ەلوردا حالقىنىڭ سانى جىل ساناپ ارتىپ كەلەدى. تۇرعىن سانى كوبەيگەن سايىن باسپانا مەن الەۋمەتتىك نىساندارعا دا سۇرانىس ەسەلەپ وسەتىنى تۇسىنىكتى. ونىڭ ۇستىنە, ەلوردانى جايلى قالاعا اينالدىرۋ ماسەلەسى تاعى بار. Kazinform ءتىلشىسى «اكىمگە سۇراق» ايدارىندا استانا قالاسىنىڭ اكىمى جەڭىس قاسىمبەكپەن سۇحبات قۇردى.
– جەڭىس ماحمۇدۇلى, اڭگىمەنى قۇرىلىس سالاسىنان باستاساق. اكىمدىك تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىنىڭ ورنىنا الەۋمەتتىك نىساندار سالۋدى قولعا الدى. قاي اۋدانداردا, قانداي الەۋمەتتىك نىساندار سالىنادى؟
– وتكەن جىلى جۇرتشىلىق نارازىلىق ءبىلدىرىپ, جەدەل شەشىمدى تالاپ ەتكەن 20-دان استام نىسان بولدى. سوعان سايكەس قالا جوسپارىنا وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ, بارلىق شەشىم تۇرعىنداردىڭ پىكىرى ەسكەرىلە وتىرىپ قابىلداندى. تىعىز قۇرىلىس نىساندارىنا قاتىستى وڭ شەشىم بار. وسىلايشا 20 تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ ورنىنا الەۋمەتتىك نىساندار تۇرعىزىلاتىن بولدى. اتاپ ايتقاندا, مەكتەپ, ءبىلىم بەرۋ ورتالىقتارى مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەلەرى سياقتى 8 الەۋمەتتىك نىسان جانە 9 قوعامدىق كەڭىستىك (3 مەكتەپ, 2 ءبىلىم ورتالىعى, 8 سكۆەر, 1 ساياباق جانە 3 الەۋمەتتىك نىسان) قۇرىلىسى جوسپارلانىپ وتىر.
– ەلوردادا جۇمىسىنا سالعىرت قارايتىن قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ «قارا ءتىزىمى» بار. بۇل رەتتە تۋىنداعان پروبلەما قالاي شەشىلىپ جاتىر؟ ولاردىڭ «قارا تىزىمنەن» شىعۋ مۇمكىندىگى بار ما؟
– بۇگىنگى تاڭدا ەلوردادا رۇقسات الماي, ءتيىستى قۇجاتسىز سالىنعان 40-تان استام كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇي انىقتالدى. جاۋاپتى مەردىگەر كومپانيالارعا جۇمىستارىن توقتاتۋ تۋرالى ۇيعارىم بەرىلىپ, اتالعان سۋبەكتىلەر اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى. ودان بولەك, 6 نىسان بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعالدى.
2023 جىلى استانا قالاسىنىڭ مامانداندىرىلعان اۋدانارالىق ەكونوميكالىق سوتىنا قۇرىلىس-مونتاجداۋ جۇمىستارىن توقتاتا تۇرۋعا جانە بۇزۋعا 115 تالاپ ارىز جولداعان, ونىڭ ىشىندە:
- 6 تالاپ ارىز سوتتا قارالىپ جاتىر;
- 23 تالاپ بويىنشا ۇيعارىم تالاپتارىنىڭ ورىندالۋىنا بايلانىستى تالاپ كۇشىن جويدى;
- 86 تالاپ ارىز قاناعاتتاندىرىلدى;
- 74 سوت شەشىمى استانا قالاسى ادىلەت دەپارتامەنتىنىڭ قاراۋىندا.
بۇدان بولەك, قالادا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا ۇلەستىك قاتىسۋ تۋرالى» زاڭى تالاپتارىنىڭ ساقتالۋى بويىنشا بىرقاتار ماسەلە بار. سونىمەن قاتار, ازاماتتاردى اقپاراتتاندىرۋ مەن زاڭ بۇزۋشىلىققا جول بەرمەۋ ماقساتىندا اكىمدىكتىڭ رەسمي رەسۋرستارىندا جانە باق-تا ۇلەسكەرلەردەن اقشا جيناۋعا قۇقىعى جوق قۇرىلىس كومپانيالاردىڭ «قارا ءتىزىمى» جۇيەلى تۇردە جاريالانادى.
قۇرىلىس كومپانيالارى قازاقستان رەسپۋبليكاسى «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا ۇلەستىك قاتىسۋ تۋرالى» زاڭىنىڭ 7-بابىنا سايكەس ۇلەسكەرلەردىڭ قاراجاتىن تارتا الادى. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا ۇلەسكەرلىك قاتىسۋ مىنا تاسىلدەر بويىنشا جۇزەگە اسادى:
- تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ بىرىڭعاي وپەراتورىنان كەپىلدىك الۋ;
- ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتىڭ جوباسىنا قاتىسۋ;
- تۇرعىن ءۇيدىڭ (عيماراتتىڭ) قاڭقاسىن تۇرعىزعاننان كەيىن عانا ۇلەسكەرلەردىڭ اقشاسىن تارتۋ.
– قۇرىلىسى ۇزاققا سوزىلىپ, ءالى دە اياقتالماعان تۇرعىن ءۇي كەشەندەرى تۋرالى ايتىپ وتسەڭىز…
– ءاربىر كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ وزىندىك تاريحى بار. ماسەلەن, ءبىر جەردە ءۇيدىڭ جاقتاۋى عانا كوتەرىلسە, تاعى ءبىر جەردە تەك شۇڭقىرى عانا قازىلعان. كەيبىر قۇرىلىس سالۋشىلار ءبىر پاتەردى 3-4 ادامعا ساتقان ساتتەر دە كەزدەستى. سول سياقتى اۆتوتۇراقتىڭ پاتەر رەتىندە ساتىلعان كەزدەرى دە بولدى, ال ەندى ءبىر جەردە مۇلدەم جوسپاردا جوق پاتەر ساتىلعان.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ قولداۋىمەن قۇرىلىسى ۇزاققا سوزىلعان نىسانداردى اياقتاۋ بويىنشا اۋقىمدى جۇيەلى جۇمىس اتقارىلدى. ۇيلەرگە تەحنيكالىق تەكسەرۋ, قارجىلىق جانە تەحنيكالىق اۋديتتەر جۇرگىزىلدى, ينۆەستورلار دا جۇمىلدىرىلدى.
وسىلايشا, ەكى جىل ىشىندە قۇرىلىسى ۇزاققا سوزىلعان 140-تان استام تۇرعىن ءۇي كەشەنى اياقتالدى. بۇل 15,5 مىڭعا جۋىق ۇلەسكەر وتباسىنىڭ قيىندىعىن شەشۋگە مۇمكىندىك بەردى. ولاردىڭ اراسىندا قۇرىلىسى شامامەن 20 جىل بۇرىن باستالعان ۇيلەر دە بار. مىسالى, وتكەن ايدا 11 جىلعا سوزىلعان نىسان قۇرىلىسى اياقتالدى. «Future home» كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ قۇرىلىسى 2013 جىلى باستالعان. ۇلەسكەرلەر – 200-گە جۋىق وتباسى. نىساندى ەقك-گە بەرۋ كەزىندە 4 جانە 7 قاباتتارى عانا سالىنعان. بۇل ءۇيدىڭ قۇرىلىسىن اياقتاۋ ءۇشىن كوپتەگەن جۇيەلى شارا, ونىڭ ىشىندە ينجەنەرلىك جەلىلەر بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلدى.
بيىلعا قۇرىلىسى ۇزاققا سوزىلعان 10 ءۇي قالدى. ولاردىڭ قۇرىلىسىن وسى جىلدىڭ ءى-ءىى توقسانىندا اياقتايمىز. ءاربىر نىسان بويىنشا قادامدىق ءىس-شارالار جوسپارى بار.
– ال LRT قۇرىلىسى قالاي ءجۇرىپ جاتىر؟ قاشان اياقتالادى؟
– وسىعان دەيىن دە ايتقانىمداي, بيىل ەستاكادا بولىگى, ياعني بەتون جۇمىسى تولىعىمەن اياقتالادى دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز. ەستاكادا تولىعىمەن كوتەرىلەدى. كەلەسى جىلعى مەجە – جوعارعى قۇرىلىمدى اياقتاۋ, ياعني رەلستەردى ورناتۋ. سونىمەن قاتار, بيىل ستانتسيالاردىڭ ءبىر بولىگى دە اياقتالادى. پويىزدار مەن جابدىقتارعا تاپسىرىس بەرۋ جۇمىسى دا ءجۇرىپ جاتىر.
– ەلوردا حالقى كوبەيگەن سايىن الەۋمەتتىك نىساندار عانا ەمەس, كادر تاپشىلىعى دا سەزىلىپ جاتىر, اسىرەسە پەداگوگتار مەن مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى جەتىسپەيدى. وقۋ ورىندارىنا گرانتتار بولۋمەن ماسەلە شەشىلە مە؟ كادرمەن قامتۋدىڭ تاعى قانداي ءادىس-تاسىلدەرى بار؟
– ءيا, استانا تۇرعىندارى سانىنىڭ قارقىندى وسۋىنە بايلانىستى الەۋمەتتىك نىساندارعا دا سۇرانىس ارتىپ كەلەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە سول جەرلەردە جۇمىس ىستەيتىن ماماندارعا دەگەن قاجەتتىلىكتى تۋىنداتادى. اكىمدىك تاراپىنان كادرلىق قاجەتتىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا جىل سايىن 1 مىڭنان اسا وقۋ گرانتى بولىنەدى. سونىڭ ىشىندە, وزدەرىڭىز اتاپ وتكەندەي, مەديتسينا, پەداگوگيكا جانە تاعى باسقا سالالار بار. جالپى جىل سايىن ءبىلىم, مەديتسينا سالالارى بويىنشا 1 مىڭعا جۋىق مامان قاجەت. وسىعان وراي, بيىل 1140 ءبىلىم گرانتىن ءبولۋدى قاراستىرىپ وتىرمىز.
ءبىلىم بەرۋ سالاسى بويىنشا تۇلەكتەردىڭ 80 پايىزدان استامى جۇمىسقا ورنالاستىرىلسا, قالعانى ماگيستراتۋرادا ءبىلىمىن جالعاستىرىپ جاتىر جانە بالا كۇتىمىنە بايلانىستى دەمالىستا. 2022-2023 جىلدارى جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىلعان 246 رەزيدەنت مەديتسينالىق ۇيىمدارعا جۇمىسقا ورنالاستىرىلدى.
– قالادا اۆتوبۋس تا تاپشى. سونداي-اق كەپتەلىس ماسەلەسى قالاي رەتتەلمەك؟
– قوعامدىق كولىككە كەلسەك, وتكەن جىلى قالا بويىنشا تاۋلىگىنە 900 اۆتوبۋس ءجۇرىپ تۇردى. بيىل ولاردىڭ سانى 1300-گە جەتتى, ياعني كەزەڭ-كەزەڭىمەن 400 جاڭا اۆتوبۋس جەتكىزدىك. بىراق قالادا ءالى دە اۆتوبۋس تاپشىلىعى بار.
نەگىزى, 1,4-1,5 ميلليون تۇرعىن ءۇشىن اۆتوبۋستار سانى 2 مىڭنان اسۋى كەرەك. بيىل ءبىز اۆتوپاركتى كەڭەيتۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز – قالاعا تاعى 300 اۆتوبۋس جەتكىزىلەدى. بۇل قوعامدىق كولىكتىڭ جۇمىسىن ەداۋىر جاقسارتۋعا, ونىڭ ىشىندە جاڭا مارشرۋتتاردى ىسكە قوسۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
كولىك كەپتەلىسىنە كەلەتىن بولساق, قالادا 400 مىڭعا جۋىق اۆتوموبيل بار. كۇن سايىن وبلىستان قالاعا قوسىمشا 90 مىڭعا جۋىق اۆتوموبيل كىرىپ-شىعادى.
جول-كولىك جەلىسىن جۇيەلى دامىتۋ ءۇشىن ءبىز كوپىرلەردى, كولىك ايىرىقتارىن, جاڭا كوشەلەر سالۋ, جولداردى جوندەۋ بويىنشا جۇيەلى نەگىزدە جۇمىس جۇرگىزىپ جاتىرمىز. ماسەلەن, قاربالاس ۋاقىتتا كولىك كوپ جۇرەتىن ۋچاسكەلەردىڭ ءبىرى – ماڭگىلىك ەل, قابانباي باتىر مەن تۇران داڭعىلدارى, سارايشىق جانە د.قوناەۆ كوشەلەرى. وتكەن جىلى قازان ايىنىڭ سوڭىندا تاۋەلسىزدىك داڭعىلىنداعى جاڭا كوپىر ارقىلى قوزعالىس اشىلعاننان كەيىن ماسەلە ءىشىنارا شەشىلدى.
2022 جىلى ۇلى دالا داڭعىلىنىڭ بويىندا اشىلعان كوپىر دە ماڭگىلىك ەل, ر.قوشقارباەۆ داڭعىلدارىندا, ا.بايتۇرسىنوۆ, ج.ناجىمەدەنوۆ كوشەلەرىندە, Nova city اۋدانىندا, «مىڭجىلدىق» اللەياسىندا كولىك اعىنىن ازايتتى, سول سياقتى «نۇرلى جول» جاڭا ۆوكزالىنا, «تەلمان» جانە «پرومىشلەننىي» ەلدى مەكەندەرىنە, «مەترو» گيپەرماركەتىنە, م.جۇماباەۆ داڭعىلىنا, ت.جۇرگەنوۆ كوشەسىنە جىلدام جەتۋ مۇمكىندىگى ارتتى.
بيىل قابانباي باتىر داڭعىلىنىڭ تاۋەلسىزدىك داڭعىلىنا دەيىنگى جالعاسىن سالۋدى باستاۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. بۇل قالانىڭ جاڭا بولىگىندەگى ماڭگىلىك ەل, قابانباي باتىر داڭعىلدارىندا, تۇركىستان, كەرەي-جانىبەك حاندار جانە ش.ايتماتوۆ كوشەلەرىندە كولىك اعىنىن سەيىلتەدى.
كەلەر جىلى كەنەسارى كوشەسىنىڭ بويىندا (KazGUU ۋنيۆەرسيتەتى اۋدانىندا) ەسىل وزەنى ارقىلى وتەتىن تاعى ءبىر كوپىردىڭ قۇرىلىسىن باستايمىز.
وسى اتالعان شارالاردىڭ ءبارى, ونىڭ ىشىندە كوشەلەر سالۋ جانە جوندەۋ, اقىلدى باعدارشامدار, اۆتوبۋس جەلىلەرىن كوبەيتۋ قالانىڭ كولىك جەلىسىن ايتارلىقتاي جاقسارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
– ءماسليحات دەپۋتاتتارى «قالا سوزىلا بەرەتىن رەزەڭكە ەمەس» دەگەندەي پىكىر ايتتى. وسى ورايدا, استاناعا ارمان قۋىپ كەلۋشىلەرگە شەكتەۋ قويۋ جاعى قاراستىرىلا ما؟ بولاشاققا بولجام قانداي؟
– باسقا وڭىرلەردەن حالىق كوشىپ كەلىپ جاتسا, وعان ەشقانداي شەكتەۋ بولمايدى. قالا تۇرعىندارىنىڭ سانى كۇن ساناپ ءوسىپ جاتىر. باسقا وڭىرلەردەن كەلگەن ازاماتتاردى قابىلداۋ ءۇشىن استانادا ساپالى ينفراقۇرىلىم مەن الەۋمەتتىك نىسانداردىڭ سانىن ارتتىرىپ, تالاپقا ساي ەتۋ قاجەت. اتالعان باعىتتا بىرقاتار جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر.
– كەيىنگى جىلدارى ەلوردادا بۇزاقىلىق ارەكەتتەرى كوبەيىپ كەتتى, اسىرەسە قوعام مۇلكىنە زالال كەلتىرەتىندەر ازايماي تۇر. ءتارتىپ ساقشىلارى بەينەباقىلاۋدىڭ كومەگىمەن وندايلاردى تەز ارادا تاۋىپ جاتىر. بۇزاقىلاردى 15 تاۋلىككە قاماۋ مەن ايىپپۇل سالۋ ارقىلى تىيۋدان باسقا جول بار ما؟
– ەلوردادا ۆانداليزممەن كۇرەسۋ جانە الدىن الۋ بويىنشا بەلسەندى جۇمىس ءجۇرىپ جاتىر. قالا بويىنشا 2500-دەن استام ءتارتىپ ساقشىسى كۇندەلىكتى كەزەكشىلىك پەن مونيتورينگ جاسايدى. پوليتسەيلەر قالاداعى جەدەل نەمەسە توتەنشە جاعدايدى تۇراقتاندىرۋعا, قوعامدىق ورىندار مەن كوشەدەگى ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان ۇيىمداستىرۋشىلىق-پراكتيكالىق ءىس-شارالاردى جۇزەگە اسىرادى. پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ اقپاراتىنا سايكەس, 2023 جىلى قالادا 181 بوتەن مۇلىكتى قاساقانا جويۋ نەمەسە ءبۇلدىرۋ دەرەگى تىركەلگەن.
قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى, بەلسەندى تۇرعىندار جانە ەرىكتىلەرمەن بىرلەسىپ, قالامىزداعى ءبىلىم مەكەمەلەرىندە ۆانداليزمگە قارسى كۇرەس تۋرالى ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ جاتىر. سونىمەن قاتار قوعامدىق ءتارتىپتى بۇزۋدىڭ الدىن الۋ شارالارى باعىتىندا جۇيەلى كەزدەسۋلەر وتكىزىلەدى. ودان بولەك, اقپاراتتىق ناسيحات جۇمىستارى دا قولعا الىنىپ, بەلگىلى قوعام قايراتكەرلەرى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرىمەن جانە ەرىكتىلەرمەن بىرلەسىپ «توقتا, ۆاندال» اكتسياسى اياسىندا اۋداندار بويىنشا تۇراقتى نەگىزدە تۇنگى رەيدتەر ۇيىمداستىرادى.
– كوكتەمدە قار ەرىپ, جاڭبىر جاۋعاندا قالا كوشەلەرى كولگە اينالاتىنى – جىل سايىن قايتالاناتىن كورىنىس. استانا تۇرعىندارىن اۋرەگە سالاتىن بۇل ماسەلە قالاي شەشىمىن تاپپاق؟
– قالادا سۋ تاسقىنىنا قارسى ءىس-شارالار جۇرگىزىلىپ جاتىر. جىل باسىنان بەرى 15,5 مىڭ مەترگە جۋىق ارىق-ناۋا جەلىسى, 600-گە جۋىق باقىلاۋ جانە جاڭبىر قۇدىعى تازارتىلدى جانە 160 مەتر كوللەكتور جۋىلدى. كوممۋنالدىق قىزمەتتەر شامامەن 4,7 ملن تەكشە مەتردەن استام قار شىعاردى. قالادا سۋ تاسقىنى قاۋپى بار ۋچاسكەلەر سانى وتكەن جىلدارمەن سالىستىرعاندا 20-عا ازايدى. ازاماتتىق قورعاۋ ورگاندارى, كوممۋنالدىق قىزمەتتەر جانە جاۋاپتى مەكەمەلەرمەن تۇراقتى دايىندىق جۇرگىزىلدى.
سۋ تاسقىنى قاۋپى بار ۋچاسكەلەر مەن ەلدى مەكەندەردە قاردى ۋاقىتىلى كۇرەۋگە باقىلاۋ, سۋ قۇبىرلارىن تازالاۋ جانە نوسەر كارىزىنىڭ جۇيەسىن سالۋ ەرەكشە نازاردا.
2023 جىلعا ارنالعان ينجەنەرلىك جۇمىستار جوسپارىنا سايكەس بايقوڭىر اۋدانىنىڭ اكىمدىگى «ءوندىرىس» تۇرعىن الابىندا 1600 مەتر ارىق-ناۋا جەلىسىن سالدى. جاڭبىرعا ارنالعان 2 قۇدىق (ا.چەحوۆ جانە ىرىس كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا) قويىلدى, سونداي-اق الماتى اۋدانىنىڭ اكىمدىگى 15 ۋچاسكەدە سۋ بۇرۋ جەلىسىن قۇردى, ال سارىارقا اۋدانىنىڭ اكىمدىگى 17 كوشەدە 40 درەناجدىق قۇدىق ورناتىپ, ناۋالاردى جابدىقتادى.
مۇددەلى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ جانە جاساقتالعان توپتاردىڭ كۇشى مەن دايىندىعى «كوكتەم-2024» رەسپۋبليكالىق كوماندالىق-شتابتىق وقۋ-جاتتىعۋى شەڭبەرىندە تەكسەرىلدى.
– بيىل استانادا ەل كولەمىندەگى جانە حالىقارالىق دەڭگەيدەگى قانداي ايتۋلى ءىس-شارالار (الەۋمەتتىك, مادەني, سپورتتىق) جوسپارلانىپ وتىر؟
– جوسپار ناقتىلانىپ, پىسىقتالىپ جاتىر. جالپى بيىلعا استانا حالىقارالىق فورۋمى, شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا مۇشە مەملەكەتتەر باسشىلارى كەڭەسى, V دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارى, تاعى سول سياقتى سپورتتىق, مادەني حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ءىس-شارالار قاراستىرىلعان.
– جەڭىس ماحمۇدۇلى, سىزدە بوس ۋاقىت بولا ما؟ بولسا قالاي وتكىزەسىز؟ سپورتپەن شۇعىلداناسىز با؟
– جۇمىس كەستەسىنىڭ تىعىزدىعىنا بايلانىستى كوپ بوس ۋاقىت بولا بەرمەيدى. الايدا بوس ۋاقىت بولعان جاعدايدا فۋتبول جانە شاڭعى تەبۋ سىندى سپورت تۇرلەرىمەن اينالىسۋعا تىرىسامىن.
سۇحباتتاسقان
داۋلەت ىزتىلەۋ
