مەن – ساياسي قۋعىن-سۇرگىن مەن اشارشىلىقتى ءوز باسىنان كەشىرگەن ادامنىڭ ءبىرىمىن. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 1993 جىلى 14 ساۋىردەگى «ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ اقتالۋى تۋرالى» زاڭىنا سايكەس زۇلمات زاماننىڭ تەپەرىشىن كورگەن ادام رەتىندە اقتالۋ قۇجاتىم دا بار.
تەلەديداردان, گازەت-جۋرنالداردان حح عاسىردىڭ 20-30-جىلدارىنداعى ناۋبەتتىڭ بەينەسىن, سۋرەتىن كورسەم, اعىل-تەگىل جىلايمىن. بالالىعىمدى, جاستىعىمدى ۇرلاعان, اكەم مەن اتامنىڭ ىستىق ىقىلاسىن, مەيىرىمىن اياۋسىز ۇزگەن ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە جانە ونى ۇيىمداستىرعان يمانسىزدارعا لاعىنەت ايتامىن. باعاسىن دا, جازاسىن دا اللا بەرسىن دەيمىن.
اكەم – ەسەمات شالايۇلى, اتام – شالاي تۇيەباقۇلى, اكەمنىڭ تۋعان باۋىرلارى – كوپەي, ءبىرجان جانە باسقا دا جاقىن اعايىن-تۋىستار, بارلىعى 25 ادام 1937 جىلى نكۆد-وگپۋ-دىڭ قاندى شەڭگەلىنە ءىلىندى. ءبارى دە اتىلدى. ارتىندا اڭىراپ بالا-شاعالارى قالدى.
ءسويتىپ, مەن كوزىمدى تىرناپ اشقاننان, ءبىر جاسىمنان «حالىق جاۋىنىڭ» بالاسى اتاندىم. اكەم 1931 جىلى ءبىر ۇستالىپ, اباقتىعا جابىلسا, 1937 جىلى ءامىرشىل جۇيەنىڭ وعىنا بايلاندى… نەگە؟ كىم ءۇشىن؟ ولاردىڭ جوقتاۋشىسى, سۇراۋشىسى جوق پا؟
بۇگىن ويلاپ قاراسام, ءبىز سەكىلدىلەردىڭ اسا كۇردەلى, تار جول, تايعاق كەشۋ تاعدىرىنا وسى كەڭەستىك قانقاساپ وراسان زور نۇقسان تيگىزىپتى. ءبىز ىستىق ىقىلاسقا, ىشەر تاماق, كيەر كيىمگە, ءبۇتىن كوڭىلگە جارىمادىق. جارىمجان بولىپ جەتىلدىك, قامكوڭىل بولىپ وستىك.
«جەتىم قوزى تاسباۋىر, ماڭىرار دا وتىعار» دەپ قازاق اتام بەكەر ايتپاسا كەرەك. انام ءاديشا ەكەۋمىزدىڭ كورمەگەن قورلىعىمىز جوق. بىراق مەن ەشكىمنەن, ەشنارسەدەن تايسالماي, شىندىقتىڭ جەڭەتىنىن سەزدىم. مىنەزىم تىك, قاتقىل بولسا دا, جاسىمنان اقيقات ءۇشىن جانىمدى بەرۋگە بار ادام بولىپ ءوستىم. ون التى جاسىمدا شاحتاعا ءتۇستىم. بەلىم قايىسىپ قايلا كوتەردىم, تەمىر اربا سۇيرەدىم. بالا كۇندە وقىعان-توقىعاندارىمنىڭ ارقاسىندا الماتىداعى قازمۋ-ءدىڭ تاريح فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇستىم. ەل قاتارلى ءبىتىرىپ, مۇعالىم بولدىم. الپىستان اسقاندا استاناعا قونىس اۋدارىپ, مۇندا دا زەينەتكەر-مۇعالىم, اۋدارماشى قىزمەتتەرىن اتقاردىم.
76 جاسقا شىعامىن. اللانىڭ بۇيىرتقان جاسى, كورسەتكەن جارىعى شىعار. وسى جاسىمدا كۇندىز ويىمنان, تۇندە تۇسىمنەن شىقپايتىن ءبىر وقيعا بار. ول – 1932-1933-جىلدارداعى اشتىقتىڭ ءبىزدىڭ وتباسىمىزعا قاتىستى قاسىرەتى. بۇل قىرعىندا مەنىڭ ءبىرىنشى شەشەم (اكەمنىڭ العاشقى ايەلى) جانە ەكى اپايىم ءبۇلدىرشىن كەزىندە قىرشىن كەتتى… انامىزدىڭ اتى – شاريعا, ەكى باۋىرىمنىڭ اتى – مىرزاعانىس جانە ايعانىس ەكەن. مەن ولاردىڭ قايعىلى قازاسىن قاراپايىم سوزبەن جەتكىزە المايمىن. كوزىمنىڭ جاسىمەن, سەزىمىمنىڭ تولقۋىمەن جەتكىزەمىن. ەس كىرگەلى ولاردىڭ رۋحىنا باعىشتاپ قۇران وقۋدى ۇزگەن ەمەسپىن. بار امالىم وسى. مەنىڭ تازا, جازىقسىز ادامدارعا دەگەن ساعىنىشىمدى وسى كوڭىل-كۇي باسادى. ەندى سول كوڭىل-كۇيدى وقىرمانمەن بولىسكىم كەلەدى.
بۇل – قايعىلى, قارالى جىلداردىڭ شىندىعى.
جازىقسىزدار جىرى
(شاريعا انا رۋحىنا)
ناۋبەت كەلگەن جىل ەدى,
ەلگە تۋعان مۇڭ ەدى.
اشارشىلىق – اش حالىق,
سول عاسىردىڭ تۇنەگى.
جىبىرلاعان ازىق-تى,
قىبىرلاعان ازىق-تى.
ەلدىڭ ءىشىن ىرىتكەن,
كىمدەر ەكەن جازىقتى؟
ەسەمات دەگەن ەر ەدى,
شاريعا – جارى, سەنەرى.
كەشە عانا قوسىلعان,
جازمىشقا كونەدى!..
مىرزاعانىس – تىرەگى,
ايعانىسى – تىلەگى.
قۇداي بەرگەن قوس جازعان,
قىلىقتارى جىر ەدى.
كوڭىل-تۇمان, كۇز بە ەدى؟
…كوكەلەرىن ىزدەدى.
قوس مۇڭلىقتىڭ اناسى,
كوكتەن ءۇمىت ۇزبەدى.
انە تاپتى ءبىر ماساق,
بەس ءتۇيىرىن ءبىر اساپ.
اشتىق كۇيىن شەرتەدى,
بالالىق شاق – تۇما شاق.
ءوتتى وسىلاي ساعىم كۇن,
ەستىر ەكەن زارىن كىم؟
وتاعاسىز وتباسى,
جامىلعان-دى قالىڭ مۇڭ.
اندا جاتىر ون ولىك,
مۇندا جاتىر ون ولىك.
بەيباعىتتى بەتكە الىپ,
جولعا شىقتى ءۇش مۇڭلىق.
اينالا تولى كىل كەكتى,
شاريعادان كۇش كەتتى.
سەنىم وتىن سوندىرمەي,
ەساماتىن كۇتپەك-ءتى.
«شىدام, شىركىن, شەكتى ەدى,
قيناعانى – نە ەتكەنى؟»
مىرزاعانىس, ايعانىس –
سۇم تاعدىرعا وكپەلى.
وڭعا تارتسا – ءبىر اجال.
سولعا تارتسا – ءبىر اجال,
جولعا شىققان ۇشەۋگە,
قورقىنىشتى قۇبا جال.
«ە, جاراتقان, سىيىندىم,
ءبىر وزىڭە ءسۇيىندىم.
پاكتەرىمدى قورعاشى,
ۇشىرماسىن قۇيىن كۇن».
دەپ شاريعا زارلادى,
قوس قۇلىنى – بار قامى.
توقتامايتىن كوز جاسىن,
تاڭنان تۇنگە جالعادى.
اش تاجالدار ەپتى ەدى,
انا تاعى «كەت!» دەدى.
سەستى ازۋ شاپ بەردى!..
بۇل ءتاڭىردىڭ نە ەتكەنى؟!
بۇل – قارالى تاڭ ەدى,
بۇل – قارالى زار ەدى.
پەيىش جاقتان ەستىلەر,
كۇناسىزدەر اۋەنى!
