Ұлттық академиялық кітапханада Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты шығарған «Сұлтанмәмет Сұлтан: мемлекет қайраткері, дипломат және батыр» монографиясы мен «Орта жүздің сұлтандары мен батырлары» атты екі кітаптың тұсаукесері өтті.
Алғашқы еңбекте қазақ-жоңғар және қазақ-қалмақ соғысында ерлік көрсеткен Қыпшақ ұлысының басшысы, хан Абылайдың немере ағасы, хан Әбілмәметтің қайын атасы – Сұлтанмәметтің өмірі мен қайраткерлігі баяндалады.
Ертістің оң жағалауын жайлаған халыққа үстемдік жүргізген Сұлтанмәметтің рөлі, Ресей империясына қарсы саяси қарсылықтар, ханның сауда-шаруашылық қызметі, Ертіс жағалауындағы хан сарайының салынуы, оның отбасы мен үзеңгілестері туралы мол мәлімет жазылған. Сұлтанның атақты ұрпақтары мен олардың бергі заманда саяси қуғындалуы да осы кітаптың арқауын ашып тұр.
– Өкінішке қарай, ХVІІІ ғасырдағы жалпыұлттық деңгейдегі бірегей тұлға – Сұлтанмәметтің өмірі мен қызметі зерттеушілер назарынан тыс қалды. Тұлғаның қазақ тарихындағы еңбегін айтқанда, Ертістің оң жағалауын қазақ халқына қайтарып бергені ұмытылмауы тиіс. Хан Абылай қайтыс болғаннан кейін, 1781 жылы жалпыхалықтық құрылтайда бүкіл қазақ тағын иеленген басты үміткерлерінің бірі болды. Бұл дегеніміз оның қазақ мемлекеті құрылымындағы орнын дәлелдейді, – дейді институттың директоры, тарих ғылымдарының докторы, профессор Зиябек Қабылдинов.
Астаналық зиялы қауымның алдында тұсауы кесілген екінші жинақ – «Орта жүздің сұлтандары мен батырлары» атты мұрағат материалдары жинағы. Оған Омбы және Орынбор облыстарындағы тарихи мұрағаттарының құпия материалдарының жарыққа шығуы Абылай ханды тұтқындау әрекеттері, «Шаңды жорық» кезіндегі Орта жүздің 50000 әскерінің атқа отыруы және сол кезеңдегі маңызды тарихи құжаттар топтастырылған.
