قارجى پيراميداسى تۋرالى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا از جازىلعان جوق. ونىڭ قانشا ادامنىڭ كوز جاسىنا قالىپ, قانشا جاننىڭ جۇيكەسىن جۇقارتقانى, ءتىپتى سۇتتەي ۇيىپ وتىرعان وتباسىنىڭ شاڭىراعىن دۇربەلەڭگە سالعانى دا ايتۋدايىن ايتىلىپ جاتىر. بىراق, وسى ءبىر جەتى باستى اجداھا سياقتى تاجال انا قالادان ءبىر, مىنا قالادان ءبىر دۇركىن-دۇركىن بوي كوتەرىپ, حالىق وعان الدانىپ قالا بەرەدى.
وتىرىكتىڭ شەگى جوق…
سوناۋ توقسانىنشى جىلدارى ماۆرودي, سماعۇلوۆ ك., «حوپەر ينۆەست», تاعى باسقالارىنان باستالعان اڭعال, ساۋاتى از جانداردىڭ اراسىنان «جەمتىك ىزدەۋشىلەردىڭ» تىزبەگى ءالى كۇنگە ءبىر تولاستاماي وتىر. اتاپ ايتساق, بيىل جىل باسىنان بەرى وسى تۇرعىدا ون بەس قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ, 7300 سالىمشىنىڭ 600 ميلليون تەڭگەدەن استام اقشاسىن قايتارۋ ماسەلەسى سوتقا جولداندى. ءتىپتى سوڭعى ءۇش ايدا ادامداردى الداپ, الشاڭ باسىپ جۇرگەن «World Business Consulting», «Hermes-LTD», «Sincere Systems» سياقتى جالعان كومپانيالاردىڭ دا مۇلكى بۇعاتتالدى. بىراق بۇل دا الاياقتارعا تۇساۋ بولمادى. ءتىپتى ولار تۇرلەنىپ, ادامداردى الداۋدىڭ جاڭا ءادىس-تاسىلدەرىن تاۋىپ, باسقا قىرىنان كورىنۋدە.
استانا قالاسىندا جالعان لوتەرەيا ويىنىن ۇيىمداستىرعان 2003 جانە 2005 جىلى تۋعان ەكى جىگىت ۇستالدى. تەرگەۋ ورگانىنىڭ مالىمەتىنشە, ءاپ-ساتتە وڭاي ولجاعا كەنەلگىسى كەلگەندەر قالا تۇرعىندارىنا تۇرمىستىق تەحنيكا, كوسمەتيكا, باسقا دا حالىق تۇتىناتىن تاۋاردىڭ الۋان ءتۇرىن ۇسىنىپ, لوتەرەيا ساتىپ العان ادام وسى زاتتارمەن قاتار سۋ جاڭا اۆتوكولىككە يە بولاتىنىن ايتىپ سەندىرگەن.
ال شىندىعىندا, بۇل قىپ-قىزىل وتىرىك-تۇعىن. نەگە دەسەڭىز, ول جىگىتتەردىڭ مۇنداي ۇتىس ويىنىن وتكىزۋگە رۇقساتى دا, ەشقانداي قۇقى دا بولماعان. ەكىنشىدەن, «ەشكىم دە ۇتىسسىز قالمايدى» دەپ كۇنى بۇرىن جار سالىپ, جارناما جاساۋ ەكى نەمەسە ودان دا كوپ ادامنىڭ الدىن الا ءسوز بايلاسۋى – قازاقستان رەسپۋبليكاسى قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 190-بابى 4-بولىگى بويىنشا جازاعا تارتىلاتىنىن ولار بىلمەدى دەپ ويلامايمىز. الايدا جەڭىل جولمەن قالتاسىن قامپيتىپ ۇيرەنگەندەردى ەشتەڭە توقتاتا المادى. كەلتىرىلگەن شىعىن 15 ميلليوننان اسىپ جىعىلدى.
وتكەن جىلى بەلگىلى ءانشى ەرنار ايدار مەن بلوگەر-ۆاينەر مەيىرجان تورەباەۆ پەن مەيىرحان شەرنيازوۆتىڭ جاۋاپقا تارتىلعانىن ۇمىتا قويعانىمىز جوق. ەندى, مىنە, مۇنداي كەلەڭسىزدىك باس قالادا قايتادان قىلاڭ بەرىپ وتىر.
– قارجى پيراميداسى نەمەسە وسىنداي لوتەرەيا ويناتۋ بولسىن سوڭى جاقسىلىققا اكەلمەيتىنىن جۇرتشىلىقتىڭ تۇسىنەتىنىن ۋاقىتى جەتكەن سياقتى. جوق, كوپشىلىك ادامدار ءالى دە تەپ-تەگىن ءبىر نارسە الاقانىنا وزىنەن-ءوزى تۇسە قالاتىنىنا سونداي يلاناتىن ءتارىزدى. ارينە, اركىم دە سۋ جاڭا كولىك ءمىنىپ, شالقىپ جۇرگىسى كەلەدى. الايدا وعان ادامنىڭ ماڭداي تەرى ءسىڭۋى كەرەك قوي. ەكى مىڭ تەڭگەگە ساتىپ العان لوتەرەياعا 15-20 ميلليون تەڭگەنىڭ ماشيناسىن يەلەنۋ, (ونىڭ ۇستىنە ونى جەكەلەگەن ادامدار وتكىزىپ تۇرسا) ەرتەگىدەگى قوجاناسىردىڭ ەسەگىنە قانات ءبىتىپ ۇشقانىمەن بىردەي شارۋا ەمەس پە؟
بيىل جىل باسىنان بەرى وسى تۇرعىدا ون بەس قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ, 7300 سالىمشىنىڭ 600 ميلليون تەڭگەدەن استام اقشاسىن قايتارۋ ماسەلەسى سوتقا جولداندى
شىعاسىعا يەسى باسشى
جۇرگىزىلگەن كەيبىر زەرتتەۋلەرگە قاراعاندا, قازاقستاندىقتار تانىمايتىن ادامعا دا قول ۇشىن بەرۋگە ءازىر تۇراتىن مەيىرىمدى, جۇرەگى جۇمساق, ءجۇزى يگى جانداردىڭ قاتارىنا جاتاتىن كورىنەدى. سودان بولسا كەرەك, ولاردىڭ سول مەيىرباندىعىن قازىر باسقا ەلدەن كەلگەن جات نيەت الاياقتار پايدالانىپ كەتىپ جاتىر.
وزبەكستان ازاماتى ەلورداداعى ءبىر ءىرى سۋپەرماركەتكە جۇمىسقا ورنالاسادى. ەكى-ءۇش اي قىزمەت ىستەگەننەن كەيىن ءارىپتەستەرىنىڭ سەنىمىنە كىرىپ, ءارتۇرلى جەلەۋمەن تەلەفوندارىن سۇراپ الىپ, ونىڭ بانكى قوسىمشالارى ارقىلى قوماقتى سوماعا كرەديت راسىمدەپ وتىرعان. ءسويتىپ ول ديرەكتوردان باستاپ, ءۇش قىزمەتتەسىن بەس ميلليون تەڭگەگە شىعىنعا باتىرىپ, جۇمىستان تايىپ تۇرعان.
ءبىر تاڭعالارلىعى, مۇنداي ادامدار سوزگە شەشەن ءارى ينەنىڭ كوزىنەن وتكەندەي جىلپوس بولىپ كەلەدى. سويلەگەن كەزدە ءىشى-باۋىرىڭا كىرىپ, ەمەشەگى ءۇزىلىپ كەتەردەي ءىلتيپات تانىتاتىنى تاعى بار. سوندىقتان ءيىنى جۋاس, ارامدىق ويلامايتىن اڭعال ادامدار ولاردىڭ سوزدەرىنە كۇمانسىز سەنىپ قالادى.
باس قالادا ناپاقا تاۋىپ تاكسي جۇرگىزىپ جۇرگەندەر از ەمەس. سولاردىڭ ءبىرى – زەينەت جاسىنا جاقىنداعان ەرەيمەنتاۋ اۋدانىنىڭ تۋماسى جۇمابەك عايسين. جۇمەكەڭ جەڭىل ماشيناسىمەن كۇنى بويى جولاۋشىلاردى اۋەجايدان قالاعا جەتكىزىپ سالىپ جۇرگەنىنە بىرنەشە جىل بولعان. ءوزىنىڭ تۇراقتى ورنى بار. سول جەردەن ۇشاقتان تۇسكەن جولاۋشىنى كۇتىپ الىپ, كەلىسكەن اقشاسىنا كەرەك جەرىنە جەتكىزىپ تاستايدى. وتكەن جىلدىڭ قاراشا ايىندا كولىگىنە وتىز بەستەر شاماسىنداعى ءبىر جاس جىگىت وتىرادى. باعاسىنا كەلىسكەسىن تەلەفونىنىڭ قۋاتى ءبىتىپ قالعانىن ايتىپ, ونىڭ ۇيالى تەلەفونىن سۇرايدى. بۇل ويىندا ەشتەڭە جوق كليەنتىنە تەلەفونىن بەرە سالادى. ول بەس-التى مينۋت سويلەسىپ قايتىپ بەرەدى. ارتىنان ءبىر ايدان كەيىن جۇمابەك عايسيننىڭ اتىنا بانكتەن ءبىر ميلليون تەڭگەگە كرەديت راسىمدەگەن قارىزى تۋرالى قاعاز كەلگەندە بارىپ, سانىن ءبىر-اق سوعادى.
پوليتسياعا شاعىم تۇسىرگەندە وزىندەي الدانىپ قالعان بىرنەشە تاكسي جۇرگىزۋشىسى بار ەكەنىن ەستىپ, تاڭ قالادى. الاياق ولاردىڭ بارلىعىن 8 ميلليون تەڭگەگە قارىزعا كىرگىزىپتى.
قۇقىق قورعاۋ ورگانى قىزمەتكەرلەرىنىڭ پارمەندى دە جەدەل ىزدەستىرۋ ءىس-شارالارىنىڭ ناتيجەسىندە تۇركىستان وبلىسىنىڭ ازاماتى ۇستالدى. كۇدىكتىنىڭ قازىر وسىنداي ون ەكى ىسكە قاتىسى بار ەكەنى انىقتالىپ وتىر. «سوندا وسىنشاما تاكسيستىڭ سەنىمىنە كىرگەن الاياق ەپسەكتى مە, الدە تەلەفونىن سۇراپ تۇرعاندا ءسال دە بولسا كوڭىلدەرىنە كۇدىك الماعان جۇرگىزۋشىلەر اڭعال ما؟» دەگەن وي كەلەدى.
ادىرا قالعان سەزىمدەر
بەلگىلى جۋرناليست باقىتجان قوسبارماق: «قارجى پيراميداسى قۇرىمايدى, تۇپكىلىكتى جويىلمايدى, ويتكەنى ونىمەن اينالىساتىن مافيا بار» دەيدى.
– ونى باسقارۋشىلار كوزگە كورىنبەيدى, قولعا تۇسپەيدى. قۇددى مۇحيتتىڭ تۇبىندە جايىن ءجۇزىپ, كەنەت ارانىن اشقاندا ءبىر ساتتە بالىق, باقا-شايانىمەن قوسا جۇزدەگەن توننا سۋ جۇتىپ قوياتىن كوك كيت سياقتى. اياقاستى اپالاڭ-توپالاڭ جاسايدى دا ءبىر مۇرساتتا جىم-جىلاس بولادى. مۇنىڭ ءبارى – ارينە, مەتافورا, وبرازدى تەڭەۋ. شىنىندا, مافيا – تەڭىزدىڭ تۇبىندە, مۇحيتتىڭ تەرەڭىندە ەمەس, وسى جەر بەتىندە. كەڭ كابينەتتەردە, ءزاۋلىم وفيستەردە وتىر. ولار – جايىن دا, اكۋلا دا, كيت تە ەمەس, ادام. ادام كەيىپتى اكۋلا».
ادامداردى ءاپ-ساتتە ەلىتىپ, ارباپ, دەگەنىنە كوندىرۋ, ايتقانىنا جۇرگىزۋ – ۇلكەن قابىلەت. وعان قازىرگى زاماناۋي تەحنولوگيالار دا وراسان وڭتايلىلىق تانىتىپ وتىر. «تيندەرمەن» (Tinder) اينالىساتىن ينتەرنەت-الاياقتاردىڭ دا ەتەك الىپ بارا جاتۋى – وسىنىڭ ءبىر ايعاعى.
ەلميرا ەسىمسەيت ينتەرنەت ارقىلى ءبىر باي جىگىتپەن تانىسادى. قيالىنداعى حانزادا. شارۋاسى شالقىپ تۇرعان بيزنەسمەن. ينتەرنەت ارقىلى كوتتەدجىن, قىمبات ماشيناسىن كورسەتكەندە قىزدىڭ شىنىندا دا باس اينالىپ قالادى. اپتا سايىن گۇل, اي سايىن سىيلىق جىبەرىپ تۇرادى. ءسويتىپ, «جەمتىگىن» ۇزاق «دايىنداعاننان» كەيىن «ءپىسىپ, جەتىلگەنىن» سەزگەن كەزدە «قولىڭدا نە بار ء(ۇيىڭدى, ماشيناڭدى) سات تا ماعان كەل, بىرگە تۇرايىق. ءبىز ءبىر-ءبىرىمىزسىز ءومىر سۇرە المايمىز» دەگەن «ەرتەگىسىن» ايتادى. قىز سەنىپ قالادى. «بارا المايمىن» دەسە, «ەرتەگىسىنىڭ» «وندا ساعان مەن بارامىن» دەگەن ەكىنشى نۇسقاسى دا دايىن تۇر ەدى.
ءبىر جىل بويى ءوزىن كەرەمەت «ۋحاجيۆات» ەتكەن «حانزاداسىنا» يمانداي يلانعان ول ءۇيىن دە, ماشيناسىن دا ساتىپ, جولعا جينالىپ جاتقاندا «حانزاداسى» كەنەتتەن «ءبىر وقيعاعا تاپ بولىپ» ءۇش كۇندە قايتارىپ بەرەتىن بولىپ, بۇدان قارىزعا قوماقتى اقشا سۇرايدى. سەزىمگە شەكسىز بەرىلگەن ول العاشىندا التى ميلليون, ارتىنان بەس ميلليون تەڭگەنى ونىڭ ايتقان ەسەپشوتىنا اۋدارىپ جىبەرەدى. ءىس ءبىتتى, قۋ كەتتى. ودان كەيىن بايلانىس ۇزىلەدى…
مىنە, وتكەن جىلى قۇقىق قورعاۋ ورگانىنا مۇنداي سەگىز ەپيزود تىركەلگەن.
قازىر پوليتسيا اردان بەزگەن الاياقتار مەن قۋلىق-سۇمدىقپەن حالىقتى الداۋشىلاردان قاتتى ساق بولۋ كەرەكتىگىن بۇقارالىق ءباسپاسوز قۇرالدارى مەن مەسسەندجەر, ءتىپتى قالا كوشەلەرىندەگى اقپاراتتىق باننەرلەر ارقىلى دا تولاسسىز ەسكەرتىپ جاتادى. سوعان ازاماتتار دەندەپ قۇلاق اسسا دەيدى. اركىمگە دە الدامشىلاردىڭ تۇزاعىنا ءتۇسىپ قالماس ءۇشىن قىراعىلىقتى كۇشەيتۋ ماڭىزدى.
