Жекеменшік пәтер иелері кооперативтерінің жұмысындағы қызмет көрсету деңгейінің талапқа сай болмауы, тозығы жеткен үйлерде күрделі жөндеу жұмыстарының жүргізілмеуі, жиналған қаражаттың «жұтылып кетуі», жалпы осы салада орын алған басқа да түйткілді мәселелер тұрғындар тарапынан наразылық тудырып келгені белгілі. Осыған байланысты Мемлекет басшысы көпқабатты тұрғын үйлерде мүлік иелерінің бірлестіктері институтын немесе жай серіктестікті енгізу жөніндегі реформаны іске асыруды тапсырған болатын. Осылайша, 2022 жылдың 1 шілдесіне дейін еліміздегі барлық тұрғын үйлерді басқарудың жүйесі өзгереді.
Нұр-Сұлтан қаласындағы мүлік иелерінің бірлестігі орталығы мамандарының мәлімдеуінше, бүгінде елорданың тұрғын үй қорында 3097 көппәтерлі тұрғын үй бар, оларға 800-ден астам ұйым қызмет көрсетеді. Жалпы көппәтерлі тұрғын үйдің 116-сы иесіз.
Қазақстан Республикасының «Тұрғын үй қатынастары туралы» заңын басшылыққа ала отырып, меншік иелерінің бірлестіктері институтын енгізудегі реформаны жүзеге асыру мақсатында жүргізілген жұмыстардың нәтижелері бойынша бас қалада 611 көппәтерлі тұрғын үйде 472 мүлік иелерінің бірлестігі (Алматы ауданы – 131, Байқоңыр – 50, Есіл – 228, Сарыарқа – 63), сондай-ақ 1085 жай серіктестік (Алматы ауданы – 335, Байқоңыр – 285, Есіл – 100, Сарыарқа – 365) құрылды. Яғни бұл күнде елордадағы көппәтерлі жекеменшік тұрғын үйлердің 59,3 пайызы басқарудың жаңа формаларына көшті.
Иә, «Тұрғын үй қатынастары туралы» Қазақстан Республикасы заңының және нормативті құқықтық актілердің негіздеріне сүйене отырып, өзін-өзі реттеуді дамытуға, меншік иелерінің жергілікті жерде өз бетінше шешім қабылдау дағдысын дамытуға бағытталған бұл өзгерістер меншік иелерінің мүдделерін қорғауға, мүлікті күтіп ұстау сапасын арттыруға, тұрғын үй қорының сақталуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, себебі осының бәрін тұрғындардың өздері жасайды. Дегенмен бастаманы қолдау тұрғысына келгенде тұрғын үй қатынастары саласындағы маңызды мәселе төңірегінде оқырмандар пікірі әртүрлі болып шықты.
Гүлвира ӘБЕТОВА, Нұр-Сұлтан қаласы МИБ орталығының басшысы:
– Орталықтың негізгі міндеттерінің бірі – «Тұрғын үй қатынастары туралы» заңда көрсетілген мәселелер бойынша тұрғындарға қолжетімді ақпаратты жеткізу. Осыған сәйкес, қазір қала басшылығының дұрыс құрылған жұмысының арқасында елордада ауқымды шаралар жүзеге асырылып жатыр.
Бүгінде тұрғын үй орталығы ай сайын жылжымайтын мүлік иелерінің 400-ге жуық өтінішін өңдеп, елорда тұрғындары ұсынатын қызметтердің сапасын арттырды. МИБ құру және ПИК қызметінен бас тарту мәселелері бойынша орталыққа күніне 70-ке жуық қоңырау түседі.
2020-2021 жылдар аралығында басқарма аудан әкімдіктерімен бірлесіп, бекітілген кестеге сәйкес кондоминиум объектісін басқару нысанын өзгерту бойынша тұрғындармен 2000-нан астам офлайн және онлайн кездесуге қатысты. Бүгінде кондоминиум объектісін басқарудың жаңа нысандарына көшу мәселелері бойынша қайталап түсіндіру жұмыстарын жүргізу мақсатында көппәтерлі тұрғын үйлердің тұрғындарымен кездесулер қайта жалғасуда.
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығын реформалау ең алдымен меншік иелерінің қаражатын бақылауды олардың қолына қайтаруға мүмкіндік береді. Меншік иелеріне алдымен сапалы қызмет көрсетілуі керек, содан кейін ғана олар ақы төлеуі қажет. Осылайша жосықсыз жеткізушілерді жөнге салатын уақыт жетті. МИБ институты енгізілгенге дейін жергілікті өзін-өзі басқарудың ПИК және басқа ұйымдарға ықпал ету мүмкіндігі болмады. Меншік иелері қолдарында бақылау және басқару құралы болмаса да, көрсетілген қызмет үшін ақша төлеп келді. Олардың ПИК-ке көңілі толмады, ал МИБ-те қызмет көрсету жақсармаған жағдайда олар сотқа жүгіне алады.
Жаңа жүйе тұрғын үйлерге сапалы қызмет көрсетілгеннен кейін ғана ақша төлеуге мүмкіндік береді. Сәйкесінше, кәсіпкерлік белсенділік артып, бәсекелестік күшейеді.
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығын реформалау тұрғындардың осы салаға қатысты наразылығын азайтуға бағытталған. Қандай да бір өзгеріс болуы үшін тек сын айтып отыра беру жеткіліксіз екенін бәріміз де жақсы түсінеміз. Бұл ретте тұрғындарға басқарудың жаңа түрін құру, есепшот ашу және кейіннен көрсетілетін қызметтердің сапасын бақылау арқылы көмек көрсетіледі. Жергілікті аумақты тазалау, кіреберістердің едендерін сүрту, инженерлік жүйелерді жөндеу және көпқабатты тұрғын үйдің басқа да ортақ бөліктерін күтіп ұстау сияқты барлық қызметтер қол қойылған жұмыс актісі негізінде төленеді.
Меншік иелері әрқашан үйге техникалық қызмет көрсетудің қамтамасыз етілгеніне немесе жоқтығына көз жеткізе алады. «Тұрғын үй қатынастары туралы» заңдағы жаңа талаптарға сәйкес, есеп ай сайын ұсынылуы керек.
Төрағалары бар елорданың көптеген МИБ-тары өз міндеттерін сапалы атқарғанын көрсеткен жағдайда, меншік иелері оларды екінші жылға қайта сайлайды.
Басқарудың жаңа нысанын және мүліктің сауатты меншік иесі институтын енгізу – көп еңбекті қажет ететін процесс. Қазіргідей кезеңде адамдарды алдағыға сендіру, әрине, қиын. Дегенмен кейбір үйлерге күрделі жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін қаржы қажет, барлық меншік иелері бірдей инженерлік жүйелерге, қабырғаларға, шатырға, қасбетке инвестиция салуға дайын емес. Әркімнің мүмкіндіктері әртүрлі. Сондықтан МИБ-тің тиімді жұмыс істеуіне мүмкіндік беретін құралдарға назар аудару керек.
ПИК-тен МИБ-тің басты ерекшелігі – тұрғындар өз үйлерін дербес басқаруға, сондай-ақ оны күрделі жөндеуге ақша жинауға мүмкіндік алады. Бұрын ПИК-тер барлық үйлерден ортақ шотқа ақша жинағанмен, шындығында, оның қалай жұмсалатынын бақылау қиын еді. Бұдан былай тұрғындар қаражаттың мақсатты жұмсалуын қадағалай алады.
Майра ҚАСЕНОВА, «Думан» ПИК төрайымы:
– Менің ойымша, заң жобасы бастапқыда өрескел бұзушылықтармен қабылданды. Жылжымайтын мүлік объектілері бойынша мәселе бұрыннан даулы. Нысандардың бірі ескі, екіншісі жаңа құрылыс болғандықтан, олар бір-бірінен едәуір ерекшеленеді. Ал Парламентте іс жүзінде объектілерді түгендеу, пайдалану мерзімі, тозу пайызы туралы мәлімет болған жоқ. Екіншіден, осы заң қаралған сәтте Қазақстан Республикасы бойынша барлық жылжымайтын мүлік объектілері ЖШС, ПИК, ЖК иелігіндегі заңды тұлғаларға берілгенін және оларға тек қызмет көрсету құқығы ғана берілгенін ескермеді.
Шын мәнінде, көпқабатты тұрғын үйлердегі қасбет те, тұрғын үй де, үй аумағы да тұрғындарға тиесілі емес. Бұл іс жүзінде мемлекетте қалады. Заң жобасын талқылау кезінде тұрғын үй қатынастары туралы заңға енгізілген өзгерістердің заңдылығын қадағалау органы ретінде Бас прокуратура өкілінің қатысуы міндетті еді, бірақ ол парламенттік тыңдауда болмады. Себебі прокуратура қазір тек мемлекеттің мүддесін ғана қарастырады, өкінішке қарай, жеке тұлғалардың мүддесі көбіне ескерілмейді.
Талқылауға Әділет министрлігінің өкілі қатысқанмен, оның нысандар заңдылығы туралы айтуға құқығы жоқ, ол тек тіркеу фактісі бойынша ғана ойын білдіруге құқылы. Сондықтан осы факторларды ескерместен, заң қабылданды. Бұл – өте даулы мәселе.
Меншік иелерінің бірлестігі туралы айтар болсақ, қызмет көрсету құқығы сервистік компанияларға беріледі. Ал сервистік компаниялар – қазіргі уақытта Ресейдегі негізгі компаниялардың филиалдары. Олардың арасында не техникалық базасы, не жабдықтары жоқ компаниялар бар. Тұрғындар олармен қалай келісімшартқа отырады, кондоминиум бойынша қандай құжаттар беріледі, ол жағы мүлде белгісіз. Демек, осы жерде де қарама-қайшылық туындайды. Осылайша, біздің қоғамға қайшы келетін заң қабылданды. Мен мұнымен келіспеймін.
Техникалық желілерді, сыртқы желілерді, қасбетті, лифт шаруашылығын қараусыз қалдыруға болмайды. Заңда МИБ-терге меншік құқығы берілмеген, онда тек қызмет көрсету құқығы жөнінде ғана жазылған. Сол себепті қазіргі кезде көптеген ПИК-тер МИБ-ке өтуден бас тартуда, өйткені құжаттарға сәйкес, яғни заң бойынша, үй үшін жауапкершілік қызмет көрсету компанияларына емес, МИБ төрағасына жүктеледі. Ал тұрғын үйге еш құқығы болмаса, қайдағы жауапкершілік туралы айтуға болады. Сондықтан менің ойымша, заңды қайта қарау керек.
Изатима Шегенова, «Варшава» МИБ мүшесі:
– Біздің МИБ 2021 жылдың 5 қарашасынан бастап жұмыс істеп келеді. Үйдің кеңесі басқарушы компанияны таңдады және олар толық жауапкершілікті алды. Жазда біздің үйдің тұрғындары жөндеу жұмыстарын жүргізді. Шамадан тыс жүктеме салдарынан лифт істен шықты. Айнала күл-қоқыс, шаң-тозаң болды. Басқарушы компания дереу подъездерді тазалап, тәртіп орната бастады. Оқыс оқиға бола қалса, сантехник келіп, ақауларды жөндеп береді. Подъездердің есіктері бұрын жабылмайтын, жаңа жүйеге көшкелі бері бәрі дұрысталды.
Біздің үй – Есілдің сол жағалауында орналасқан жаңа үй. Тұрғындар баспана сатып алуға және оны жөндеуге біраз шығындалды. Көбі ипотека төлейді. Қарыздары шаш-етектен. Енді оларға жинақ шотына ақша төлеу туралы айтсақ, олардың қиналып қалары сөзсіз. Сондықтан біз қазір тек ағымдағы шығындар үшін ғана қаражат жинап жатырмыз.
Біз жекеменшік үйді күтіп ұстауға жиналған ақшаны мақсатты пайдалану бойынша үй кеңесінен ай сайын есеп алу арқылы қаржы-шаруашылық қызметін бақылай аламыз. Басқарушы компанияны өзіміз таңдадық, алдағы уақытта оны өзіміз өзгерте де аламыз. Жалпы үй кеңесін және сол үй кеңесінің өкілеттіктерін құру дұрыс және пайдалы шешім деп есептеймін.
Біздің үйде басқарушы компанияның менеджері бар. Оның командасында сантехниктер, аула сыпырушылар, тазалаушылар жұмыс істейді. Тұрғындар тарапынан туындаған барлық мәселелер ортақ чат арқылы тез шешімін тауып отырады.
Үйде 12 подъезд болса, олардың әрқайсысының өз басқарушысы бар. Олар үй кеңесімен тығыз байланыста. Үй кеңесіндегі 15 адам аса белсенді, жанашыр жандардан құралған. Менің подъезімде 40 пәтер. Олардағы ақауларды чат арқылы біліп, тез арада жоюға ықпал етіп отырамын.
Көрші үйлердің тұрғындары әлі күнге дейін біздің бірлестікке таңдай қағып, қызыға қарайды. «Аз ғана уақытта қалай МИБ құрып алдыңыздар?» деп сұрайтындарға мен үнемі ойланбастан былай деп жауап беремін: «Оның өзіндік сыры бар. Құпиямыз – иесіз қалған үйдің жағдайын білетін, ақылды да батыл, қолынан іс келетін нағыз бастамашыл жандар біріккенде, алынбайтын асу жоқ». Барлық үйдің тұрғындары біз секілді оптимист болса, шешілмейтін мәселе болмас еді деп ойлаймын.
P.S: Тұрғын үй саласындағы жаңа реформа көппәтерлі үйлердегі ортақ мүлікті пайдалануға бөгде ұйымдардың емес, меншік иелерінің өздері жауап беретіндігімен ерекше. Оның қалай дамитынын алда уақыт көрсетеді. Бастысы көрсетілетін қызмет сапалы, арзан әрі тиімді болса игі.
Гүлбаршын ӨКЕШҚЫЗЫ
