بيىل ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى قاسيەتتى ورازا ايىمەن تۇسپا-تۇس كەلدى. وسى ورايدا كوكەيىمىزدەگى كوپ ساۋالعا جاۋاپ ىزدەپ, بەلگىلى قوعام قايراتكەرى, ءماجىلىس دەپۋتاتى ۇلاسبەك سادىبەكوۆپەن اشىق سۇحباتتاسقان ەدىك.
رامازانعا قۇرمەتىمىز ۇلعايا بەرەدى
– ۇلاسبەك سادىبەكۇلى, وركەنيەتتى ەلدەردە ورازا ۇلكەن مەيرام, ىزگى ءداستۇر, ناعىز ساۋاپ پەن قايىرىمدىلىق ايىنا اينالعان. ماسەلەن, تۇركيادا رامازان ايىندا كەز كەلگەن ءدامحانا, اسحانا اۋىزاشار ۋاقىتىندا ءار ادامعا ەسىگىن ايقارا اشىپ قويادى, تەگىن اۋىزاشار بەرەدى. ءبىز دە نەگە وسىلاي ىستەمەيمىز؟ ورازا ايىندا ازىق-تۇلىكتىڭ باعاسى, كەرىسىنشە, شارىقتاپ كەتەدى.
– الدىمەن قاسيەتتى رامازان ايى مەن ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى, جىل باسى – ناۋرىز مەرەكەسى بارشامىزعا قۇتتى دا قايىرلى بولسىن! دۇرىس ايتاسىز, رامازان ايى – بارشا مۇسىلماندى ىزگىلىككە شاقىرىپ, جۇرەگىمىزدەگى يماندى نىعايتۋعا مول مۇمكىندىك سىيلايتىن مەرەيلى مەزەت. بۇل اي ادامداردى الداعى ۋاقىتتا دا جاقسىلىققا جاقىن بولۋعا داعدىلاندىرادى. راس, تۇركيا, بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى, ماروككو سىندى مەملەكەتتەردە بۇل مەرەكەگە بىزگە قاراعاندا ايرىقشا ءمان بەرىلەدى. ءتىپتى رامازان ايى كەزىندە كۇندىز قوعامدىق ورىنداردا تاماق جەپ, سۋ ىشسەڭىز, ايىپپۇل سالىپ, تەمىر تورعا توعىتىپ جىبەرەتىن ەلدەر دە بار ەكەن. دەگەنمەن ەلىمىزدەگى رامازانعا دەگەن قۇرمەت سونشالىقتى تومەن دەپ ايتۋعا بولمايدى. جىل وتكەن سايىن ەل ازاماتتارىنىڭ ساناسى جاڭعىرىپ, ءدىني جانە ۇلتتىق مەرەكەلەردىڭ ماڭىزى ارتىپ كەلە جاتىر. وسى ءبىر وتىز كۇندە عانا ەمەس, جىل – ون ەكى اي بويى تۇرمىسى تومەندەرگە, جالپى ەل تۇرعىندارىنا قولداۋ كورسەتىپ, مارتتىگىن كورسەتىپ جۇرگەن جاندار جەتەرلىك.
بىرەر كۇن بۇرىن مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى 2024 جىلدان باستاپ ناۋرىز مەيرامى قازاقستاندا جاڭا فورماتتا تويلاناتىنىن ءمالىم ەتتى. بۇل وزگەرىس مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ارنايى ۇسىنىسى نەگىزىندە ورىن الىپ وتىر
قازىرگى كەزدە قالالار مەن اۋىلدارداعى مەشىتتەردە كۇندە اۋىزاشار بەرىپ جاتقان كاسىپكەرلەر بار. ءتىپتى ءبىر اۋلەتتىڭ ۇرپاقتارى جينالىپ تا مەشىتتەردە اۋىزاشار ۇيىمداستىرىپ جاتىر. قايىرىمدىلىققا قىرۋار قارجى ءبولىپ, يگى ىستەر اتقارۋدا. ولاردىڭ كوبى جاقسىلىعىن جاريا ەتە بەرمەيدى دە. ال كەيبىر كاسىپكەرلەر, ءوزىڭىز ايتقانداي, وسىنداي ساتتەردى پايدالانىپ قالعىسى كەلەتىن شىعار. دەگەنمەن مۇندايلار قازاق جەرىندە وتە از دەپ ويلايمىن. بۇل تۇرعىدا قازىرگى ادامداردىڭ كوزى اشىق, ساۋاتتى جانە ءاربىر ازاماتتىڭ تاڭداۋ ەركىندىگى بار ەكەنىن دە ەسكەرۋىمىز كەرەك. باعاعا باقىلاۋ جۇرگىزەتىن ورگاندار دا قىزمەت ەتىپ جاتىر. ءبىر سوزبەن ايتقاندا, مۇنداي باعانى نەگىزسىز كوتەرۋ دۇرىس ەمەس. بۇل باسسىزدىقتىڭ جولىن كەسۋ ءۇشىن بۇقارا مەن بيلىك بىرلەسە جۇمىس ىستەۋى قاجەت.
– ورازا ايىندا ەڭبەك ۇجىمدارىندا قاراپايىم ەڭبەك ادامدارىنا, اۋىز بەكىتكەن جاندارعا سىياقى, ءبىر كۇندىك سىياقى, ءۇش كۇندىك اۋىزاشار, ت. ب. سياقتى بەلگىلى ءبىر ىنتالاندىرۋ ءىس-شارالارىن جاساۋعا بولا ما؟ اسىرەسە العاش اۋىز بەكىتكەن جاستارعا قامقورلىق, ىزگىلىك تۇرعىسىنان الساق.
– مەنىڭ ويىمشا, ەلىمىزدەگى كوپتەگەن ۇجىمدا وسىنداي ءۇردىس قالىپتاسقان. مۇنى الەۋمەتتىك جەلىلەردە جاريالانعان جازبالار مەن جاڭالىقتاردان وقتىن-وقتىن بايقاپ قالامىز. سايكەسىنشە, بۇل – كەز كەلگەن ۇجىمنىڭ اۋىزبىرشىلىگىن ارتتىراتىن يگىلىكتى ءۇردىس ءارى وسكەلەڭ ۇرپاققا ۇلگى-ونەگە. بۇل تۇرعىدا ۇجىم باسشىلارىنىڭ ىسكەرلىگى مەن ۇيىمداستىرۋ قابىلەتى ەرەكشە ءرول وينايدى. مەن ەڭبەك ۇجىمدارىنىڭ باسشىلارىن وسىنداي يگى ىستەرگە ۇيىتقى بولۋعا شاقىرامىن.
جاڭا جىلدى تويلايتىندار ازايىپ كەلەدى
– جاڭا جىلعا 2 اي بۇرىن دايىندالاتىن ەدىك, ال ناۋرىزعا نەگە بۇلاي دايىندىق جاسامايمىز؟ مىسالى, تاتتىلەردى, ءدامدى تاعامداردى, جەڭىل سۋسىنداردى جاقسى كورمەيتىن بالا كەمدە-كەم. قاعازىنا ۇلتتىق ويىندار, سالت-داستۇرلەرىمىز بەينەلەنگەن كامپيتتەر, 0,5 بوتەلكەگە قۇيىلعان قىمىز, شۇبات شىعارىپ, 9 كۇن بويى مەيرام وتەتىن جەرلەردىڭ بارىندە بالالارعا تاراتىپ بەرەيىك. ول ءۇشىن ۇلتتىق كامپيتتەردى, ونىمدەردى شىعاراتىن كاسىپكەرلەرگە ۇكىمەتتەن الدىن الا قاراجات ءبولىنسىن. مىسالى, قىزىلوردادا شىعاتىن قازالىنىڭ كامپيتتەرىن تۇركىستان دا, شىمكەنت تە, قاراعاندى دا شىعارا الادى. تەك ءوندىرىسىن دۇرىس جولعا قويساق. ۇلتىن سۇيەتىن كاسىپكەرلەر, قازاقتىڭ بايلارى مۇندايدا قاراپ قالمايدى دەپ ويلايمىن.
– قازىر ءبىزدىڭ ەلىمىزدە كاسىپكەرلەرگە از قولداۋ كورسەتىلىپ جاتقان جوق. ءبىر عانا مىسال, بىلتىر قاناتقاقتى رەجيمدە قولعا الىنىپ, بىرنەشە مىڭ بيزنەس-يدەيانىڭ ىسكە اسۋىنا مۇمكىندىك سىيلاعان «اۋىل اماناتى» باعدارلاماسى. ۇلتتىق قولونەرىمىزدى, ۇلتتىق تاعامدارىمىزدى كاسىپكە اينالدىرىپ جاتقان ازاماتتار دا جەتەرلىك. كاسىپكەرلەردىڭ جولىنداعى بارلىق كەدەرگى دە جويىلعان. مەملەكەت ءىس باستايمىن دەگەن جانداردىڭ بەتىن قاعىپ جاتقان جوق. وڭىرلەرگە تارتىلىپ جاتقان ينۆەستيتسيا كولەمى دە جىل سايىن ارتىپ كەلەدى. ناۋرىز مەرەكەسىندە قۇتىعا قىمىز, ناۋرىز كوجە قۇيىپ, قالتاعا قۇرت پەن جەنت سالىپ, الاڭدا ءوز ءونىمىن وتكىزىپ جۇرەتىندەردى دە كورىپ ءجۇرمىز. سونداي-اق, ەگەر ءسىز بايقاعان بولساڭىز, سوڭعى بىرنەشە جىلدا جاڭا جىل مەرەكەسىنە دايىندالماق تۇگىلى, اتاپ وتەتىن ادامداردىڭ ءوزى ازايىپ كەتتى. بۇرىنعىداي ءار ۇيدە وتشاشۋ اتىلمايدى. جيعان-تەرگەنىن جاڭا جىلدا شاشا سالاتىنداردىڭ قاتارى سيرەدى. كەرىسىنشە, ءدال ءسىز ايتىپ وتىرعان ءاز-ناۋرىز مەرەكەسىنە ايرىقشا ءمان بەرىلۋدە. ماسەلەن, بىرەر كۇن بۇرىن مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى 2024 جىلدان باستاپ ناۋرىز مەيرامى قازاقستاندا جاڭا فورماتتا تويلاناتىنىن ءمالىم ەتتى. بۇل وزگەرىس مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ارنايى ۇسىنىسى نەگىزىندە ورىن الىپ وتىر. ەندى بۇل مەرەكە 14-23 ناۋرىز ارالىعىندا 10 كۇن بويى اتالىپ وتەدى. بۇل كەزەڭ «ناۋرىزناما» دەپ اتالادى. باعدارلاماعا سايكەس, 14 ناۋرىز – كورىسۋ كۇنى – امال مەرەكەسى; 15 ناۋرىز – مەيىرىم كۇنى; 16 ناۋرىز – مادەنيەت جانە ۇلتتىق داستۇرلەر كۇنى; 17 ناۋرىز – شاڭىراق كۇنى; 18 ناۋرىز – ۇلتتىق كيىم كۇنى; 19 ناۋرىز – جاڭارۋ كۇنى; 20 ناۋرىز – ۇلتتىق سپورت كۇنى; 21 ناۋرىز – ىنتىماق كۇنى; 22 ناۋرىز – جاڭا جىل جانە ناۋرىز مەيرامىنىڭ سوڭعى كۇنى; 23 ناۋرىز – تازارۋ كۇنى بولىپ بەكىتىلگەن.
ەكى كەزەڭنىڭ ارتىقشىلىعى دا, كەمشىلىگى دە بار
– ۇلاسبەك اعا, ومىرىڭىزدە استانانىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە ەكەنىن بىلەمىز. سوناۋ 1987-1992 جىلدارى تسەلينوگراد اۋىل شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىندا وقىدىڭىز. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى ورىسى كوپ, قازاعى از اقمولادا قالالىق جاستار كوميتەتىن باسقارىپ, كوپتەگەن ىزگى ىسكە ۇيىتقى بولدىڭىز. ايتىڭىزشى, ول كەزەڭدەگى جاستار مەن بۇگىنگى جاستاردىڭ ايىرماشىلىعى بار عوي.
– ءيا, بۇگىنگى استانا – كەشەگى تسەلينوگرادتىڭ مەنىڭ ومىرىمدە الاتىن ورنى ەرەكشە. 80-جىلدارى وسىنداعى اۋىل شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىندا ءبىلىم الدىم. ول كەزدە قالا تۇرعىندارىنىڭ باسىم بولىگى قازاقشا سويلەمەيتىن. كوشە اتاۋلارى دا پوبەدا, تسەليننيكي, مير سەكىلدى ورىس تىلىندە بولدى. اۋىلدان كەلگەن بالالار ورىس تىلىندە ءبىلىم الدىق. كوپشىلىگى ءتىل بىلمەگەندىكتەن, وقۋىن جالعاستىرا المادى. ۋنيۆەرسيتەتتە «پاراسات» مادەني-اعارتۋ بىرلەستىگى مەن «شاتتىق» ونەر ورتالىعىن قۇردىق. بار ماقساتىمىز جاستاردى ۇلتتىق سالت-داستۇرگە, تاريح پەن مادەني قۇندىلىقتارعا تاربيەلەۋ بولدى. كەڭەس وكىمەتىنىڭ قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان كەزى ەدى. ءبىز جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ قۇرباندارىن ەسكە الۋ جيىنىن وتكىزدىك. كوپ ۇزاماي قازاق تىلىندە مەكتەپ ءبىتىرىپ, جوعارى وقۋ ورىندارىندا قاتتى قينالاتىن ستۋدەنتتەرگە قامقورلىق جاساۋ جونىندە ماسەلە كوتەردىك. قالالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ باسشىسىنا كىرىپ, جاڭا اشىلعان دراما تەاترىنىڭ اكتەرلەرىنە تۇرعىن ءۇي ءبولۋدى تاباندى تۇردە تالاپ ەتتىك. «قىز سىنى», «جىگىت سۇلتانى», «كوكتەم مەرەكەسى», «ساياسي سايىس» سياقتى جارىستار مەن بايقاۋلار ۇيىمداستىردىق. تسەلينوگراد اتاۋىنىڭ اقمولا بولىپ وزگەرۋىنە دە مۇرىندىق بولدىق. كەيىننەن ەل تاۋەلسىزدىگىن العان جىلدارى, دالىرەك ايتقاندا, 1992 جىلى العاش رەت قالالىق جاستار ءىسى جونىندەگى كوميتەت قۇرىلدى. سوعان توراعالىققا تاعايىندالدىم. سول قىزمەتتە ءجۇرىپ تە كوپتەگەن قوعامدىق جۇمىس اتقاردىق. ءبىر سۇراققا جاۋاپ بەرەمىن دەپ جاستىق شاقتاعى ءبىراز ماسەلەنى ەسكە الدىق, راقمەت. جالپى ايتار بولسام, ەكى كەزەڭنىڭ دە ارتىقشىلىعى مەن كەمشىلىگى بار. ايتالىق, وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارى زامانداستارىمىزدىڭ ءبىر بولىگى ەل ءۇشىن جانىن بەرسە, ەندى ءبىر بولىگى قۇلدىق سانامەن ءومىر ءسۇرىپ جاتتى. قانداي دا ءبىر ءىستى ۇيىمداستىرۋ جولىندا ءتۇرلى كەدەرگى بولاتىن. وعان سول كەزدەگى ساياساتتىڭ دا ىقپالى بولدى دەپ بىلەمىن. ال قازىر بەيبىت, بارلىعى جەتكىلىكتى زامان. سايكەسىنشە, ءوز ويىن ەركىن ايتاتىن, كەز كەلگەن ورتادا كوشباسشى بولا الاتىن بەلسەندى جاستار كوپ. دەگەنمەن ءتۇرلى تەرىس ادەتكە بەرىلگەن, گادجەتتەردىڭ ىشىندە ءومىر ءسۇرىپ, قوعامنان الىستاپ كەتكەندەر دە بار.
– بۇگىنگى بوزبالالار, بويجەتكەندەر جانە جاستار كەشكىلىك كىتاپحاناعا, سپورت الاڭدارىنا ەمەس, MEGA Silk Way مەن «حان شاتىرعا» بارىپ, ساعاتتاپ ۋاقىت «ولتىرەدى». سول جەرگە بارساڭىز, ميدى اشىتاتىن, سانانى ۋلايتىن جاعىمسىز مۋزىكا ۇنەمى ويناپ تۇرادى. جەڭىل اۋەن, جەڭىلتەك جاستار, ويسىز اڭگىمە دەگەن كەسەلدەرمەن قالاي كۇرەسۋگە بولادى؟
– ءيا, دۇرىس ايتاسىز. بۇگىنگى جاستاردى تەلەفون تاربيەلەپ جاتىر. الەۋمەتتىك جەلىمەن ازىقتانىپ جاتقاندار كوپ. بۇل ماسەلەنى كەشەگى وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا مەملەكەت باسشىسى دا ارنايى اتاپ ءوتتى. «تەك اقپاراتتىق تەحنولوگيانىڭ پايدالى جاعىن الىپ, زياندى جاعىنان ساق بولعان ءجون. اشىعىن ايتساق, ينتەرنەتتى تالعامسىز پايدالانۋ بالا تاربيەسىنە تەرىس ىقپال ەتىپ جاتىر. بۇل, وكىنىشكە قاراي, اقيقات. بالالار تۇگىلى, اتا-انالار دا الەۋمەتتىك جەلىدەگى ماعىناسىز كونتەنتكە تىم اۋەس» دەدى پرەزيدەنت. قازىرگى زاماننىڭ شىندىعى – وسى. ۇيدە «ءاي» دەيتىن اجە, «قوي» دەيتىن قوجا بولماعاندىقتان, بالالاردىڭ ينتەرنەتتەن قولى بوساماي جاتىر. وزىنە كەرەك دۇنيەنى الەۋمەتتىك جەلىدەن الۋدا. ۇلكەندىك جاساپ, اقىل ايتىپ, كەڭەس بەرەتىن اكە مەن شەشە دە تەلەفونعا تەلمىرىپ كەتكەن. وسىنىڭ سالدارىنان بۇگىندە جاستار مەن بۇلدىرشىندەر اراسىندا دۇرىس سويلەي المايتىن, ويىن جەتكىزە المايتىن اۋرۋ ءتۇرى كوبەيىپ كەتكەن. ءبىز بۇل ۇردىسپەن كۇرەسۋ ءۇشىن جاستاردى كىتاپ وقۋعا باۋلۋىمىز كەرەك. سوندا ساناسى ءوسىپ, ءبىلىمى جەتىلەدى. ومىرگە دەگەن كوزقاراسى وزگەرەدى. سول كەزدە ءسىز ايتقان ساۋدا, ويىن-ساۋىق ورتالىقتارىنا بارىپ, ساعاتتاپ ۋاقىت «ولتىرەتىن» جاستار سانى ازايادى. ونىڭ ورنىنا كىتاپحاناعا, سپورت الاڭدارىنا بارۋشىلاردىڭ قاتارى ارتادى. سوندا جاپپاي كىتاپ وقيتىن ۇلتقا اينالامىز. جالپى, قازىرگى جاستاردىڭ بارلىعى بىردەي ەمەس. وزدەرىنە پايداسىز ىسپەن اينالىسىپ, ءومىرىن قۇر وتكىزىپ جۇرگەندەر بار. كوتەرگەن ماسەلەڭىز دە وزەكتى. بىراق كىتاپ وقىپ, ءبىلىم الاتىن, سپورتپەن شۇعىلدانىپ, ءتۇرلى جەتىستىككە قول جەتكىزىپ جۇرگەن وسكەلەڭ ۇرپاق باسىمىراق دەپ ويلايمىن. ال قوعامعا قاۋىپتى كەسەلدەردى ەڭسەرۋ پروتسەسى ءاربىر جانۇيادان باستالىپ, بالاباقشا, مەكتەپ, ءتۇرلى ۇيىرمە مەن جوعارى وقۋ ورنىندا جالعاسۋى كەرەك. مۇنداي ءۇردىستىڭ سالتانات قۇرۋىنا ءسىز دە, مەن دە, وزگەلەر دە جاۋاپتى.
جازادان گورى الدىن العان ءتيىمدى
– جاقىندا عانا الەۋمەتتىك جەلىلەردە بالاباقشاداعى كىشكەنتاي بالالاردىڭ, سونىڭ ىشىندە ءبىر قاتىگەز بالانىڭ ءوز توبىنداعى بالانى اياماي ساباعانى تارالدى. كورگەندە جانىڭ تۇرشىگەدى, قاتىگەزدىك, جاۋىزدىق, زورلىقتىڭ كوكەسى – وسى. باسى جارىلىپ, ميى شايقالعان بالانىڭ اكە-شەشەسى پوليتسياعا ارىز بەرگەن سوڭ, سوتقار بالانىڭ اكە-شەشەسىن سوگىس بەرىپ قانا جازالاعان. بۇعان نە دەيسىز؟
– وكىنىشكە قاراي, مۇنداي كەلەڭسىز جايتتار ادامزاتپەن بىرگە «ءومىر ءسۇرىپ» كەلە جاتىر. بۇل تۇرعىدا, بۇلدىرشىندەر پسيحولوگياسىنىڭ بۇزىلۋىنا اتا-
انانىڭ دۇرىس تاربيە بەرمەۋى, كوڭىل بولمەۋى, كوكورىم بالانىڭ سمارتفون نەمەسە تەلەديداردان سۇزگىدەن وتپەگەن دۇنيەلەردى كورۋى, وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىق سىندى فاكتورلار اسەر ەتەدى. البەتتە, ءاربىر كىنالى ادام ءتيىستى جازاسىن الۋى شارت. ايتپەسە ورىنسىز جاسالعان جەڭىلدىك وزگەلەردىڭ نەمقۇرايدى قاراۋىنا سوقتىرۋى ىقتيمال. دەگەنمەن زاڭسىزدىققا جازا تاعايىنداعاننان گورى ونىڭ الدىن العان تيىمدىرەك.
