ەلوردامىزدى تۇرعىندار ءۇشىن قالاي مۇنان دا ىڭعايلى, قولايلى جاساۋعا بولادى؟ قالانى دامىتۋدىڭ 5 جىلدىق كەشەندى جوسپارىنىڭ نەگىزىنە قانداي ستارتەگيالىق جانە تاكتيكالىق مىندەتتەر ەندى؟ قالاداعى ماسەلەلەردىڭ قايسىسى ەڭ وزەكتى, كۇردەلى؟ استانا قالاسى اكىمدىگى تۇرعىندارعا اشىق بولۋى ءۇشىن قانداي شارالار قابىلداۋدا؟ وسى جانە وزگە دە سۇراقتارعا استانا قالاسىنىڭ اكىمىنەن جاۋاپ الۋدى كوپتەن بەرى ويلاستىرىپ ءجۇر ەدىك. سونىڭ ءساتى ەندى ءتۇسىپ, گازەتتىڭ كەزەكتى نومىرىنە وسى سۇحبات دايىندالىپ جاتقاندا, اسەت يسەكەشەۆ ەلباسىنىڭ جارلىعىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى بولىپ تاعايىندالدى.
– وسى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا ەلباسى استانانىڭ جۇيەلى دامۋى بويىنشا ارنايى جيىن وتكىزگەن بولاتىن. بىرنەشە مىندەتتەر مەن تاپسىرمالار بەرىلدى. وسى تۇرعىدا قالا تۇرعىندارىن ەلباسى تاپسىرمالارىنىڭ ورىندالۋ بارىسى قىزىقتىرادى.
– ەلوردا – ەلىمىزدىڭ ماقتانىشى, ەلباسىمىزدىڭ ءتول تۋىندىسى. سوندىقتان قالانىڭ دامۋ بارىسى ءاردايىم ەل باسشىلىعىنىڭ ەرەكشە نازارىندا بولارى ءسوزسىز. جالپى, استانا قالاسىندا دا باسقا قالالار سياقتى كۇندەلىكتى ماسەلەلەر مەن جۇيەلى تۇردە شەشىلەتىن ماسەلەلەر بار. ەلباسى بەرگەن تاپسىرمالار اياسىندا ءبىز باسىم باعىتتار مەن باعدارلامالاردى, قالانى باسقارۋ جۇيەسىن قايتا قاراستىرىپ شىقتىق.
– ارينە, اۋقىمدى جۇمىستاردى ءبىر اۋىزبەن ايتىپ شىعۋ مۇمكىن ەمەس. بىراق قالانىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ بارىسىنا قالاي سيپاتتاما بەرۋگە بولادى؟
– وسى جىلى ەكونوميكانىڭ بازالىق سالالارىندا ءوسۋدىڭ وڭ ديناميكاسى بايقالادى. ونەركاسىپتىڭ ءوسۋ قارقىنى – 2,6 پايىز (381,4 ملرد تەڭگە). سونىمەن قاتار وڭدەۋ ونەركاسىبى 3,3 پايىزعا (317 ملرد تەڭگە) ءوستى.
جىل سوڭىنا دەيىن ماشينا جاساۋ, مەتاللۋرگيا مەن سۋسىن شىعارۋ كولەمىن ارتتىرۋ ەسەبىنەن ءوسىمدى 11 پايىزعا كوبەيتۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. قالاعا 580 ملرد تەڭگە ينۆەستيتسيا تارتىلدى. بۇل وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 5,9 پايىز جوعارى. بۇل رەتتە تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالار كولەمى 158,4 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. مۇنى وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا ءۇش ەسە ءوستى دەۋگە بولادى (2017 جىلدىڭ 8 ايى – 51,7 ملرد تەڭگە). بيىل وتكەن ەكى جىلداعىداي ەلوردادا سالىق تۇسىمدەرى ءبىر تريلليون تەڭگەنى قۇرايتىنىن ايتا كەتكەن ءجون.
استانا قالاسىنىڭ جالپى رەسپۋبليكالىق قۇرىلىس كولەمىنە قوسىپ وتىرعان قارقىنىن ەرەكشە اتاۋعا بولادى. وتكەن 7 ايدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستاندا 3 ملن 170 مىڭ شارشى مەتر كوپ قاباتتى تۇرعىن ءۇي سالىنعان بولسا, ونىڭ 42 پايىزى استانا قالاسىندا پايدالانۋعا بەرىلدى. بۇل – ءبىزدىڭ قۇرىلىسشىلارىمىزدىڭ ۇلكەن ەڭبەگى. جالپى, سوڭعى 3 جىلدا (2016-2018 جج.) ەلوردامىزدا 7 ملن شارشى مەتر باسپانا, ياعني 100 مىڭ پاتەر سالىندى. بۇل – ءبىر ورتاشا وبلىس ورتالىعىمەن بىردەي كورسەتكىش.
سونىمەن قاتار استانادا ءوندىرىس قۋاتى جىلىنا 320 مىڭ شارشى مەتر بولاتىن ەكى جاڭا يندۋستريالدى ءۇي سالۋ كومبيناتى جۇمىس ىستەي باستايدى. ناتيجەسىندە نىسانداردى سالۋ جىلدامدىعى ارتىپ, قۇرىلىس ساپاسى جوعارىلايدى. بۇل ءوز كەزەگىندە باسپانا باعاسىن تومەندەتەدى. جەدەلدىگى تاۋلىگىنە جەكە ۇيلەردىڭ ءبىر قاباتىن سالۋعا جەتەدى. ءبىزدىڭ قاتاڭ كليماتىمىزدى جانە قىسقا قۇرىلىس ماۋسىمىن ەسكەرە وتىرىپ, جىلدامدىق تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ باستى فاكتورلارىنىڭ ءبىرى دەر ەدىم. ەندى كوپ پاتەرلى ۇيلەردى ءبىر ماۋسىمدا تۇرعىزۋعا بولادى.
استانا – كاسىپكەرلەر قالاسى
– شاعىن جانە ورتا بيزنەس قالاي دامىپ جاتىر؟
– جاقىندا 2017 جىلدىڭ قورىتىندى دەرەكتەرى شىقتى. قالا ەكونوميكاسىنداعى شوب ۇلەسى 54,4 پايىزدى قۇرادى. ءار اي سايىن 1400 جاڭا كاسىپورىن اشىلۋدا. ال جىل باسىنان باستاپ استانادا 12 مىڭ جاڭا جۇمىس ورنى قۇرىلدى. بۇل وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 16,5 پايىزعا كوپ. ونىڭ 10,9 مىڭ ورنى – شاعىن جانە ورتا بيزنەس سالاسىندا.
قازىردىڭ وزىندە ءبىز ەلوردا ەكونوميكاسىندا ەلەۋلى وزگەرىستەردى كورىپ وتىرمىز. تۋريزم, وڭدەۋ ونەركاسىبى, اكت, كولىك سياقتى سالالار ايتارلىقتاي ءوسىمدى كورسەتىپ وتىر, ال مەملەكەتتىك باسقارۋ سەكتورى بويىنشا ءجوو ۇلەسى تومەندەۋدە. بۇل استانا قالاسىنىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر قالاسىنان كاسىپكەرلەر قالاسىنا اينالعانىن تاعى دا دالەلدەيدى.
تاعى ءبىر دەرەك, بۇگىندە قالانىڭ باستى ينۆەستورى كىم دەپ ويلايسىز؟ بۇل – شاعىن كاسىپكەر. قالانىڭ بارلىق ينۆەستيتسيالارىنىڭ شامامەن 70 پايىزى – شاعىن بيزنەستەن, ءتىپتى ورتاشادان دا ەمەس.
«قىزمەت كورسەتۋ ەكسپورتتاۋشىسى بولۋ»
– ءوزىن-ءوزى اسىرايتىن قالا دەپ ايتقاندا نەنى مەڭزەپ وتىرسىز؟
– «ساۋدا جاسايتىن سەكتور» دەگەن ەكونوميكالىق تەرمين بار. ياعني بۇل – ۇلكەن ەكسپورتتىق ءتۇسىمدى قامتاماسىز ەتەتىن سەكتورلار. كەيبىر ايماقتار ءۇشىن بۇل – مەتالدار, مۇناي. بىراق مەگاپوليس قانداي ەكسپورتتى تاۋار ۇسىنا الادى؟ ءبىزدىڭ ەسەبىمىزشە, 2025 جىلى ەلوردادا 1 ميلليون 700 مىڭ حالىق تۇرادى. بۇل ۋاقىتتا 300 مىڭ جۇمىس ورنىن قۇرۋىمىز كەرەك. بۇل جۇمىس ورىندارىن قايدان قۇرامىز دەگەن ماسەلە تۋادى. قارجىنىڭ قانداي تۇراقتى اعىمى بولۋى كەرەك؟ ىشكى نارىق دەگەن تاماشا. بىراق تۇراقتىلىق ءۇشىن قالا ەكونوميكاسىنىڭ ايتارلىقتاي بولىگى ۆاليۋتا اكەلەتىن ەكسپورتتىق باعىتتا بولۋى كەرەك. ونەركاسىپ؟ بىزدە رەسۋرستەر – سۋ مەن ەنەرگيا جەتپەي قالادى. تەحنولوگيا دامۋىنىڭ قازىرگى زامانعى جاعدايىندا وسىنشاما ادامدى جۇمىسقا تۇرعىزۋ ءۇشىن 3000 زاۋىت پەن فابريكا سالىنۋى ءتيىس. سوندىقتان دۋباي, لوندون, سينگاپۋر, ماسكەۋ قالالارىنىڭ ەكونوميكالىق ۇلگىلەرىن ەسەپكە الدىق. اقىرى قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنا توقتادىق. بىراق قىزمەت كورسەتۋلەر, نەگىزىنەن, سىرتقى نارىققا باعدار الۋى ءتيىس. ياعني كوپتەگەن ادامداردىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋىن قامتاماسىز ەتەتىن ۇلكەن مولشەردە ۆاليۋتا كەلۋى كەرەك. بۇل جاعدايدا استانا وتە ءتيىمدى ەكونوميكالىق جوبا بولىپ تابىلادى. ەكسپورتقا باعىتتالعان قىزمەت كورسەتۋلەردى دامىتىپ, دۋباي, سينگاپۋر سياقتى سەرۆيستىك قالا بولۋ قاجەت. بۇل قالالارعا جىل سايىن 15 ميلليون شاماسىندا تۋريست كەلەدى.
– بۇعان قالاي قول جەتكىزۋگە بولادى؟ استانا ءتۋريزمنىڭ قانداي باعىتىنا باسىمدىق بەرمەك؟
– بىزگە بىرقاتار باعىتتار بويىنشا وڭىرلىك حابقا اينالۋ كەرەك. بىرىنشىدەن, استانادا پوتەنتسيال بار. كونگرەسس-كورمە ءبىرىنشى كەزەكتە ىسكەرلىك ءتۋريزمدى دامىتا الاتىن ورتالىعىمىز بار. بارلىق وڭىرلىك كورمەلەردى وسى جەردە وتكىزۋگە بولادى. 130 لوكاتسيادان تۇراتىن قالانىڭ ينفراقۇرىلىمى ەڭ جوعارعى دەڭگەيدە ءىرى كولەمدەگى شارالاردى وتكىزۋگە دايىن. ماسەلەن, سيريا ماسەلەسى بويىنشا كەلىسسوزدەردى, استانا ەكونوميكالىق فورۋمى مەن ەكسپو-2017 حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەسىن وتكىزدىك.
2018 جىلدىڭ باسىنان ءارتۇرلى كولەمدەگى جانە كۇردەلىلىك دەڭگەيىندەگى 20-عا جۋىق ىسكەرلىك شارا ءوتتى. اتاپ ايتساق, «Zhaina» حالىقارالىق ايەلدەر فورۋمى, «Enactus Kazakhstan 2018» ستۋدەنتتىك-كاسىپكەرلىك, ستارتاپتار مەن يننوۆاتسيالار كۋبوگى, Kadex-2018 حالىقارالىق قارۋ-جاراق كورمەسى, بۇكىلالەمدىك مەرەيتويلىق 25 تاۋ-كەن كونگرەسسى, جىبەك جولى مەملەكەتتەرى قالالارى مەرلەرىنىڭ فورۋمى.
ەكىنشىدەن, استانا مادەنيەت جانە سپورت ورتالىعى بولۋى كەرەك. ورتالىق ازيا, تمد, باتىس قىتاي ەلدەرىنەن تۇراقتى تۇردە تۋريستەر اعىلۋ ءۇشىن ءىرى شارالار وتكىزىلۋى ءتيىس. بولاشاق – كيبەرسپورتتا. مۇنداي دا الاڭدار قاجەت. قازىرگى زامانعى ونەر ورتالىعى بار. بارىس ارەنا بازاسىندا مادەني جوبالارعا ارنالعان الاڭ قۇرىلدى. وندا ءارتۇرلى شوۋلار ءوتىپ, بەلگىلى ارتىستەر ونەر كورسەتەدى.
ۇشىنشىدەن, بۇل – ءبىز دامىتىپ جاتقان قارجى ورتالىعى.
تورتىنشىدەن, بۇل – اۆياحاب. ياعني اۆياتسيالىق لوگيستيكا مەن ترانزيتتىك تۋريستەر.
بەسىنشىدەن, بۇل – ءبىلىم مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ ورتالىعى جانە ءسوزسىز قالا ءتۋريزمى ورتالىعى. قازىر استانادا تۋريزم جاعىنان تارتىمدى جەرلەر مەن نىساندار كوپ – مۋزەيلەر, بوتانيكالىق باق, حان شاتىر, پيراميدا جانە ت.ب. ارينە, سونداي نىسانداردى سالۋ شىعىن كەتەدى, بىراق ولار ءوزىن-ءوزى اقتايدى.
بۇل شارانىڭ بارلىعى 2025 جىلعا قاراي ءۇش ميلليونعا جۋىق ءتۋريستىڭ كەلۋىن قامتاماسىز ەتەدى. بۇل – وتە قوماقتى ۆاليۋتالىق ءتۇسىم. قازىرگى ەكونوميكالىق جاعدايدا بۇل باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋ وڭاي ەمەس. بىراق ءبىز استانا مۇناي مەن گازدى ەكسپورتتاۋشى رەتىندە ەمەس, سۇرانىسقا يە زاماناۋي قىزمەت كورسەتۋلەردى تاراتاتىنىنا سەنىمدىمىز.
– ەكسپو استانانىڭ تۋريستىك كلاستەرى دامۋىنىڭ قوزعاۋشى كۇشى بولعانى داۋسىز. بۇل جۇمىس جالعاسىپ جاتىر ما؟
– ەكسپو مەملەكەتتىڭ تۋريزم سالاسىنداعى جاھاندىق جانە جۇيەلى وزگەرىستەرگە باسپالداق بولدى. وتكەن جىلى استاناعا 5 ميلليون 400 مىڭ ادام كەلدى. ولاردىڭ ەكى جارىم ميلليونعا جۋىعى حالىقارالىق كورمەگە باردى. ناتيجەسىندە استانانىڭ تۋريستىك سەكتورى قارقىندى ءوسىمدى كورسەتتى.
سوندىقتان ءبىز 2018 جىلى 2017 جىلعا دەيىنگى كورسەتكىشتىڭ 95 پايىزىنا قول جەتكىزۋ مىندەتىن قويدىق. ول ءۇشىن ستراتەگيا جاسالدى. جىل سايىن كەم دەگەندە 50 ءىرى حالىقارالىق ءىس-شارانى وتكىزۋ – باستى مىندەت.
قالا تۋريستەرگە ىڭعايلى بولۋىنا كوپ كوڭىل بولىنەدى. اتاپ ايتقاندا, اقپاراتتىق دۇڭگىرشەكتەردىڭ جۇمىسى جانە كەلگەن ورىندارىندا ءۇزىلىسسىز ينتەرنەت بولۋى, ەكسكۋرسيالىق اۆتوبۋستار, جاياۋ ەكسكۋرسيالار, ەكسكۋرسيالاردى جوسپارلاۋ بويىنشا ونلاين كومەكشى جانە ت.ب.
جالپى العاندا, باستاپقى كەزەڭدە استاناداعى ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ ءۇش باسىم باعىتتارى انىقتالدى: MICE (بيزنەس تۋريزم), مەديتسينالىق جانە قالالىق رەكرەاتسيالىق تۋريزم.
جاھاندىق «اقىلدى» قالا بولۋ
– قالا ءۇشىن قانداي ماسەلەلەردى ماڭىزدى دەپ سانايسىز جانە نەلىكتەن؟
– قازىرگى كۇنى ءبىزدىڭ الدىمىزدا بىرنەشە مىندەتتەر تۇر. بىرىنشىدەن, ستراتەگيالىق, ول – استانانى ەۋرازيا كەڭىستىگىندە ماڭىزدى ءارى «اقىلدى» قالاعا اينالدىرۋ. بۇل جەردە كوپتەگەن جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر.
الايدا ودان دا باستى ءارى ءبىز باسىمدىق بەرىپ وتىرعان مىندەت – استانانى تۇرعىندار ءۇشىن جايلى ءارى قاۋىپسىز قالا ەتۋ. ءبىز الەمنىڭ دامىعان شاھارلارىنىڭ تاجىريبەسىن زەرتتەدىك. 20 باعىتتىڭ ارقايسىسى بويىنشا: الەۋمەتتىك قولداۋ, ءبىلىم بەرۋ, دەنساۋلىق ساقتاۋ, قوعامدىق كولىك, ەكولوگيا, ادامداردى تولعاندىراتىن ماسەلەلەر بويىنشا ماقسات انىقتالىپ, دامىعان قالالاردىڭ دەڭگەيىنە قالاي جەتۋ كەرەكتىگى بەلگىلەندى. ارنايى باعدارلامالار قابىلدانىپ, ناقتى جوبالار ازىرلەندى. ولار جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر, ناتيجە دە بار.
استانا وزگەرىستەردىڭ لوكوموتيۆى بولۋى ءتيىس, قازىرگى زامانعا ساي ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك وزگەرىستەرگە بەيىمدەلۋى مەن ترانسفورماتسياسىنا دايىن بولۋى ءتيىس. ول ءۇشىن قالانى دامىتۋدىڭ 5 جىلدىق كەشەندى جوسپارى ازىرلەندى.
قالانى ودان ءارى دامىتۋدىڭ 5 جىلدىق پەرسپەكتيۆالىق ايماعىن قوسا العاندا 2023 جىلعا قاراي جولداردىڭ قاشىقتىعىن 121 كيلومەترگە, جىلۋ قۋاتىن 1038 گكال-عا جانە ەلەكتر قۋاتىن 120 مۆت-عا كوبەيتۋ, 231 كيلومەتر سۋمەن قامتۋ جانە سۋ اعىزۋ جەلىسىن سالۋ كوزدەلگەن. 25 بالاباقشا مەن (6 مىڭ ورىندىق) 37 مەكتەپ جانە 10 قوسىمشا نىسان (بارلىعى 63 مىڭ ورىندىق), 10-نان اسا دەنساۋلىق ساقتاۋ نىسانى سالىنادى.
الداعى بەس جىلدا 9,5 ملن شارشى مەتر باسپانا سالۋ, سونداي-اق ينجەنەرلىك-كولىكتىك ينفراقۇرىلىمنىڭ جۇكتەمەسى مەن ۇزاقتىعى ۇلعايتۋ جوسپارلانىپ وتىر. باعاعا سايكەس, جولاۋشى اينالىمىنىڭ ءوسىم قارقىنى ورتا ەسەپپەن – 7 پايىزدى, جۇك اينالىمى 5 پايىزدى قۇرايدى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس, قالانىڭ شەكاراسىن يگەرۋ 25,7 گەكتاردان 15,4 مىڭ گەكتارعا دەيىن وڭتايلاندىرىلدى جانە بولاشاقتاعى ايماقتار قۇرىلىسى انىقتالدى.
– ول قانداي ايماقتار؟
– بەس ايماق. اتاپ ايتقاندا, مىڭجىلدىقتار اللەياسى مەن «نۇرلى جول» تەمىرجول ۆوكزالىنىڭ اۋدانى, ماڭگىلىك ەل داڭعىلى, تۇران داڭعىلىنىڭ باتىس بولىگى, تەلمان تۇرعىن الابىنىڭ وڭتۇستىك بولىگى. بۇعان قوسا, جەكە سەكتوردىڭ ۇيلەرىن كۇرەۋ ەسەبىنەن اسان قايعى كوشەسىن رەنوۆاتسيالاۋ كوزدەلىپ وتىر. ەسەسىنە ول جەرگە جارتى ميلليون شارشى مەتر ءۇي سالىنادى.
– اكىمدىك تۇرعىن ءۇي نارىعىنا وپتيميزممەن قارايدى…
– بۇل دەرەكتەر اسپاننان الىنعان جوق, ءبىز پەرسپەكتيۆالاردى انىقتادىق. قازىر استانا زاماناۋي دامىپ جاتقان مەگاپوليس رەتىندە ەلىمىزدە عانا ەمەس, تۇتاس ورتا ازيا ايماعىندا ءومىر سۇرۋگە جانە بيزنەس ءۇشىن تارتىمدى قالانىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. حالىقتىڭ كوشى-قون جانە تۋ كورسەتكىشىنىڭ ءوسۋى ەسەبىنەن ءبىز جىل سايىن حالىق سانى كەم دەگەندە 50-100 مىڭ ادامعا وسەدى دەپ كۇتىپ وتىرمىز.
– حالىق سانىنىڭ وسۋىمەن بىرگە ينفراقۇرىلىم, ءبىلىم بەرۋ, ەمحانا پروبلەمالارى تۋىندايتىنى ءسوزسىز. وسى ماسەلەلەردى قالاي شەشۋدى جوسپارلاپ وتىرسىزدار؟
– مەن بۇعان دەيىن ۋربانيزاتسيا پروتسەسى ينتەنسيۆتى قارقىنمەن ءجۇرىپ جاتقانىن ايتقان بولاتىمىن. ءوزىڭىز ويلاپ كورىڭىز, ءۇش جىلدا ءبىز 7 ميلليون شارشى مەتر باسپانا سالدىق. ول – 100 مىڭ پاتەر. ەگەر ءار وتباسىدا ءۇش ادامنان تۇرادى دەپ الساق, شىن مانىندە ودان دا كوپ, ءبىز 300 مىڭ ادامعا باسپانا سالدىق. ياعني ءۇش جىلدىڭ ىشىندە ءبىز ءبىر وبلىس ورتالىعىن تۇرعىزدىق دەگەن ءسوز. بۇعان قوسا, قاۋىپسىزدىكپەن قاتار, قالالىق ينفراقۇرىلىمداردىڭ جۇمىسىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى دە بار. ارينە, بۇل جەردە بار اۋىرتپالىقتى تاۋلىك بويى جۇمىس ىستەيتىن قالالىق قۇرىلىمدار سەزىنىپ وتىر.
مىنە, استانانى دامىتۋدىڭ بەس جىلدىق جوسپارى وسى ءۇشىن قابىلداندى. ول ناقتى جوسپارلاۋ ءۇشىن جاسالدى. دامىعان ەلدەردە, مىسالى سينگاپۋردە بيزنەسمەن جەردى ساتىپ الۋ كەزىندە ونىڭ تەلىمىنە ينفراقۇرىلىم تارتىپ بەرەتىنىن ناقتى بىلەدى. اتالعان مىندەتتەمەلەر ورىندالماعان جاعدايدا, ول مەملەكەتتى سوتقا بەرە الادى. وسىلايشا بەس جىلدىق جوسپار كەرەك, ونىڭ ىشىندە ادامدار بەلگىلى ءبىر اۋداندا ءتيىستى ينفراقۇرىلىم: جىلۋ, جارىق, سۋ بولاتىنىن ءبىلۋى ءتيىس. ءبىز ينفراقۇرىلىمدى الدىن الا جوسپارلاپ جاساۋىمىز كەرەك. الداعى بەس جىلدا ەلوردانىڭ دامۋىنا شامامەن 5 ترلن تەڭگە جەكە ينۆەستيتسيا سالىنىپ, بيۋدجەتكە 7 ترلن تەڭگە ءتۇسىم تۇسەدى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ يدەيالارى مەن جەكە قولداۋىنىڭ ارقاسىندا استانا زاماناۋي مارتەبەگە يە ءارى قارقىندى دامىپ جاتقان مەگاپوليس اتىنا لايىق بولىپ وتىر.
– اسەت ورەنتايۇلى, استانانى ودان ءارى سالۋ پروتسەسىنە قانداي جاڭاشىلدىقتار ەنگىزۋ كوزدەلىپ وتىر؟
– بىرىنشىدەن, پوليورتالىقتاندىرۋ. قالا دامىعان ۋربانيستيكالىق شەشىمدەرى مەن جايلى الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمى بار پوليورتالىقتانعان بولۋى كەرەك. بۇل – ەلوردانىڭ قالا قۇرىلىسىنداعى دۇرىس شەشىم. ياعني ءبىر عانا ورتالىق ەمەس, بىرنەشە جەتكىلىكتى ورتالىقتار پايدا بولدى. بارلىق قاجەتتى ينفراقۇرىلىمدارى بار. قازىرگى كۇنى ادامعا جايلى ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن تەك باسپانا عانا ەمەس, ونىڭ اينالاسىنداعى قوعامدىق كەڭىستىك تە ماڭىزدى. ماسەلە اۋلالار, ساياباقتار مەن گۇلزارلار تۋرالى بولىپ وتىر. ەكىنشىدەن, ۋربانيستيكالىق ءتاسىل. زاماناۋي ادام وزىنە قاجەتتى الەۋمەتتىك-مادەني نىساندار ونىڭ تۇرعىلىقتى جەرىنە جاقىن جەردە ورنالاسقانىن قالايدى. نەگىزىندە, ءار نىسانعا 35 الەۋمەتتىك كورسەتكىش بويىنشا جاياۋ جەتەتىندەي جاقىن جەردە, ياعني قولجەتىمدى بولۋى كەرەك. بۇل كورسەتكىشكە قول جەتكىزۋ وڭاي شارۋا ەمەس. ءبىز ءۇشىنشى جىل قاتارىنان وسى جوسپاردى ورىنداۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەپ كەلەمىز. جالپى, ءبىز استانا قازىرگى كۇنى دامۋدىڭ ءۇشىنشى ساتىسىنا قادام باستى دەپ ويلايمىز.
– دامۋدىڭ ءۇشىنشى ساتىسى دەگەندە ءسىز نەنى مەڭزەپ تۇرسىز؟ الدىڭعى ەكەۋى قانداي بولىپ ەدى؟
– ءبىرىنشى ساتىسى – ەلوردانى كوشىرۋ مەن جاپون ساۋلەتشىسى كۋروكاۆا جاساعان, مەملەكەت باسشىسى بەكىتكەن باس جوسپارعا سايكەس قالانىڭ سول جاعالاۋىن سالۋ. ەكىنشى ساتىسى 2011 جىلدان ەكسپو-2017 حالىقارالىق كورمەسىنە دايىندىق شەڭبەرىندە باستالعان قارقىندى قۇرىلىسپەن بايلانىستى. وسى ۋاقىتتا اۋەجاي تەرمينالى, جاڭا ۆوكزال, ەكسپو نىساندارى سالىندى. سوڭىندا, ءۇشىنشى ساتىسى – استانا ەۋرازيالىق كەڭىستىكتىڭ نەگىزگى ورتالىقتارىنىڭ بىرىنە اينالۋ ءۇشىن وڭىرلىك حاب بولۋعا باعىتتالعان جۇمىس. بۇل وڭتۇستىك-شىعىس ازيا ءۇشىن سينگاپۋر جانە تاياۋ شىعىس ءۇشىن دۋباي دەگەن سياقتى. سوندىقتان ءبىز قازىر ينفراقۇرىلىمدى دۇرىس قۇرۋ, ۋربانيستيكا مەن جايلى ورتانىڭ زاماناۋي ترەندتەرىن ەسكەرۋ ءۇشىن اعىلشىن جانە كانادالىق ساراپشىلارمەن بىرلەسە وتىرىپ ماستەر-جوسپار ازىرلەپ جاتىرمىز. قوعامدىق كولىك, تۇرعىن ءۇي, مەكتەپ, جول, دەنساۋلىق ساقتاۋ نىساندارىن سالۋ, ساۋدا ورىندارى مەن بازارلاردى, ساياباقتار مەن گۇلزارلاردى دامىتۋ ماسەلەلەرىن نازارعا الامىز. بۇل شارالار كەشەندى تۇردە بىزگە تەز ءوسىپ كەلە جاتقان قالاعا ءتان ساۋلەتتەگى اۋىتقۋلاردى بولدىرماۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ماسەلەلەر – باقىلاۋدا
– قالاداعى ماسەلەلەردىڭ ەڭ كۇردەلىسى قايسى دەپ سانايسىز؟
– ۇلكەن شارۋاشىلىقتا ءاردايىم كوپتەگەن ماسەلەلەر بار. مەكتەپتەردىڭ دايىندىعى, جىلىتۋ ماۋسىمى, كومىر, بازارلاردىڭ جۇمىسى, قۇرىلىس الاڭدارى – ۇزىن-سونار ءتىزىم. كۇن تارتىبىنەن قاۋىپسىزدىك, قوعامدىق كولىك, قالا اۋماعىن تازالاۋ جانە اباتتاندىرۋ, ەلەكتر ەنەرگياسىمەن قامتاماسىز ەتۋ, اۋرۋحانالار مەن باسقا دا تىرشىلىك نىساندارىنىڭ تۇراقتى جۇمىس ىستەۋ ماسەلەلەرى تۇسپەيدى.
– كەز كەلگەن مەگاپوليس ءۇشىن ەڭ قيىن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – جولدار, ولاردىڭ جۇكتەلۋى مەن ساپاسى. كولىك ينفراقۇرىلىمى قالاي داميدى؟
– قازىر ەكى ءىرى جول جوباسى ىسكە اسىرىلۋدا. بۇل – قالا كوشەلەرىن ايتارلىقتاي جەڭىلدەتۋگە ارنالعان ۇلكەن جانە كىشى اينالما جولدار. ەگەر وسى جوبالار تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى ايتاتىن بولساق, قازىرگى ۋاقىتتا استانا قالاسىنىڭ اينالاسىنداعى تىلەنديەۆ داڭعىلىنان قابانباي باتىر داڭعىلىنا دەيىن ۇزىندىعى 34,4 كم ۇلكەن اينالما جولدىڭ وڭتۇستىك-باتىس بولىگى سالىنۋدا. ونى 2020 جىلى اياقتاۋ جوسپارلانۋدا. ول جەكەلەگەن باعىتتاردا جانە باسىم جۇك قوزعالىسى ۋچاسكەلەرىندە قالا اۋداندارى اراسىنداعى كولىك بايلانىسىن, سىرتقى اۆتوموبيل جولدارىنا شىعۋدى, سونداي-اق استانانىڭ كولىك جۇيەسىنە جۇكتەمەنى تومەندەتۋدى, قالانىڭ كولىك اعىنىنىڭ قۇرامىندا ترانزيتتىك اۆتوكولىك سانىن ازايتۋدى, ەكولوگيالىق جاعدايدى جاقسارتۋدى, اۆتوكولىك قۇرالدارىنىڭ پايدالانۋ جىلدامدىعىن ۇلعايتۋدى, كولىك بايلانىستارىن كەڭەيتۋدى, ىلەسپە جول ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋدى قامتاماسىز ەتەدى.
– كىشى اينالما جولدىڭ شەكارالارى قانداي؟
– ول قوشقارباەۆ, ۇلى دالا داڭعىلدارى جانە اقجول, بەيسەكوۆا كوشەلەرىمەن وتەدى, جالپى ۇزىندىعى – 46 كم. 2007-2017 جىلدار ارالىعىندا 22,8 كم جول, 9 كولىك ايرىعى, كوپىرلەر مەن جول وتپەلەرى سالىندى.
بۇگىنگى تاڭدا سارايشىق كوشەسىنىڭ تۇران داڭعىلىنان بەيسەكوۆا كوشەسىنە دەيىنگى بولىگىندە جول اشىلدى. بەيسەكوۆا كوشەسىنىڭ سىعاناق كوشەسىنەن ۇلى دالا داڭعىلىنا دەيىنگى, ۇلى دالا داڭعىلىنىڭ بەيسەكوۆا كوشەسىنەن تۇران داڭعىلىنا دەيىنگى, ۇلى دالا داڭعىلىنىڭ №9 كوشەدەن قالداياقوۆ كوشەسىنە دەيىنگى بولىگى جالپى ۇزىندىعى 15,2 كم ەسىل وزەنى مەن نۇرا-ەسىل ارناسى ارقىلى وتەتىن 2 كوپىردىڭ قۇرىلىسى جالعاسۋدا. وسى ۋچاسكەلەردىڭ قۇرىلىسىن اياقتاۋ مەرزىمى 2019 جىلعا جوسپارلانعان.
ش.بەيسەكوۆا كوشەسىنىڭ ن.تىلەنديەۆ داڭعىلىنان اقجول كوشەسىنە دەيىنگى, اقجول كوشەسىنىڭ ش.بەيسەكوۆا كوشەسىنەن بوگەنباي باتىر داڭعىلىنا دەيىنگى, ۇلى دالا داڭعىلىنىڭ ش.قالداياقوۆ كوشەسىنەن ابىلاي حان داڭعىلىنا دەيىنگى بولىگىن سالۋ, ونىڭ ىشىندە 4 كولىك قيىلىسى مەن جالپى قاشىقتىعى 8 شاقىرىم ءبىر جول وتپەسى بار قۇرىلىس جۇمىستارى بار.
جالپى, كىشى اينالما جول قۇرىلىسى تاۋلىگىنە 90 مىڭنان استام ترانزيتتىك كولىككە استانا قالاسىنىڭ اكىمشىلىك ورتالىعىن اينالىپ وتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل تۇران, قابانباي باتىر جانە ماڭگىلىك ەل داڭعىلدارى بويىنشا قوزعالىس قارقىندىلىعىن ايتارلىقتاي قىسقارتادى. سونىمەن قاتار قابانباي باتىر داڭعىلىنداعى جولدىڭ ءجۇرۋ بولىگىن 6 جولاققا دەيىن ۇلعايتا وتىرىپ, قايتا جاڭارتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. سونداي-اق قورعالجىن تاسجولى مەن قابانباي باتىر داڭعىلىنىڭ قيىلىسىندا كولىك ايرىعىن سالۋ جوسپارلانۋدا.
– ال وڭ جاعالاۋداعى جول ماسەلەسى قالاي شەشىلەدى؟
– قالانىڭ ەسكى قالىپتاسقان بولىگىندە جول-كولىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ بويىنشا بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. قالا قۇرىلىسىنىڭ كەشەندى جوسپارىنا سايكەس اسان قايعى كوشەسى بوگەنباي باتىر داڭعىلىنان تاشەنوۆ كوشەسىنە دەيىن, كەنەسارى كوشەسى كۇمىسبەكوۆ كوشەسىنەن بەيسەكوۆا كوشەسىنە دەيىن, كۇمىسبەكوۆ كوشەسى كەنەسارى كوشەسىنەن بوگەنباي باتىر داڭعىلىنا دەيىن, سارىارقا داڭعىلى بوگەنباي باتىر داڭعىلىنان بەيسەكوۆا كوشەسىنە دەيىن, سەيفۋللين كوشەسى ءۋاليحانوۆ كوشەسىنەن پۋشكين كوشەسىنە دەيىنگى قۇرىلىسى قاراستىرىلعان. بۇل جوبالار جولداردىڭ وتكىزۋ قابىلەتىن 40 پايىزعا ارتتىرۋعا, كولىك اعىنىنىڭ ورتاشا جىلدامدىعىن ارتتىرۋعا جانە جولدا ورتاشا كۇتۋ ۋاقىتىن كەم دەگەندە 20 پايىزعا قىسقارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
قالا ءۇشىن تاعى ءبىر ماڭىزدى جوبا – لرت. ونىڭ قۇرىلىسىن كەلەسى جىلدىڭ سوڭىنا قاراي اياقتاۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. جالپى, مۇنداي جاڭا كولىك كاركاسى تاياۋداعى ەكى جىلدا قۇرىلۋى ءتيىس.
– ءبىر جىل بويى نوسەر كارىزى نارازىلىق تۋدىرۋدا. جاقىندا جاڭبىردان كەيىن بىرنەشە ۋچاسكەلەردى سۋ باستى.
– نوسەرلىك كارىز جەلىلەرىن دامىتۋ بويىنشا جۇمىستار جالعاسادى: 12 تازارتۋ عيماراتى, 23,5 كم كوللەكتور, 13 سورعى ستانساسى پايدا بولادى. ءيا, قالادا اعىن سۋ قۇيىلاتىن بىرنەشە ورىن بار. بۇل ۋچاسكەلەردە كورشى ۇلكەن كوشەلەردەن سۋ اعادى. سوندىقتان كۇردەلى تەحنيكالىق شەشىمدەر قاجەت بولدى جانە ءبىز ولاردى تاپتىق. جوبا كەلەسى جىلى اياقتالادى.
شەت ايماقسىز قالا
– «استانا – شەت ايماقسىز قالا» باعدارلاماسى قالاي جۇرۋدە؟ نەلىكتەن استانانىڭ شەتكى ايماقتارىندا ەسكى جانە جارتىلاي بۇزىلعان كوپ پاتەرلى ۇيلەر ءالى تۇر, بالاباقشالار مەن اۋرۋحانالار جوق؟
– شەت ايماقتارعا, ولاردى اباتتاندىرۋعا ەرەكشە كوڭىل بولەمىز. اعىمداعى جىلى سۇرىلگەن اپاتتى-ەسكى ۇيلەردىڭ ورىندارىندا 4 شاعىن باقتىڭ قۇرىلىسى اياقتالدى. جىل سوڭىنا دەيىن تاعى 5 شاعىن باق سالىنادى. جاقىن جىلدارى شەت ايماقتاردا 10 شاقىرىم جول, ميچۋرين تۇرعىن الابىندا 600 ورىنعا شاقتالعان مەكتەپ, مەكتەپتەرگە شامامەن العاندا 2000 ورىنعا ارنالعان 5 جاپسارلاس عيمارات, كوكتال, كۇيگەنجار, تەلمان تۇرعىن الاپتارىندا 3 بالاباقشا, كوكتال-1 جانە كوكتال-2, ينتەرناتسيونالنىي, ءوندىرىس پەن پرومىشلەننىي تۇرعىن الاپتارىندا ارقايسىسى 150 كەلۋشىگە شاقتالعان 5 العاشقى مەديتسينالىق سانيتارلىق كومەك ورتالىعىن سالۋ قاراستىرىلدى. يلينكا كەنتىنىڭ شىعىسىنداعى جەكە تۇرعىن ۇيلەرگە ءۇشىنشى كەزەكتەگى ينجەنەرلىك-كوممۋنيكاتسيالىق ينفراقۇرىلىمنىڭ قۇرىلىسى اياقتالادى. ءوندىرىس, كوكتال, وڭتۇستىك-شىعىس, جانە اگروقالاشىق كەنتىندە 42 كوشەنىڭ قۇرىلىسى اياقتالىپ, 11 كوشەنى سالۋ جالعاسۋدا.
– استانا جاسىل قالاعا اينالىپ كەلە جاتقانىن ايتپاي كەتپەسە بولماس. رەنوۆاتسيا باعدارلاماسى بويىنشا دا توزعان ەسكى ۇيلەردىڭ ورنىندا جاڭا شاعىن باقتار بوي كوتەردى. استانادا تاعى قانداي جاسىل القاپتار پايدا بولادى؟
– ءيا, كوگالداندىرۋ ماسەلەلەرىنە ۇلكەن كوڭىل بولىنۋدە. توزعان ەسكى ۇيلەردىڭ اۋماقتارىن كوممەرتسيالىق نىساندار ءۇشىن بەرمەي, تۇرعىنداردىڭ وتىنىشىمەن ولارعا بالالار جانە سپورت الاڭدارى ەنگەن شاعىن باقتار, جەلەكجولدار سالىندى. بيىل وڭ جاعالاۋدا 13 شاعىن باق, كەلەسى جىلى 5 تاعى وسىنداي باق پايدا بولادى. بوتانيكالىق باقتىڭ, ۇزىن باقتىڭ قۇرىلىسى, «اراي» ساياباعىن قايتا سالۋ اياقتالىپ كەلەدى. جالپى العاندا, وسى 18 نىساندا 85 بالالار ويىن اتتراكتسيونى, 115 سپورت ترەناجەرى, 18 فۋتبول جانە باسكەتبول الاڭى مەن تەننيس كورتتارى, 17 شاقىرىم ۆەلوجول, 30 سۋبۇرقاق كەشەنى, 12 شاقىرىم جۇگىرۋ جولى, ەكى سكەيت الاڭى ورناتىلادى.
استانادا ۇلكەن جوبالاردىڭ ءبىرى – 22,7 شاقىرىمدى قۇرايتىن جاياۋ جۇرگىنشىلەر مەن ۆەلوسيپەد جولدارى بار جاسىل جەلەكجول اينالما جولى سالىنادى. وعان بوتانيكالىق باق, ۇزىن باق, سۋلى-نۋلى جەلەكجول, ۇلىتاۋ كوشەسى بويىنداعى ساياباق, ءا.مامبەتوۆ كوشەسىندەگى جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولى, قالانىڭ ەسكى ورتالىعىندا ورنالاسقان اربات كىرەدى.
– تۇرعىنداردىڭ اۋلالاردى اباتتاندىرۋعا قاتىستى ماسەلەلەرى دە از ەمەس. بۇل باعىتتا اكىمدىك نە اتقارىپ جاتىر؟
– ءبىز استانادا اۋلالار تۇرعىندارعا قولايلى قوعامدىق كەڭىستىك بولۋى كەرەك دەپ سانايمىز. ءبىز سول ءۇشىن 2016-2017 جىلدارى – 500, بيىل 300 اۋلا دايىندادىق, تاعى 300 اۋلا جوسپاردا تۇر.
ءومىر ساپاسى – جايلىلىق پەن قاۋىپسىزدىك
– كەز كەلگەن قالادا ءومىر ءسۇرۋ ساپاسى كوپتەگەن كورسەتكىشتەردى قامتيدى: ماتەريالدىق وركەندەۋ, دامىعان ينفراقۇرىلىم, قاۋىپسىزدىك. استانادا وسى باعىتتا نە ىستەلىپ جاتىر؟ ءوزىنىڭ تابىسىن كورسەتكەن قانداي جوبالار ەلدەگى باسقا قالالارعا تارالۋى مۇمكىن ەدى؟
– ءبىزدىڭ باعدارلامامىز قاۋىپسىزدىك پەن جايلىلىققا باعىتتالعان. ءبىز الەمدەگى ەڭ ۇزدىك قالالاردىڭ ستاندارتتارىن انىقتادىق. ادامداردى الاڭداتاتىن نە؟ ەڭ الدىمەن, تابىس پەن ءومىر ساپاسى. ءومىردىڭ ساپاسى قاۋىپسىزدىك, قاراپايىم مەكتەپتەر, ەمحانالار, اۋرۋحانالار, قوعامدىق كولىك, ازىق-تۇلىك جانە ت.ب. سياقتى قاراپايىم نارسەلەرمەن قامتاماسىز ەتىلەدى. وسى باعىتتاردىڭ ارقايسىسىندا ءبىز جۇيەلى جۇمىس جاسايمىز, سوندىقتان استاناداعى جاعداي تۇراقتى جانە جاقسى. وزدەرىڭىز بىلەتىندەي, قازىرگى ۋاقىتتا قالا اكىمدىگى قالانىڭ جەكە سەرىكتەسى مەن الەۋەت قۇرىلىمدارىمەن بىرگە «سەرگەك» قالالىق بەينەباقىلاۋدىڭ ءمجا جوباسىن ىسكە اسىرۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىپ جاتىر. بۇل – قاۋىپسىزدىك جانە اقپاراتتىق تەحنولوگيالار سالاسى بويىنشا ەلدەگى ءمجا تۋرالى ءبىرىنشى كەلىسىم.
«سەرگەك» قاۋىپسىز قالا جوباسى اياسىندا ەلوردادا 13 مىڭ كامەرا ورناتىلدى. ونىڭ ىشىندە 4 مىڭ كامەرا جاپپاي جۇرت جينالاتىن ورىنداردا, 6 مىڭ كامەرا جولداردا, 3 مىڭ كامەرا بىرىڭعاي جەلىگە بىرىكتىرىلگەن. سونداي-اق ۆوكزال مەن اۋەجايدا تانۋ جۇيەسى ورناتىلعان. بۇل جوبا قوعامدىق ورىندارداعى قىلمىستى 34 پايىزعا, جول-كولىك وقيعالارىن 20 پايىزعا, جول-كولىك وقيعالارىنىڭ سالدارىنان بولاتىن ءولىم سانىن ەكى ەسە ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ايتا كەتۋ كەرەك, ىسكە اسىرىلعان جوبالار وزدەرىنىڭ ەكونوميكالىق تيىمدىلىگىن كورسەتتى. ماسەلەن, «استانا تاكسي» مەن بەينەباقىلاۋ جوبالارى بيۋدجەت قاراجاتىن 15 ملرد تەڭگە كولەمىندە ۇنەمدەۋگە مۇمكىندىك بەردى.
مىسالى, كولىك ءنومىرىن تانۋ ءۇشىن جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگياسى قولدانىلادى. جۇيە اقپاراتتىڭ ۇلكەن اۋقىمىن جيناقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى (Big data).
بۇدان باسقا, «سەرگەك» جۇيەسىنىڭ كومەگىمەن قالادا قانشا كولىك بار ەكەنىن بىلۋگە بولادى (جوبا باستالعاننان بەرى شامامەن 492 مىڭ اۆتوكولىك تىركەلگەن), بۇل تالداۋ جۇرگىزۋگە جانە ترافيكتى جەتىلدىرۋگە, وڭ جاقتان شىعۋعا, «Bus lane» اۆتوبۋس جولاعىن ورناتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ تۇرعىسىندا قول جەتكىزگەن ناتيجەنى اتاپ وتكەن ءجون: 523 قىلمىس اشىلدى (3 – ادام ءولتىرۋ, 2 – قاراقشىلىق, 29 – توناۋ, 236 – ۇرلىق, 19 – كولىك ۇرلىعى جانە باسقا دا قىلمىستار – 234). سونىمەن قاتار قوعامدىق ورىنداردا جاسالعان قىلمىستاردىڭ تومەندەۋى بايقالادى. جول-كولىك وقيعالارىنىڭ سانى 21 پايىزعا تومەندەدى, ال قالانىڭ جولدارىندا قايتىس بولعانداردىڭ سانى ەكى ەسەگە ازايدى.
ءبىز قالالىق قاۋىپسىزدىكتى تسيفرلاندىرۋ بويىنشا بىرنەشە جوبانى ەنگىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز, مىسالى, بولجالدى قىلمىستى تالداۋ جانە تۇلعانى تانۋ.
– ناقتى دالەل, دايەكتەرمەن داۋلاسۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل دەرەكتەر ەلوردادا ءومىر ءسۇرۋدىڭ الدەقايدا جايلى بولعاندىعىن دالەلدەيدى.
– ءيا, تەك قاۋىپسىز عانا ەمەس, سونىمەن قاتار جايلى ءارى ىڭعايلى دا. بىراق بۇل جۇمىستىڭ كوپتەگەن قىرلارى بار. مىسالى, استانادا «1000 ورىن – كوشە ساۋداسى» باعدارلاماسى بار. ونىڭ ماقساتى – كوشەلەردەگى ساۋدا-ساتتىقتى زاماناۋي فورماتتا دامىتۋ, سونداي-اق ەلورداداعى سىرتقى كورىنىستىڭ ساۋلەتتىك كەلبەتىن قالىپتاستىرۋ. جەكە ينۆەستيتسيالاردىڭ كولەمى – 1,1 ملرد. وسى يننوۆاتسيانىڭ ارقاسىندا 1500-دەن استام جۇمىس ورنى اشىلدى. ءبىزدىڭ بارلىق يننوۆاتسيالارىمىز كاپيتالدىڭ جاقسارۋىنا جانە وندا ءومىر ءسۇرۋ جاعدايلارىن جاقسارتۋعا باعىتتالعانىن اتاپ وتكىم كەلەدى.
– قازىرگى زامانعى تەحنولوگيالار قالا باسشىلىعىنا كومەكتەسەدى مە؟
– وتە كوپ كومەكتەستى. مىنە, از عانا مىسال: ءبىز «1000 ورىن – كوشە ساۋداسى» باعدارلاماسى بويىنشا جەر ۋچاسكەلەرىن ءبولۋ سياقتى كۇردەلى ماسەلە بويىنشا ءتارتىپ ورناتتىق. ەندى اۋكتسيون بلوكچەين تەحنولوگياسىن قولدانۋ ارقىلى وتكىزىلەدى. مۇنداي جۇيە ەلىمىزدە ءبىرىنشى رەت جۇزەگە اسپاق. قازىر جۇيە سىناقتان وتكىزىلىپ, جەر ۋچاسكەلەرىن ءبولۋدىڭ ءبىرىنشى كونكۋرسىن جاقىن ارادا وتكىزۋ جوسپارلانىپ وتىر.
«سمارت استانا» جۇيەسىن ەنگىزۋ تابىستى ىسكە اسىرىلۋدا. ءبىلىم بەرۋ ارقىلى بالالاردى بالاباقشالار جەلىسىنە قوسۋ ءۇردىسى اۆتوماتتاندىرىلدى, مەكتەپتەردە بىرىڭعاي ەسەپكە الۋ ەنگىزىلدى جانە بۋحگالتەرلىك ەسەپتىڭ ساپاسى مەن اشىقتىعىن ارتتىراتىن مەكتەپتەر ءساتتى ماقۇلداندى.
دەنساۋلىق ساقتاۋ بويىنشا بارلىق مەديتسينالىق ۇيىمداردا ماج ەنگىزىلدى. سونداي-اق, ءبىز دارىگەرگە قابىلداۋ قىزمەتىن اۆتوماتتاندىردىق.
تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىن تسيفرلاندىرۋ تۋرالى پيك قىزمەتتەرىن اۆتوماتتاندىرۋعا جانە ولاردىڭ ساپاسىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان e-كسك جوباسى ىسكە اسىرىلدى.
سونىمەن قاتار 22 ماۋسىمدا اقىلدى كوشەلەردى جارىقتاندىرۋ جونىندە ءمجا جوباسى بويىنشا كونكۋرس جاريالاندى. جوبا «ينتەرنەت زاتتار» تەحنولوگياسىن پايدالانىپ, 45 مىڭ شامدى اۋىستىرۋدى كوزدەيدى.
2019 جىلى ەگيس (استانانىڭ بىرىڭعاي ساندىق كارتاسى) ىسكە اسىرۋ, BIM-مودەلدەۋ جانە اقىلدى قۇرىلىس, ينتەللەكتۋالدى كولىك جۇيەسىنىڭ ەكىنشى كەزەڭىن جۇزەگە اسىرۋ جوسپارلانعان. وسىلايشا 2019 جىلى استاناداعى «اقىلدى» قالانىڭ قاڭقاسى قۇرىلادى.
قالانىڭ «Seedstars» يننوۆاتسيالىق بازاسى بۇگىنگى كۇنى «Seedstars» حالىقارالىق بيزنەس-ينكۋباتورىمەن بىرلەسىپ, استانانىڭ باستاۋشى قوعامداستىعىن بىرىكتىرەتىن جانە قالالىق پروبلەمالاردى شەشۋ ءۇشىن يننوۆاتسيالىق يدەيالاردى ازىرلەيتىن «قالالىق يننوۆاتسيالىق پلاتفورما» قۇرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە.
اتالمىش الاڭنىڭ ارتىقشىلىعى – بۇل تمد-داعى Seedstars كومپانياسى باسقاراتىن العاشقى كوۆوركينگ ورتالىعى, ونىڭ قۇرامىنا 70 مىڭنان استام ستارتاپتار, كاسىپكەرلەر مەن ينۆەستورلار كىرەدى.
تازا اۋا, تازا سۋ, تازا توپىراق
– بارلىق مەگاپوليستەر ەكولوگيالىق تۇيتكىلدەرگە تاپ بولادى. استانامىز ءۇشىن بۇل ماسەلە قانشالىقتى وزەكتى؟
– ارينە, استانا ءۇشىن, كەز كەلگەن وزگە قالالار سياقتى, ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى ماڭىزدى. بىزدە ءۇش جىلعا ارنالعان كەشەندى جوسپار بار. وندا قالا ەكولوگياسىن قورعاۋ جانە جاقسارتۋ بويىنشا جۇيەلى شارالار قاراستىرىلعان. بۇعان گازداندىرۋ, زياندى قالدىقتاردى ازايتۋ, زاڭسىز قوقىسپەن كۇرەس شارالارى كىرەدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا, بۇل شارالار استانادا اۋا, سۋ, توپىراق تازا بولۋ ءۇشىن جاسالادى.
گازداندىرۋ بويىنشا شارالار. بيىل بۇل جوبانى اياقتايمىز. جىلدىڭ اياعىنا دەيىن جەو مەن كوكتال, وڭتۇستىك-شىعىس تۇرعىن الاپتارىن گازعا كوشىرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. كەلەسى جىلدارى گازداندىرۋ بويىنشا وسىنداي جۇمىس قالانىڭ باسقا اۋداندارىندا جالعاسادى. قازىر جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتار ازىرلەنۋدە, قارجىلاندىرۋ كوزدەرى انىقتالدى. 2021 جىلعا قاراي ءبىزدىڭ جەو-لار مەن ءتۇتىندى كوپ بولەتىن كىشى جەكە قازاندىقتارى مەن تۇرعىن الاپتارىن گازعا كوشىرۋ جوسپارلاندى. اتالمىش شارالار زياندى قالدىقتاردى 30 پايىزعا ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
بۇدان بولەك, 2019 جىلدىڭ اياعىنا دەيىن ەلەكترمەن, جىلۋمەن قامتاماسىز ەتۋ سەكىلدى ماڭىزدى سالانى گازعا كوشىرۋدى جوسپارلاپ قويدىق. كولىك قۇرالدارى, ءبىرىنشى كەزەكتە قوعامدىق كولىكتەر گازباللوندى جۇيەگە كوشىرىلمەك.
استانا ءبىرىنشى بولىپ قوقىستى بولەك جيناۋ مەن ونى وڭدەۋگە كوشتى, قازىر پلاستيكتىڭ 15 پايىزىن وڭدەيمىز. قازىرگى زامانعى يمپورتتى تەحنولوگيالار بويىنشا زاۋىت قۇرىلىسىن باستاپ جاتىرمىز. بۇل زاۋىت سۇرىپتاۋدان وڭدەۋگە دەيىن ىستەردى اتقارادى. كەلەسى جىلى قۇرىلىس اياقتالادى.
قالا اۋماعىندا «قۇرعاق» فراكتسيانى (پلاستيك, قاعاز, شىنى, مەتالل) جيناۋعا ارنالعان 6276 سارى كونتەينەر ورناتىلىپ جاتىر. تۇرمىستىق قالدىقتاردى بولەك جيناۋ وڭدەۋ تەرەڭدىگىن 25-30 پايىزعا دەيىن ۇلعايتادى دەپ كۇتىپ وتىرمىز.
– مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامدارعا قالالىق ورتا جايلى بولۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتقان ىستەر از ەمەس. دەگەنمەن كوپتەگەن عيماراتتار, اسىرەسە قالانىڭ ەسكى بولىگىندە ولارعا قولجەتىمسىز بولىپ تۇر. بۇل باعىتتا نە جاسالادى؟
– بۇل – ماڭىزدى ماسەلە. وسى ىستە ءالى دە كوپ جۇمىس اتقارۋ كەرەكتىگىمىزدى جاسىرمايمىن. اكىمدىك پاندۋستاردىڭ جاعدايىنا مونيتورينگ جۇرگىزىپ, سونىڭ ارقاسىندا پروبلەمالىق نىساندار انىقتالدى. قازىر مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ, شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ 552 نىسانى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامدار ءۇشىن قولجەتىمدى بولدى. تاعى 222 نىساندا حالىقتىڭ شاعىن توپتارى كەدەرگىسىز جەتۋ ءۇشىن جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر. بىراق شاعىن جانە ورتا بيزنەس نىساندارىنا قولجەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ جۇمىسى, وكىنىشكە قاراي, ءتيىستى دەڭگەيدە ەمەستىگىن مويىنداۋعا ءتيىستىمىز.
– بىراق جوعارعى قاجەتتىلىگى بار ادامداردىڭ مۇقتاجدىقتارى جايلى ءسوز قوزعاعاندا, پاندۋستار تۋرالى عانا ەمەس, حالىققا كەرەك قىزمەتتەر جايىندا دا ايتۋ كەرەكپىز. بۇل باعىتتا جاقسى جاعىنا قاراي وزگەرىستەر بار ما؟
– جەتىستىكتەر جايلى ايتساق, ەلوردادا تاۋلىك بويى جانە كۇندىز جۇمىس ىستەيتىن ارنايى الەۋمەتتىك قىزمەت ۇيىمدارى قۇرىلدى. بۇگىندەرى ءتورت الەۋمەتتىك قىزمەت ورتالىعى جۇمىس ىستەيدى: «شاراپات», «نۇرلى جۇرەك», «قامقور», استانا اكىمدىگىنىڭ الەۋمەتتىك قىزمەت ورتالىعى. ولاردىڭ ءبارى قازىرگى زامان مەديتسيناسى تالاپتارىنا ساي كەلەتىن جابدىقتارمەن قامتاماسىز ەتىلىپ, مۇقتاجدارعا الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق, مەديتسينالىق, پەداگوگيكالىق, مادەني جانە قۇقىقتىق قىزمەتتەردى كورسەتەدى.
ماسەلەن, 2016 جىلى استانا اكىمدىگىنىڭ الەۋمەتتىك قىزمەت ورتالىعى اشىلعاندا, مۇندا 540 ادام قىزمەت الاتىن, قازىر – 1138. ورتالىقتىڭ 1,5 جىلدىق قىزمەتى كەزىندە سال اۋرۋىنا شالدىققان 17 بالا العاشقى قادامدارىن جاسادى. بۇل فاكت ەرەكشە ماقتانىش تۋدىرادى.
«استانا سىزدەرگە قىزمەت كورسەتەدى!»
– اسەت ورەنتايۇلى, اكىمدىك قۇرىلىمىن وزگەرتۋ اياقتالدى ما؟ نە جاسالعانىن ايتىپ بەرىڭىزشى.
– ءبىزدىڭ ستراتەگيالىق ماقساتىمىز – استانانى تۇرعىندار ءۇشىن قاۋىپسىز, جايلى قالاعا اينالدىرىپ, سونىمەن بىرگە ەۋرازيالىق كەڭىستىكتىڭ ىسكەرلىك, تۋريستىك, قارجىلىق باستى ورتالىعىنا جەتكىزۋ. جاڭا مىندەتتەر دايىندىقتى, باسقارۋ ءستيلىن وزگەرتۋدى قاجەت ەتەتىنىن تۇسىنەمىز. سوندىقتان قالانى باسقارۋ جۇيەسىن وزگەرتۋدى باستادىق. نەگىزگى پرينتسيپتەر – ناتيجەلىك, ادىلەتتىلىك, اشىقتىق پەن كليەنتتەرگە باعدار جاساۋ.
ءبىز ۇدەرىستەردى ءتورت دەڭگەيگە ءبولىپ, باسقارۋدىڭ فۋنكتسيونالدىق ستيلىنەن پروتسەستىك ستيلىنە اۋىستىق: ستراتەگيالىق جوسپارلاۋ, جۇزەگە اسىرۋ دەڭگەيى (نەمەسە جوبالىق باسقارۋ), وپەراتسيالىق باسقارۋ, باقىلاۋ-قاداعالاۋ دەڭگەيى.
ءار دەڭگەي ءۇشىن تسيفرلاندىرۋ ەلەمەنتتەرىن ەنگىزىپ جاتىرمىز. بۇل قازىرگى شتاتتىڭ اياسىنان شىقپاي, اكىمدىك قىزمەتكەرلەرىنىڭ قۇزىرەتتىلىگىن وسىرۋگە, قالانى ۇتقىر جانە ناتيجەلى باسقارۋعا جاردەمدەسۋدە.
ستراتەگيالىق باسقارۋدا ءبىز قالالىق جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ ۇدەرىستەرىن بىرىكتىردىك. قوعامدىق كولىكتى, جول قۇرىلىسىن, الەۋمەتتىك سالانى, ءبىلىمدى, دەنساۋلىق ساقتاۋدى جانە الەۋمەتتىك قولداۋدى دامىتۋدىڭ انىق جوسپارلارى بار. ستراتەگيالىق جوسپارلاۋدا كوممۋنالدىق شارۋاشىلىقتى, كولىكتى, ت.ب. سالالار دامۋىنىڭ ساپالى بولجامدارىن جاساۋ ءۇشىن BIG DATA (ۇلكەن مالىمەتتەر) تەحنولوگياسىن قولدانۋدامىز. ستراتەگيالىق جوسپارلاۋدىڭ بارلىق سالالارى KPIs ناتيجەلىك كورسەتكىشكە يە. KPIs قالالىق مودەلى بىزدە تسيفرلانىپ, ستراتەگيالىق جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ باسقارماسى وعان مونيتورينگ جاسايدى.
ستراتەگيالىق جوسپارلاۋ قورىتىندىلارى بويىنشا ءبىز استانانى دامىتۋ جوبالارىنىڭ پورتفەلىن قالىپتاستىرىپ, جوبالىق باسقارماعا نەمەسە جۇزەگە اسىرۋ دەڭگەيىنە تاپسىردىق.
باقىلاۋ-قاداعالاۋ دەڭگەيى – بۇل ءبىزدىڭ ساپانىڭ ىشكى ءاۋديتى. بارلىق باقىلاۋ فۋنكتسيالارىن ءبىر باسقارماعا بىرىكتىرۋ جاۋاپكەرشىلىكتىڭ بۇلىڭعىرلىعىن تومەندەتۋگە, شتاتتى وسىرمەي كوماندانى نىعايتۋعا, قالادا باقىلاۋدىڭ اشىق ۇدەرىستەرىن قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەردى.
– مۇنداي وزگەرىستەردەن ەكونوميكالىق ناتيجە بار ما؟
– ارينە بار. بىزگە اكىمدىك ىشىندە رەزەرۆتەردى ىزدەۋ كەرەك, ۇنەمدەۋ قاجەت. قورىتىندىسىندا ءبىز تەك قانا تىكەلەي ساتىپ الۋدان 19 ملرد ۇنەمدەدىك. كولىك قىزمەتىن اۋتسورسينگكە كوشىرۋ 5 جىل ىشىندە 1 ميللياردتان استام قارجىنى ۇنەمدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل قارجىنى الەۋمەتتىك قولداۋعا – مەكتەپتەگى تاماقتاندىرۋعا, ارداگەرلەردى قولداۋعا, باسقا كوپتەگەن ىستەرگە باعىتتاي الامىز. جالپى بۇگىنگى كۇنگە ءبىز 35 ميلليارد تەڭگەنى ۇنەمدەدىك.
– ماسەلە تەك ۇنەمدە مە؟
– تەك ۇنەمدە عانا ەمەس. ءبىز باسقارۋ جۇيەسىن جاڭارتتىق. 2016 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا جوبالاۋ ءوفيسىن قۇردىق, جوبالاۋ مەنەدجمەنتىنىڭ نەگىزىنە اكىمدىكتىڭ 500-دەن اسا قىزمەتكەرىن وقىتتىق. بۇگىنگى كۇنى جوبالار پورتفەلىندە 400-دەن اسا پارمەندى جوبا بار. سولاردىڭ 200-دەن استامى 2016 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا اياقتالىپ, مۇراعاتقا بەرىلگەنىن اتاپ وتكەن ءجون. جوبالىق باسقارۋدىڭ ارقاسىندا ءبىز جوبالاردىڭ بارلىق بازاسىن جيناپ الدىق. وسىعان وراي بيۋدجەتتى جوسپارلاۋدى جانە ونىڭ مەرزىمىن, ءار جوبانىڭ KPIs-ىن مونيتورلايمىز. بىزدە جوبالاۋ ءوفيسى ساندىق جۇيەگە كوشىرىلگەن. بارلىق باسقارمالار مەن اۋداندىق اكىمدىكتەردىڭ جوبالارى مەن بيۋدجەتتەرى وسىنداي بىرىڭعاي باسقارۋ جۇيەسىنە نەگىزدەلگەن. 6 ماۋسىم كۇنى ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ جوبالارىنىڭ بارلىعىن استانا قالاسى اكىمدىگى سايتىنىڭ ونلاين رەجيمىندە جاريالادىق.
جوبالاۋ تاسىلىنە دەيىن قۇرىلىس, جوندەۋ ماسەلەلەرىن مەرزىمىندە اياقتاي الماي, ۋاقىتتى سوزىپ جىبەرىپ جۇردىك. ءتىپتى الەۋمەتتىك سالادا دا بىزدە يگەرىلمەگەن بيۋدجەت قارجىسىنىڭ كەيىنگە قالدىرىلعان كەزدەرى بولدى. وسىنىڭ بارلىعى دۇرىس جوبالاۋ مەن جۇيەلى باقىلاۋدىڭ جوقتىعىنان بولىپ جاتتى. قازىر جوبالاۋ ءوفيسى قالانىڭ ستراتەگيالىق دامۋ جوسپارى نەگىزىندە جوبالاۋ پورتفەلدەرىن قالىپتاستىرىپ, مەكتەپ, بالاباقشا, جول سالۋ, جول جوندەۋ جۇمىستارىنان باستاپ, جاڭا الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق باستامالاردى ەنگىزۋگە دەيىن قالانى دامىتۋدىڭ بۇكىل جوبالارىن باقىلاۋعا الادى. ءارى بۇل جوبالاۋ ءوفيسى ءتۇيىندى ماسەلەلەر مەن كەمشىلىكتەردى ناقتىلاپ, شەشىلۋ جولدارىن اكىمدىكتىڭ وتىرىسىنا شىعارىپ وتىرادى. كەيبىر رەزەرۆتەردىڭ دە بار ەكەنىن مويىنداۋ كەرەك. بۇل باعىتتا جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر. الايدا, ءبىز جوبالاردىڭ مەرزىمىن وتكىزىپ الۋ 20%-عا قىسقارعانىن دا كورىپ وتىرمىز. جوبالاۋ ءتاسىلىنىڭ كومەگىمەن ءبىز «ەكسپو» ءىس-شاراسىن دايىنداپ, وتكىزدىك. استانا كۇنى جوباسىن ءساتتى اياقتادىق. ءبىز جوبالاۋ ءتاسىلى كومەگىمەن قالانى جۇيەلى دامىتۋ جۇمىستارىن ودان ءارى جالعاستىرۋدامىز.
– ءسىز اكىمدىك قۇرىلىمدى وزگەرتۋ جۇمىستارى اياسىندا مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسى ەكى ەسەگە ءوستى دەدىڭىز. ولار ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى ماسەلە ونى قالاي شەشۋ بولعانى شىعار؟
– ءبىز باعدارلامانى استانا قالاسىنداعى قالالىق قىزمەتتە (مۇعالىمدەر, دارىگەرلەر, پوليتسيا, ءورت ءسوندىرۋ قىزمەتكەرلەرى جانە باسقالار) جوعارى ساناتتى ماماندار دايىنداۋعا كومەكتەسۋ ءۇشىن ازىرلەدىك. مىندەت – تۇرعىن ءۇي سەرتيفيكاتى ەسەبىنەن ءبىر ميلليون تەڭگەگە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس بانكى ارقىلى ادامداردىڭ ءۇي الۋىنا كومەكتەسۋ. وسىعان وراي از پايىزبەن 15 جىلعا كرەديت بەرىلىپ, ءبىرىنشى كەزەڭدە 10 مىڭ پاتەر بەرۋ كوزدەلدى. قالالىق قۇرىلىمداردا 5-7 جىل جۇمىس ىستەگەن جاعدايدا , بولاشاقتا ول 20 مىڭعا دەيىن ءوسۋى مۇمكىن. بىزدە 9 مىڭ مۇعالىم بولسا, ولاردىڭ 5 مىڭى ءۇيسىز ءجۇر. ءبىز مەكتەپتەر سالىپ جاتىرمىز, تاياۋداعى 5 جىلدا بىزگە 5 مىڭ جوعارى ساناتتى مامان پەداگوگ قاجەت بولادى. وسىنداي جاعداي پوليتسيا مەن دارىگەرلەردە دە بار. ءبىز قالا مەكەمەلەرىن مامان كادرلارمەن جابدىقتاۋىمىز كەرەك.
– قالالىق اكىمدىككە قالا تۇرعىندارىنىڭ جانايقايى جەتە مە؟
– وتە جەڭىل. وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا بىرنەشە باعىنىستاعى قۇرىلىمداردى بىرىكتىرىپ, iKomek قالالىق مونيتورينگ جانە شۇعىل اركەت ەتۋ ورتالىعىن قۇردىق. بيزنەس تەرمينولوگياسىندا iKomek بۇل قالاداعى – وفيس-مايدانى. بۇل قالا تۇرعىندارىنىڭ كوممۋنالدىق قىزمەتتەر جانە قالالىق باسقارمالارمەن ينتەراكتيۆتى بايلانىسىن ىڭعايلى ەتۋگە قۇرىلعان. ءبىز بۇل جوبانىڭ اتاۋىن «iKomek – استانا سىزگە قىزمەت كورسەتەدى» دەپ اتادىق. جوبا 4 باعىتتا جۇرگىزىلەدى.
ءبىرىنشى باعىت – قالا اكىمدىگىنىڭ بىرىڭعاي كونتراكت-ورتالىعى.
ءبىز بارلىق قالالىق كوممۋنالدىق قىزمەتتەر مەن باسقارمالاردىڭ كولل-ورتالىقتارىن 1-0-9 قىسقا سانىنا بىرىكتىردىك. سول ارقىلى ءبىز «كوممۋنالدىق قىزمەتتەگى تەلەفون قوڭىراۋى جەتپەيتىن» ءتۇيىندى ماسەلەلەردى شەشتىك. 1-0-9 تەلەفونىنا قالالىق تەلەفوننان دا, ۇيالى تەلەفوننان دا 24/7 ارقىلى تەگىن قوڭىراۋ شالۋعا بولادى. بارىنشا ىڭعايلى بولۋ ءۇشىن Facebook, Instagram, Telegram-بوت الەۋمەتتىك جەلىلەرىندە نەمەسە استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ سايتى ارقىلى دا حابارلاسۋعا بولادى.
8 ايلىق جۇمىسىندا قالالىق اكىمدىكتىڭ بىرىڭعاي كونتاركت-ورتالىعى 500 مىڭنان اسا حات-حابار قابىلداپتى. سولاردىڭ 77%-ى «ءبىرىنشى قوڭىراۋدان-اق» شەشىمىن تاۋىپتى. iKomek-ءتىڭ كاسىبي وپەراتورلارى قالا تىرشىلىگىنىڭ بارلىق ماسەلەلەرىنە وراي ىڭعايلانىپ, قويىلعان ساۋالدارعا كىدىرىسسىز جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن كوممۋنالدىق قىزمەت مەكەمەلەرىنىڭ جۇمىسىمەن تۇگەل تانىسىپ ۇلگىردى.
قالالىق iKomek ورتالىعى قىزمەتىنىڭ – ەكىنشى باعىتى. ماڭىزدى قىزمەت تۇرلەرىنە قالا تۇرعىندارىنىڭ قولجەتىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ. بۇگىنگى كۇنى قالادا ءار جەردە ورنالاسقان تۇتىنۋشىلارعا قىزمەت كورسەتەتىن 17 باسقارما مەن 10-نان اسا ورتالىق بار. بۇل قىزمەت كورسەتۋگە كوپتەگەن قيىندىقتار كەلتىرۋدە. سوندىقتان ءبىز «قالالىق قىزمەت ورتالىعىن» قۇرۋدى جوسپارلادىق. بۇل دەگەنىڭىز, كوممۋنالدىق قىزمەت, مەملەكەتتىك كۆازيمەملەكەتتىك ۇيىمدار مەن دامۋ ينستيتۋتتارى وكىلدىكتەرى ورنالاساتىن الاڭ بولماق. قالا تۇرعىندارىنا بارىنشا قولجەتىمدى بولۋ ءۇشىن ول قالادا بىرنەشەۋ بولۋى كەرەك.
بۇل جەردە كوممۋنالدىق قىزمەتتى جۇزەگە اسىرۋ, كولىك كارتالارىن بەرۋ, اۋىستىرۋ, ساۋلەت, جەر قاتىناستارى, كاسىپكەرلىك, باسقا دا ماسەلەلەرگە بايلانىستى تۇيتكىلدەردى سول بويدا شەشۋگە بولادى.
ءۇشىنشى باعىت – ءاربىر كەلىپ تۇسكەن حات-حابارعا مونيتورينگ پەن باقىلاۋ جۇرگىزۋ. ءبىزدىڭ باستى كوزدەگەن ماقساتىمىز – كەز كەلگەن ماسەلەنىڭ شەشىلۋ تەتىگىن قالىپتاستىرىپ, كوممۋنالدىق قىزمەتتە ءتارتىپ ورناتۋ. ءبىز قالا تىرشىلىگى قىزمەتىن باسقارۋدىڭ ءتارتىبىن ازىرلەپ, قىزمەت كورسەتۋ دەڭگەيىنە نەمەسە Service Level Agreement (SLA)-گە تالاپتاردى ايقىندادىق. قازىر بىزدە بارلىق كەلىپ تۇسكەن ارىز-شاعىمداردى ساراپتايتىن 1000-نان اسا قىزمەت ءتۇرى بار. قالالىق iKomek ورتالىعى كومانداسى شاھارداعى بارلىق ورىن العان كەمشىلىكتەردى ول تولىق جويىلعانعا دەيىن باقىلاۋدا ۇستايدى.
مونيتورينگ پەن باقىلاۋ جاساۋ ءۇشىن iKomek قالالىق بەينەباقىلاۋ جۇيەسىن دە پايدالانادى. قالاعا قىزمەت كورسەتۋ ءۇشىن GPS-ترەككينگ تەحنيكاسى ىسكە قوسىلعان. بۇل كومۋنالدىق قىزمەت پەن اكىمدىك باسقارمالارى جۇمىسىن تارتىپكە كەلتىرەدى. قالانىڭ بارلىق كوممۋنالدىق قىزمەتى تۇرعىنداردىڭ مۇددەسى مەن قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتىپ, ولارعا جايلىلىق تۋعىزۋ ءۇشىن تاۋلىك بويى جۇمىس ىستەيدى.
تسيفرلانعان پروتسەسستەر ماعان اكىم رەتىندە قالانى باسقارۋ پانەلى ارقىلى قالاداعى جاعدايدى باقىلاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ءتورتىنشى باعىت – قوعامدىق پىكىردى تالداۋ جانە ەسەپكە الۋ.
قالا تۇرعىندارىنا ارنالعان سەرۆيستىڭ جاڭا دەڭگەيى تۋرالى ايتاتىن بولساق, ءبىز ازاماتتارىمىزدىڭ كەرى بايلانىس الۋ مۇمكىندىگىن قالىپتاستىرعان جوقپىز, سونىمەن قاتار big data تەحنولوگياسىن پايدالانا وتىرىپ, الىنعان ۇسىنىستار مەن وتىنىشتەردى تالداۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزەمىز. تاقىرىپتار مەن اۋداندار بويىنشا پروبلەمالىق ماسەلەلەردى سۇرىپتاۋ قالا بويىنشا ناقتى كورىنىس بەرەدى, ونى ەسكەرە وتىرىپ جوسپارلانعان ءىس-شارالارعا وزگەرىستەر ەنگىزەمىز. بۇل بىزگە, اكىمدىك جۇمىستارىنا يكەمدى قاراۋعا جانە تيىسىنشە بيۋدجەتتى الدەقايدا ءتيىمدى جانە باسىمدىقتاردى دۇرىس ورنالاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ءبىز بارىنشا اشىق بولۋعا جانە تۇرعىنداردى الاڭداتاتىن, قالا باسشىلىعىنان ءبىزدىڭ ازاماتتاردىڭ قانداي ءۇمىت كۇتەتىنىن بىلۋگە تىرىسامىز. ءبىز ءۇشىن ءسىزدىڭ ءاربىر ءوتىنىشىڭىز – بۇل ماسەلە تۋرالى ءوز اۋىزىڭىزدان ەستۋگە جانە ۇسىنىس الۋعا مۇمكىندىك. بۇل بىرلەسكەن كۇش-جىگەرمەن ەلوردادا ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋعا كومەكتەسەدى.
– IKomek قىزمەتى ارقىلى تۇرعىندار نە ءۇشىن كوبىرەك شاعىمدانادى؟
– ءارتۇرلى. ماۋسىمعا بايلانىستى. بىراق جىل بويى وزەكتى ماسەلەلەر دە بار. «iKomek» بارلىق قالالىق قىزمەتتەرمەن جۇمىس ىستەيدى, ءومىر ءسۇرۋدىڭ 28 سالاسىنا نازار اۋدارادى. بۇل – سۋمەن جابدىقتاۋ, جىلۋمەن جابدىقتاۋ, ەلەكترمەن جابدىقتاۋ, اباتتاندىرۋ, ليفت شارۋاشىلىعى, قتق, قوعامدىق كولىك. كاسىبي وپەراتورلار اۋىسپاي, جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن بارلىق كوممۋنالدىق قىزمەتتەرمەن جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەتىلگەن.
– ءسىز الەۋمەتتىك جەلىلەردى بەلسەندى پايدالانۋشىسىز, استانالىقتار وزدەرىنىڭ پوستىلارىندا كوتەرگەن ماسەلەلەرگە جاۋاپ بەرەسىز. ءاربىر, كەيدە بولماشى ماسەلە بويىنشا استانالىق تۇرعىنداردىڭ «يسەكەشەۆتى تەگتەۋ» ادەتىنە قالاي قارايسىز؟
– الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ الەۋەتىن مەن ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ مينيسترلىگىنىڭ باسشىسى رەتىندە ءتۇسىندىم. پرەزيدەنت استانا اكىمى قىزمەتىنە تاعايىنداعاننان كەيىن ءوز ورىنباسارلارىما, مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ باسشىلارى مەن كومەكشىلەرىنە تانىمال مەسسەندجەرلەردە اككاۋنتتار اشۋدى ۇسىندىم. الەۋمەتتىك جەلىدەگى تالداۋ جۇمىستارى قىسقا مەرزىمدى ۇيىمداستىرۋ جانە قارجىلىق شىعىندارسىز ءارتۇرلى ماسەلەلەر بويىنشا قوعامدىق پىكىردى بىلۋگە نەمەسە وزگەشە الەۋمەتتىك ساۋالناما جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
سوندىقتان تۇرعىنداردىڭ شاعىمدارى مەنى شارشاتپايدى, كەرىسىنشە, ولار بىزگە قالاداعى بار ماسەلەلەردى اشادى. كوممۋنالدىق جانە باسقا دا قالالىق قىزمەتتەر قىزمەتىندەگى قانداي دا ءبىر قاتەلەردى جويۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
سۇحباتتاسقان
قايسار جۇمابايۇلى
