ناۋرىز – الەمدەگى ەڭ كونە مەيرامداردىڭ ءبىرى. كۇن مەن ءتۇن تەڭەلىپ, كوكتەمنىڭ لەبى بىلىنە باستاعان مەزگىلدە جاسالاتىن بۇل مەرەكە بيىل ەلىمىزدە جاڭاشا تاسىلمەن ايرىقشا تويلاندى. ەل پرەزيدەنتىنىڭ تاپسىرماسىمەن ناۋرىز تويلاۋدىڭ جاڭا باعدارلاماسى بەكىتىلىپ, مازمۇنى بايىتىلا ءتۇستى. مىنە, سول قاتاردا 18 ناۋرىز «ۇلتتىق كيىم كۇنى» دە اتاپ ءوتىلدى. باس قالامىز استانادا دا ۇلتتىق كيىمدى ۇلىقتاۋعا, ناسيحاتتاۋعا قاتىستى كوپتەگەن شارالار ءوتتى.
ەلوردادا جاستار ۇيىمدارى قازاقستان حالقىنىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىن كەڭىنەن دارىپتەۋ ماقساتىندا چەللەندج ۇيىمداستىردى. استانا جاستارىنىڭ بۇل باستاماسى باسقا وڭىرلەردە دە قولداۋ تاپتى. ال ۇلتتىق كيىم كيىنگەن تەاتر, فيلارمونيا, كىتاپحانا جانە مۋزەي قىزمەتكەرلەرى مەملەكەتتىك رامىزدەر الاڭىندا قوشقارمۇيىز ويۋ-ورنەگى ناقىشىمەن فلەشموب وتكىزدى. بۇل – ۇلتتىق ويۋ-ورنەككە بولعان ۇلكەن قولداۋ.
اردا تاريحىمىزعا ارقاۋ بولعان اتىراۋدا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءۇشىنشى وتىرىسىندا پرەزيدەنت توقاەۆ تا بۇل ماسەلەگە ارنايى توقتالىپ, «كەيبىر ءىرى كومپانيالار مەن وقۋ ورىندارى ۇلتتىق ناقىشتا كيىنۋ ءۇردىسىن ەنگىزىپ جاتىر. بۇل وتە ورىندى باستاما, ونى قولداپ, اۋقىمىن كەڭەيتە تۇسكەن ءجون. اسىرەسە, قازىرگى تاڭدا مۇنداي قادامداردىڭ ءمان-ماڭىزى ايرىقشا» دەدى. ارينە, بۇل ماسەلە بۇدان بۇرىن پارلامەنت مىنبەرىندە دە كوتەرىلىپ, قر پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى داۋلەت مۇقاەۆ سوڭعى ۋاقىتتا ۇلتتىق كيىمگە دەگەن سۇرانىستىڭ ارتا باستاعانىن العا تارتىپ, ۇلتتىق كيىمدەرىمىزدى ۇلىقتاۋ ماقساتىندا رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە «ۇلتتىق كيىم كۇنىن» بەكىتۋ قاجەت ەكەنىن ايتقان بولاتىن. بۇل يدەيا قوعام جاعىنان دا قولداۋ تاپتى. بالاباقشاداعى جەتكىنشەكتەردەن تارتىپ, اسا تاياق ۇستاعان اقساقالدارىمىزعا دەيىن ۇلتتىق كيىمدەرىن كيىپ, مەرەكە ءسانىن اسىردى. سونىمەن قاتار مەرەكە قارساڭىندا بازارلاردا دا ۇلتتىق كيىمگە بولعان سۇرانىس ارتىپ, ۇلتتىق كيىم ساتاتىن دۇكەندەردىڭ ساۋداسى دا جاندانا ءتۇستى. ورايدى ءدوپ پايدالانعان ساۋداگەرلەر باعانى ازداپ ءوسىرىپ تە جىبەرگەن. بىراق ساپاسى سول باياعىداي. ارزانقول ماتەريالداردان تىگىلگەن كيىمدەرگە ايقىش-ۇيقىش ويۋ سالعان. ۇلتتىق كيىم تىككەننىڭ ءجونى وسى دەپ سىرماقتىڭ ويۋىن كيىمگە جاپسىرىپ ساتىپ جاتقاندار دا از ەمەس. وسى تۇرعىدان العاندا, ۇلتتىق كيىمدى جۇيەلى دارىپتەيمىز دەسەك, مىنا بىرقانشا تۇيىنگە نازار اۋدارعان ءجون سياقتى.
ءبىرىنشى, كەلەر جىلى مەملەكەت «ۇلتتىق كيىم كۇنىندە» تانىمال كيىم جوبالاۋشىلارىنىڭ ۇلتتىق كيىم جوبالاۋ بايقاۋىن وتكىزۋى كەرەك. وسى ارقىلى ۇلتتىق كيىمنىڭ وسى زاماندىق ۇلگىدە جوبالانۋىنا باسىمدىق بەرىپ, ۇلتتىق ۇلگىدە جوبالانعان كيىمدەردى جايشىلىقتا دا كيىپ جۇرەتىن دەڭگەيگە جەتۋگە قۇلشىنعان دۇرىس.
ەكىنشى, ۇلتتىق كيىم وندىرىسىنە, ناقتىلاپ ايتساق, ۇلتتىق كيىم تىگەتىن كومپانيالارعا, كاسىپكەرلەرگە مەملەكەت قارجى جاعىنان قولداۋ كورسەتىپ, وسى ارقىلى ادەمى جوبالانعان, جاقسى تىگىلگەن كيىمدەردىڭ باعاسىنىڭ جالپى جۇرتقا قولجەتىمدى بولۋىنا كەپىلدىك ەتۋى; وسى زاماندىق ۇلگىدەگى كيىمدەردى ۇلتتىق برەند رەتىندە تانىتۋعا مەملەكەتتىك تۇرعىدان قولداۋ كورسەتۋ كەرەك. بەس-ون جىل قۋاتتى قولداۋ جاساساق, ۇلتتىق كيىم ءوندىرىسى دە اياعىنان تۇرىپ, «ءوزى جانىن ءوزى باعىپ كەتەدى».
ءۇشىنشى, بالاباقشا مەن مەكتەپ وقۋشىلارى عانا ەمەس, پارلامەنتتە دە دەپۋتاتتاردان ماڭىزدى جينالىستاردا, ءىرى ءىس-شارالاردا ۇلتتىق كيىم كيۋدى تالاپ ەتۋ دە ورىندى دەپ سانايمىن.
ءتورتىنشى, قازاق حالقىنىڭ تىگىنشىلىك مادەنيەتىن, اسىرەسە, ويۋ مادەنيەتىن تەرەڭ زەرتتەۋگە, ۇمىت بولعان ويۋ-ورنەك ءتىلىنىڭ سىرىن اشۋعا قايتا تالپىنىس جاسايتىن كەز كەلدى. قازاقتىڭ ءاربىر ويۋ-ورنەگىنىڭ ءمانى, ماعىناسى بار. بىراق قازىر ول مۇلدە كومەسكىلەنىپ, ءبىر-بىرىمەن ارالاسىپ, ميشا بىلعىپ كەتتى. ۇلتتىق كيىمدى زامان تالابىنا ساي تىگۋگە ۇمتىلعان ديزاينەرلەر ويۋدىڭ ماعىناسىنا ۇڭىلمەستەن, وڭدى-سولدى ورىنسىز قولدانىپ ءجۇر. ەرلەردىڭ كيىمىنە, ايەلدەردىڭ كيىمىنە سالاتىن ويۋ-ورنەكتەردى دە بەيبەرەكەت سالىپ, بالاققا سالىناتىن ويۋلاردى جاعاعا, توسەنىشكە قولدانىلاتىن ويۋلاردى باس كيىمدەرگە سالىپ ءجۇرمىز. ماسەلەن, «يت قۇيرىق» دەپ اتالاتىن ورنەك ەشقاشان باس كيىمدەرگە قولدانىلماعان. مۇنىڭ استارىندا «دۇشپانىڭ كەۋدەڭنەن جوعارى ورلەمەسىن» دەگەن ىرىم جاتىر. ول ورنەك «دۇشپانىڭ تومەن بولسىن» دەگەن نيەتپەن كوبىنەسە ەر ادامدار شالبارىنىڭ بالاعىنا ورنەكتەلگەن. سۋرەتشى ەرلان قوجاباەۆتىڭ ايتۋىنشا, تىرشىلىكتىڭ توقتاعانىن بىلدىرەتىن ويۋلار دا بار. ءتىرى ادامعا تىرشىلىك بەلگىسىن بىلدىرەتىن ورنەكتەر عانا سالىنادى. و دۇنيەنىڭ بەلگىسىن بىلدىرەتىن ويۋدى ءتىرى ادامعا سالىپ قويىپ جاتاتىن جاعدايلار كەزدەسەدى. مىسالى, ساعات تىلىنە قاراما-قارسى اينالىپ تۇرعان كەسكىندەر – و دۇنيەنىڭ بەلگىسى.
التىنشى, مەكتەپتەردە ەڭبەك ساباعىنىڭ ماڭىزىن كۇشەيتىپ, قولونەردى دارىپتەۋ تۇرعىسىنان قىز بالالارعا كەستە تىگۋدىڭ الىپپەلىك ساۋاتىن ۇيرەتۋ كەرەك. ءويتكەنى قازىر «كوك ينەنىڭ ك…ىن تۇرتپەيتىن» ايەل, تۇيمە قاداي المايتىن قىز كوبەيدى. سوندىقتان «ۇلتتىق كيىم كۇنىندە» ارۋلارىمىز كەستەلى ورامال سىيلاۋ ءداستۇرىن قايتا جاڭعىرتسا, نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.
جالپى ويۋ سالعاننىڭ ءبارى قازاقى كيىم ەمەس. جوعارىدا ايتقانىمىزداي, ويۋ-ورنەكتىڭ دە ءوز ءتىلى بار. كەرەك دەسەڭىز, جازۋ مادەنيەتىمىز جوق كەزدە حات-حابار الماسۋدىڭ ماڭىزدى قۇرالى دا بولا ءبىلدى. باياعىدا ءبىر جاس جىگىت پەن قاريا الىس ايماققا ساپار شەگىپ كەلە جاتىپ, جولدا ءبىر اقبوز ۇيگە تۇستەنىپتى. اق داستارقان جايىلىپ, شاي الدىعا كەلگەندە قاريا قۇران وقىپ, شاي قۇيىپ وتىرعان جاس كەلىنشەككە كوڭىل ايتىپتى. بۇعان تاڭدانعان جاس جىگىت بىلاي شىعا «اتا, ونىڭ كۇيەۋى ءولىپ قالعانىن قالاي ءبىلدىڭىز؟» دەپ سۇراپتى. سوندا اقساقال «كيمەشەگىنە سالعان ويۋ-ورنەگىنەن ءبىلدىم, بالام» دەگەن ەكەن. سول سياقتى بۇرىن الىس جەرگە ۇزاتىلعان قازاق قىزدارى ءبىر جىلدان كەيىن توركىنىنە سىرماق تىگىپ جىبەرەتىن ءداستۇر بولعان. اناسى سول سىرماققا سالىنعان ويۋعا قاراپ, قىزىنىڭ حال-جاعدايىن بىلگەن. «قۇسمۇرىن» سالەمدەمەسى جىبەرىلسە, قۇستاي ەرىكتى ەكەنىن ۇعىنىپ, ۋايىمدامايتىن بولعان. قىزدىڭ قولىنداعى بىلەزىكتە بەدەرلەنگەن ورنەگىنە قاراپ, وعان قۇدا تۇسكەن-تۇسپەگەنىن ۇعىنعان. دەمەك, ويۋدى وقي الساڭ, ول دا جازۋ. ۇمىت بولا باستاعان وسى مادەنيەتىمىزدى تەرەڭ زەرتتەۋ – كەزەك كۇتتىرمەيتىن مىندەت. ويتكەنى كونە كوزدەر كەتسە, بۇگىنگى جاستار ويۋدىڭ ءتىلىن ۇقپاق تۇگىلى, ءتۇرىن دە ايىرا المايدى. ەكىنشى تۇرعىدان, قازاق ويۋ-ورنەك مادەنيەتىن زەردەلەۋ ۇرپاق تاربيەسىندە, اسىرەسە, ولاردىڭ ۇلتتىق دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرۋ, ۇلتتىق ونەرگە سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋدا ايىرىقشا ماڭىز الادى.
ۇلتتىق كيىمدى دارىپتەۋ جاعىنان اق قالپاعىن باسىنان تاستامايتىن قىرعىز اعايىنداردان ۇلگى العان دۇرىس. ءبىزدىڭ قازاقتا قازىر باسىڭا تاقيا كيىپ جۇرسەڭ, «موللاسىڭ با؟» نەمەسە «تۋىسقانىڭ قايتىس بولدى ما؟» دەپ سۇرايتىندار كوپ. بۇل دا – ۇلتتىق كيىمدەردى دۇرىس ناسيحاتتاي الماي جاتقانىمىزدىڭ ءبىر كورىنىسى.
