الەمدىك جاعداي ۋشىعىپ بارادى. شىعىس ەۋروپانىڭ شىرقىن كەتىرگەن رەسەي – ۋكراينا سوعىسى ۇزاققا سوزىلاتىنى بايقالسا, تاياۋ شىعىستاعى شيەلەنىستىڭ دە تەز ارادا شەشىلەتىن ءتۇرى جوق. ونىڭ ۇستىنە اقش-تىڭ يەمەندىك حۋسەيتتەرگە سوققى بەرۋى, يراننىڭ يراك, سيريا اۋماعىنداعى اقش نىساندارىنا شابۋىل جاساۋى ونسىز دا وق-ءدارى ءيىسى مۇڭكىگەن تاياۋ شىعىستىڭ جاعدايىن ءتىپتى كۇردەلەندىرىپ جىبەردى.
يران مەن اقش اراسى قالاي بولادى؟
يران قارۋلى كۇشتەرى 15 قاڭتارداعى تۇندە يراكتىڭ ەربيل قالاسى مەن سيريا اۋماعىنداعى بىرنەشە نىسانىن سوققىنىڭ استىنا الدى. كەيبىر دەرەكتەردە ەربيلدەگى اقش-تىڭ ەلشىلىگى جانە اسكەري بازاسىنا دا سوققى جاسالعانى ايتىلۋدا. بىراق ۆاشينگتون بۇل اقپاراتتى جوققا شىعارىپ, «يراننىڭ زىمىران سوققىلارى ناقتى نىساناعا تيمەدى, شابۋىلدا اقش-تىڭ ەشقانداي نىسانىنا زاقىم كەلگەن جوق» دەپ مالىمدەدى. سوڭعى دەرەكتەرگە قاراعاندا يران تاراپى كۇرد جاساقتارىنىڭ شتابىنا سوققى جاساپ, شابۋىلدان Empire جانە Falcon Group كومپانيالارىنىڭ باسشىسى, كۇرد ازاماتى پەشراۆ دزەي كوز جۇمعانى ءمالىم بولدى. دزەي يزرايل ارنايى كۇشتەرىمەن جانە يراكتاعى كۇرد جاساقتارىمەن تىعىز بايلانىستا بولعان دەگەن كۇدىك بار.
يراننىڭ بۇل سوققىسىنا اقش-تىڭ قانداي ارەكەتكە باراتىنى بەلگىسىز. ال يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى حۋسەين امير بولسا: «كسير-ءدىڭ يراك پەن سيريا جەرلەرىندەگى اقش نىساندارىنا سوققىسى – ەلدىڭ ەگەمەندىگىن قورعاۋ ماقساتىندا جاسالدى» دەپ مالىمدەدى.
يزرايل مەن حاماس اراسىنداعى قاقتىعىس باستالعالى اقش پەن يران اراسىنداعى تەكەتىرەس تە كۇشەيدى. يزرايل كۇشتەرى گازا اۋماعىنا باسىپ كىرگەننەن كەيىن اقش-تىڭ ەكى بىردەي ۇشاق تاسيتىن الىپ كەمەسىن جەرورتا تەڭىزىنە جىبەرۋى دە يرانعا سەس كورسەتۋ دەيدى ماماندار. دەگەنمەن يران سوعىسقا تىكەلەي ارالاسپاعانمەن, حاماس-تى, حۋسيتتەردى, ليۆاندىق حەزبوللا ۇيىمىن قولدايتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. جاقىندا يراننىڭ جوعارعى كوسەمى اياتوللا حامەنەي حۋسيتتەرگە «اقش كەمەلەرىنە شابۋىلدى توقتاتپاڭدار» دەپ اشىق ۇندەۋ دە جاسادى.
سونداي-اق يران 16 قاڭتار كۇنى پاكىستان اۋماعىنا دا سوققى جاساپ, بەلۋدجيستان ايماعىنداعى سۋننيتتەردەن قۇرالعان, يران بيلىگىنە قارسى توپ- «جەيش-ءال-ادل» ۇيىمىنىڭ نىسانىن جويدى.
اقش نەگە حۋسيتتەرگە سوققى بەردى؟
يزرايل ارمياسى گازا سەكتورىندا قان-قاساپ قىرعىن جاساپ جاتقان كەزدە يراك, سيريا ەلدەرىندەگى قارۋلى توپتار يزرايل مەن اقش-قا سەس كورسەتىپ, پالەستينا مۇسىلماندارى ءۇشىن كەك الامىز دەپ داۋرىقتى. ال يەمەندىك حۋسيتتەر بولسا, قىزىل تەڭىز ارقىلى ءيزرايلدى بەتكە العان كەمەلەرگە شابۋىل جاساي باستادى. سالدارىنان كەمەلەر ءۇمىت ءمۇيىسىن اينالىپ وتۋگە ءماجبۇر بولدى, تاسىمال اقىسى كۇرت قىمباتتادى. سونىمەن, اقش باستاعان ارناۋلى كولونيا قۇرىلىپ, حۋسيتتەرگە سوققى بەرۋ باستالدى. ەندەشە, حۋسيتتەر كىمدەر؟
حۋسيتتەر – يران قولداپ وتىرعان تاياۋ شىعىستاعى «قارسىلىق شەگى» دەپ اتالاتىن يزرايل مەن باتىسقا قارسى ءۇش اليانستىڭ
(حاماس, حەزبوللا جانە حۋسيتتەر) ءبىرى. «امەريكاعا ءولىم, يزرايلگە ءولىم, ەۆرەيلەرگە قارعىس جانە يسلامعا جەڭىس» دەيتىن ماقسات ۇستاناتىن ولار يزرايل مەن اقش-تى باستى جاۋى سانايدى.
جۇرتتىڭ كوبى حۋسيتتەر يەمەن ەلىنىڭ زاڭدى قارۋلى جاساعى دەپ ويلايدى, ال شىن مانىندە حۋسيتتەر يەمەننىڭ سولتۇستىگىن جانە بىرنەشە ءىرى قالانى عانا ءوز باقىلاۋىندا ۇستاپ وتىر. ال حالىقارالىق قاۋىمداستىق مويىنداعان يەمەن بيلىگى ادەنا قالاسىنا ورنالاسقان. حۋسيتتەر 1990 جىلدارى قۇرىلعان «Ansar Allah» (قۇدايدىڭ پارتيزاندارى) نەگىزىندە قۇرىلعان قارۋلى ۇيىم. 2004 جىلى سوعىستا وققا ۇشقان باسشىلارى حۋسەيدى ماڭگى ەستە ساقتاۋ ءۇشىن ۇيىمنىڭ اتى حۋسيتتەر بولىپ وزگەردى دە, سودان بەرى الەمگە «حۋسيت قارۋلىلارى» دەگەن اتپەن تانىمال بولىپ كەلەدى.
2003 جىلى پرەزيدەنت سالەح ساۋد ارابياسىنىڭ قولداۋىمەن حۋسيتتەردى جويماق بولعان ەدى, بىراق حۋسيتتەر ەكەۋىنە دە توتەپ بەرىپ, كەرىسىنشە يەمەننىڭ ءبىراز اۋماعىن باقىلاۋىنا الىپ ۇلگەردى. سونداي-اق يەمەن اسكەرىنە قارسى ۇلتتىق پارتيزان سوعىسىن جۇرگىزىپ, 2014 جىلى يەمەن استاناسى سانا قالاسىن باسىپ الدى. كەيىن بۇۇ باستاعان بەيبىت كەلىسسوزدەر ناتيجە بەرىپ, يەمەندە جاعداي ءسال تىنىشتالدى. ساۋد ارابياسى دا قاقتىعىستان شىعۋ ءۇشىن حۋسيتتەرمەن كەلىسسوز جۇرگىزە باستاعان ەدى. ەندى, مىنە, حۋسيتتەردىڭ قىزىل تەڭىزگە شابۋىلى جاعدايدى قايتا ۋشىقتىرىپ جىبەردى.
يرانعا ارقا سۇيەگەن حۋسيتتەر كەمەلەردى دروندارمەن, زىمىراندارمەن اتقىلاۋدى قاراشا ايىندا باستادى. وسىلايشا, ولار پالەستينالىقتار مەن حاماسقا قولداۋ ءبىلدىرىپ جاتىر. جانە دە حۋسيتتەر بۇل شابۋىلداردى يزرايل گازانى بومبالاۋدى توقتاتقانشا جالعاستىرا بەرەتىنىن ەسكەرتىپ وتىر. 12 قاڭتارعا قاراعان ءتۇنى اقش پەن بريتانيا اسكەرلەرى قىزىل تەڭىزدە كەمەلەردى شابۋىلداپ جاتقان حۋسيتتەردىڭ يەمەندەگى پوزيتسيالارىنا اۋەدەن دە, تەڭىزدەن دە سوققى بەرسە, 13 قاڭتار كۇنى سانا قالاسىنىڭ سولتۇستىگىنە شابۋىل جاساپ, حۋسيتتەردىڭ بىرنەشە نىسانىن جويدى. اقش پرەزيدەنتى دجو بايدەن حۋسيتتەردى «تەرروريستىك ۇيىم» دەپ اتاپ, قىزىل تەڭىزگە شابۋىلدى توقتاتپاسا, پەنتاگون دا شابۋىلدى جالعاستىراتىنىن مالىمدەدى. كوپ ۇزاماي حۋسيتتەر قىزىل تەڭىزدەگى اقش-تىڭ Lاboon كەمەسىنە ەكى زىمىران اتتى. زىمىراندى جويعىش ۇشاق اۋەدە قاعىپ ءتۇسىردى. دەگەنمەن, الەم ەلدەرى «اقش باستاعان ەلدەردىڭ حۋسيتتەرگە شابۋىل جاساۋى وڭىرلىك جاعدايدى ودان ءارى ۋشىقتىرىپ جىبەرە مە» دەپ الاڭدايدى.
كۇرمەۋى كوپ پالەستينا ماسەلەسى
پالەستينادا قاندى قىرعىن ءجۇرىپ جاتقانىنا 3 ايدان استى. ءيزرايلدىڭ سوققىسىنان 24300 ادام قازا تاپتى, مۇنىڭ 10600-ءى – بالا, 7200-ءى – ايەل. 60 مىڭنان استام ادام جارالاندى. يزرايل سولتۇستىك گازانى جەرمەن-جەكسەن ەتىپ, ەندى گازانىڭ وڭتۇستىگىندە ۇرىس قيمىلدارىن جۇرگىزىپ جاتىر. 16 قاڭتار كۇنى يزرايل قورعانىس مينيسترلىگى «گازانىڭ سولتۇستىگىندەگى ۇرىس قيمىلدارى اياقتالۋعا جاقىن, يزرايل ارمياسى جۋىقتا ەگيپەت پەن گازا شەكاراسىن باقىلاۋعا الادى» دەپ مالىمدەدى. بۇعان دەيىن يزرايل ەگيپەتكە فيلادەلفيا ءدالىزىن باقىلاۋعا الۋ ءۇشىن اسكەري وپەراتسيانى باستاۋ جوسپارى تۋرالى حابارلاعان. الايدا ەگيپەت وعان قارسىلىق بىلدىرگەن ەدى. بىراق سوعان قاراماستان يزرايل پرەمەر-ءمينيسترى نەتانياحۋ «ءبىز ەگيپەت شەكاراسىنا دەيىنگى ايماقتى باقىلاۋعا المايىنشا, سوعىستى توقتاتپايمىز. ايتپەسە حاماس جويىلمايدى, گازا سەكتورى قارۋسىزداندىرىلمايدى جانە وڭتۇستىكتەگى ساڭىلاۋ ارقىلى ەكسكلاۆقا ودان دا كوپ قارۋ كەلەتىن بولادى. سوندىقتان بۇل ماسەلەنى جاۋىپ تاستاۋىمىز قاجەت» دەپ مالىمدەدى.
قازىر يزرايل گازانىڭ سولتۇستىك بولىگىندەگى اسكەري مىندەتتەرىن تولىق اياقتاعان 36-ديۆيزيانىڭ اسكەري بولىمشەلەرىن شىعارا باستادى. ال حاماس 36-ديۆيزيانىڭ شىعارىلۋىن «شىعىنىنىڭ كوپ بولۋىمەن بايلانىستى» دەپ مالىمدەدى. يزرايل قورعانىس ءمينيسترى 16 قاڭتار كۇنى «گازانىڭ سولتۇستىگىندەگى وپەراتسيانى تولىق اياقتادىق» دەدى. الايدا سول كۇنى حاماس ءيزرايلدىڭ وڭتۇستىك ايماعىنا زىمىرانمەن شابۋىل جاسادى. بىرنەشە زىمىران اشىق الاڭدار مەن عيماراتتارعا تۇسكەن. دەمەك, يزرايل حاماس-تىڭ كوزىن قۇرتىپ, گازا اۋماعىن تىنىشتاندىرۋعا تالپىنعانىمەن, يران مەن ليۆاننىڭ قولداۋىنداعى حاماس كۇشتەرى پارتيزاندىق سوعىسقا اۋىسىپ, ءيزرايلدى ابدەن تيتىقتاتاتىن ءتۇرى بار.
پالەستينا اۋماعىندا بەيبىتشىلىك ورناتۋدىڭ العى شارتى – پالەستينا مەملەكەتىن قۇرۋ. بۇل ماسەلە قازىر دە ايتىلىپ جاتىر. الايدا وعان يزرايل تۇبەگەيلى قارسى. ال پالەستينا ەلى قۇرىلماسا, قانتوگىس تە توقتامايدى.
ۋكراينا تىعىرىققا تىرەلدى مە؟
تاياۋ شىعىستاعى جاعدايدىڭ كۇردەلەنۋى ۋكراينانىڭ سورىنا اينالدى. ويتكەنى حاماس-يزرايل سوعىسى باستالعالى ۋكراينانىڭ ەڭ ءىرى قۋاتتى قولداۋشىسى بولعان اقش باستاعان ەلدەردىڭ نازارى تاياۋ شىعىسقا اۋدى دا, ۋكرايناعا بەرىلەتىن كومەك تە, قولداۋ دا ازايدى. بايدەن كونگرەستەن سۇراعان 106 ميلليارد دوللاردان ءالى حابار جوق. ەۋرووداق تا 50 ميلليارد ەۋرو كومەك بەرۋ ماسەلەسىن ءالى شەشە الماي وتىر. ال ۋكراينانىڭ سوعىسقا قاجەتتى قارۋ-جاراعى ازايىپ, شابۋىلدان قايتا قورعانىسقا وتۋگە ءماجبۇر.
جاقىندا كيەۆكە كەلگەن ۇلىبريتانيا پرەمەرى سۋناك ۋكرايناعا 2,9 ملرد ەۋرو اسكەري كومەك بەرەتىنىن جاريالادى. وعان اۋە قورعانىس جۇيەلەرى, زىمىراندار, بارلاۋ جانە سوققى جاساۋ دروندارى, سناريادتار, بروندى تەحنيكا كىرمەك. «ءبىز ۋكرايناعا تاريحتا بۇرىن-سوڭدى بولماعان كولەمدە دروندار بەرەمىز. ولار: بارلاۋشى دروندار, سوققى جاساۋشى دروندار مەن تەڭىز دروندارى» دەپ مالىمدەدى سۋناك.
قازىرگى ۋاقىتتا ۋكراينا – رەسەي كۇشتەرى ۋكراينانىڭ شىعىسىندا قيان-كەسكى سوعىس جۇرگىزىپ جاتقانىمەن, ەكى تاراپ تا العا جىلجي الماي وتىر. دەگەنمەن, رەسەي اۋە شابۋىلى جاعىنان ءالى دە ۇستەم ورىندا تۇر. جىل باسىنان بەرى ءارتۇرلى زىمىراندارمەن, ۇشقىشسىز ۇشاقتارمەن ۋكراينا اۋماعىن تولاسسىز اتقىلاۋدا. ال ۋكراينا ولاردىڭ ءبارىن تولىق قاعىپ تۇسىرە الماي جاتىر. ۋكراينا دا ۇشقىشسىز ۇشاقتاردى ىسكە قوسىپ, رەسەيدىڭ ۋكراينامەن شەكارالاس جانە شەكارادان اجەپتاۋىر الىس اۋماقتارىنا كۇن سايىن درون شابۋىلىن جاساۋدا. 16 قاڭتار كۇنى ۋكراينا رەسەيدىڭ ۆورونەجىنە درون جورىعىن جاساپ, وندا توتەنشە جاعداي رەجيمى ەنگىزىلگەنى – سونىڭ دالەلى.
وسى اپتانىڭ باسىندا ۋكراينا قارۋلى كۇشتەرى ازوۆ تەڭىزىنىڭ ماڭىندا رەسەيدىڭ ا-50 جانە يل-22 ۇشاقتارىنا شابۋىل جاساپ, ا-50 ۇشاعى تەڭىزگە قۇلاپ, يل-22 ۇشاعى زاقىمدانعان كۇيى رەسەي باقىلاۋىنداعى اۋەجايدىڭ بىرىنە قونعان. ىلە-شالا ۋكراينا قارۋلى كۇشتەرىنىڭ باس قولباسشىسى زالۋجنىي «ۋكراينا قارۋلى كۇشتەرى رەسەيدىڭ ا-50 دەيتىن الىس قاشىقتىقتىق راديولوكاتسيالىق كەشەنى مەن يل-22 اۋە باسقارۋ پۋنكتىنىڭ كوزىن جويدى» دەپ مالىمدەدى. ساراپشىلار مۇنى «رەسەيدىڭ اۆياتسياسى ءۇشىن قارالى كۇن» دەپ اتادى. ا-50 – كەڭەستىك كەزەڭدە جاسالعان ۇشاق. ۇشاق الىس قاشىقتىققا بارلاۋ جۇرگىزىپ, قارسى شابۋىل ساتىندە ەسكەرتۋ بەرۋ فۋنكتسياسىن اتقارادى. رەسمي دەرەكتەر رەسەيدە اتالمىش ۇشاقتىڭ ونعا جەتپەيتىن داناسى قالعانىن ايتادى. ۇشاق قۇنى – 250-330 ملن دوللار اراسىندا. اقش-تىڭ Military Watch Magazine باسىلىمى ا-50 ۇشاقتارى اۋەدە ءبىر مەزەتتە 300 نىساندى انىقتاپ, اقپاراتتى ءبىر ساتتە 40 جويعىش ۇشاققا جىبەرە الاتىنىن جازدى.
قىسقاسى, سوعىسىپ جاتقان ەكى جاقتىڭ دا شىعىنى از ەمەس. كىمنىڭ جەڭەرى دە بەلگىسىز. دەگەنمەن, كارى ءسىڭىر رەسەي سوعىس ۋاقىتىن سوزۋ ارقىلى كوزدەگەن مۇددەسىنە جەتە مە دەگەن قاۋىپ كۇشتى. ال ۋكراينا ءسىم-ءى دميتري كۋلەبا بولسا: «ەگەر ءبىزدىڭ قارۋ-جاراعىمىز تاۋسىلسا, قولىمىزعا كۇرەك الساق تا, سوعىسامىز. سەبەبى ماسەلە – ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز بار بولا ما, جوق بولا ما دەگەندە» دەپ مالىمدەدى.
ايتپاقشى, جاقىندا BILD باسىلىمى رەسەي مەن ناتو اراسىندا 2025 جىلى قارۋلى قاقتىعىس بولاتىنى جايلى بولجام جاساپ, ستسەناريدى بۇگە-شۇگەسىنە دەيىن جازىپ شىقتى. ءدال وسىنداي ستسەناريدى BILD ۋكراينا سوعىسى بولاتىن ساتتە دە جازعان ەدى. كەيىن ول شىندىققا اينالدى.
