ғана көксейді. Біздің телеарналарымыздағы бағдарламалардың сапасын төмендетуге сондай жұлдыз болуға ұмтылған жастардың да ықпалы аз емес.
Әңгімелескен
Нәзира БАЙЫРБЕК
