باقىتجان وتكەلباەۆ, «ازىرەت سۇلتان» مەشىتىنىڭ نايب-يمامى: مەدرەسەلەر مەملەكەت قامقورلىعىنا الىنسا ەكەن
– باقىتجان اعا, قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى ءدىن ماماندارىنىڭ مىندەتتەرىن ايقىنداپ, بىرنەشە باعىتتى بەكىتكەن بولاتىن. بۇل رەتتە يمامداردىڭ ءبىلىم دارەجەسى باستى تالاپتىڭ ءبىرى ەكەنى بەلگىلى. بۇگىنگىنىڭ يمامدارى وسى ۇدەدەن شىعا الىپ ءجۇر مە؟
– باس ءمۇفتيىمىز يمامدارعا ءتورت باعىت بويىنشا جۇمىستى قارقىنداتۋ كەرەكتىگىن مىندەتتەگەن ەدى. ءبىرىنشىسى – ۋاعىز-ناسيحات, ەكىنشىسى – ساۋات اشۋ كۋرستارى, ءۇشىنشىسى – قايىرىمدىلىق شارالارى, ءتورتىنشىسى – تەرىس پيعىلدى جات اعىمدارمەن كۇرەسۋ. اللاعا شۇكىر, قازىرگى تاڭدا يمامداردا, ءدىن قىزمەتىندە ۇلكەن سەرپىلىس بار. باس ءمۇفتي ەرجان قاجى مالعاجىۇلى قىزمەتىنە كىرىسە سالا الىس-جاقىن شەتەلدەردە, ەلىمىزدىڭ ءىرى ءدىني وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم العان ءبىراز بىلىكتى مامانداردى ءدىني باسقارما اينالاسىنا توپتاستىردى. بۇگىندە ەلىمىزدە باس ءمۇفتي بەكىتكەن باعىتتار بويىنشا كاسىبي جۇمىس ىستەيتىن مىقتى ماماندار بارشىلىق. بۇعان قوسا, ءدىني باسقارما تۇركيا, مىسىر سىندى ەلدەردىڭ ءدىني باسقارمالارىمەن كەلىسىمشارت جاساسىپ, يمامداردىڭ ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ, تاجىريبە الماسۋ جۇمىستارىن دا قولعا الدى.
– ءسىز ءبىرشاما جىلدار بويى وقۋ-اعارتۋ سالاسىندا قىزمەت ەتتىڭىز. وسى ورايدا ەلىمىزدەگى ءدىني وقۋ ورىندارىنىڭ جۇمىستارىنا قانداي باعا بەرەسىز؟
– اللاعا تاۋبە دەۋ كەرەك, وقۋ ورىندارىندا ساۋاتتى وقىتۋشىلار, ۇستازدار, بىلىكتى ماماندار ءبىلىم بەرۋدە. ءۇش جىلدىق مەدرەسەنىڭ ءوزىن بىتىرگەن تۇلەك ءبىراز نارسەنى ءبىلىپ شىعادى. ەلىمىزدەگى وقۋ ورىندارىن تامامداعان بىلىمگەرلەر اراسىندا وڭىرلەردە جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقارىپ جۇرگەن ماماندار دا بارشىلىق. دەگەنمەن, ءالى دە بولسا, وقۋ باعدارلامالارى, پاندەر مەن ادەبيەتتەر كۇردەلەندىرۋدى, جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋدى قاجەت ەتەدى.
– ءدىني ءبىلىم بەرۋ ءىسى كوبىنە بۇقارا اراسىنان شىققان جەكە كاسىپكەرلەر مەن باقۋاتتى كىسىلەردىڭ قاراجاتى ەسەبىنەن جۇرگىزىلىپ كەلگەنى ءمالىم. مەدرەسەلەردىڭ احۋالى مەن ونداعى ۇستازداردىڭ جاعدايى كوڭىل كونشىتە مە؟
– ءيا, شىنى كەرەك, مەدرەسەلەر ءدىن جاناشىرلارى مەن كاسىپكەرلەردىڭ قاراجاتىنىڭ ارقاسىندا جابىلىپ قالماي, جۇمىس ىستەپ كەلەدى. مەدرەسەلەر زامان تالابىنا ساي بولۋى ءۇشىن ارقاشان زاماناۋي تەحنولوگيالارمەن جاڭارىپ, جابدىقتاۋدى قاجەت ەتەدى. ونىڭ بارلىعىنا, ارينە, قارجى كەرەك. بۇنى ءبىر دەپ قويىڭىز. ەكىنشىدەن, مەدرەسەلەردى بىتىرگەن تۇلەكتەردى شالعاي اۋداندارعا, اۋىلدارعا جىبەرۋ ءۇشىن تۇرمىستىق جاعدايىن تۇزەپ بەرگەن ءجون. اۋىل-ايماققا بارعان جاس مامان تۇراقتى جالاقىسى بولماعاننان كەيىن كۇن كورىسى قيىندايدى, نارىقتىق زامان عوي, ونىڭ ۇستىنە ول ۇيلەنىپ, ءۇي بولسام دەيدى. الەۋمەتتىك جاعدايى تاعى قىسا تۇسەدى. اقىرى, تابىسى مول كاسىپكە كەتەدى. مىنە, ءدىن ماماندارى جوق ەمەس, بىراق, ولاردى ۇستاپ قالا الماي جاتىرمىز.
قۇزىرلى ورىنداردىڭ رەسمي ءمالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك, ەلىمىزدە ءدىني تەرروريزم مەن ەكسترەميزمگە شەت ەلدەردەن قىرۋار قارجى اۋدارىلادى ەكەن. ەندى بۇعان قارجىسىز قارسى تۇرۋ مۇمكىن ەمەس. قارجىلاندىرۋدىڭ ءتيىمدى مەحانيزمدەرىن قاراستىرۋ كەرەك. مىسالى, باۋىرلاس تۇرىك ەلىندە بۇل ماسەلە مەملەكەتتىك دەڭگەيدە شەشىمىن تاپقان. بارلىق ءدىني وقۋ ورىندارى مەن ءجۇز مىڭعا جۋىق ءدىن قىزمەتكەرىنە مەملەكەت قارجى بولەدى.
– ءدىني ءبىلىم دەمەكشى, مەشىتتەردەگى ساۋات اشۋ كۋرستارى جايىندا ايتساڭىز. ەلوردامىزدىڭ ايشىقتى قۇلشىلىق ورىندارىندا ءدىني كۋرستار جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلۋدە مە؟
– اللاعا شۇكىر, «ازىرەت سۇلتان» مەشىتىندە قازىرگى تاڭدا اپتانىڭ جەتى كۇنى قۇران, ءتاجۋيد (قۇراندى دۇرىس وقىپ ۇيرەنۋ عىلىمى), اقيدا (سەنىم), فيقھ (شاريعات, قۇقىق), يسلام تاريحى, حاديس پاندەرى بويىنشا دارىستەر جانە كۇندەلىكتى اقشام نامازىنان كەيىنگى ۋاعىزدار جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلەدى. قازىرگى ۋاقىتتا مەشىتتە 400-دەن اسا ەركەك پەن ايەل ءدارىس الۋدا. جازعى دەمالىستىڭ باستالۋىنا بايلانىستى 2 ماۋسىمنان مەكتەپ جاسىنداعى بالالارعا كۇندىزگى ساۋات اشۋ كۋرسى باستالادى. وسى رەتتە استانا قالاسىنىڭ تۇرعىندارىن قۇلاعدار ەتەيىن, بالالاردىڭ بويىنا يماندىلىقتى, ءداستۇرلى ءدىنىمىزدى ءسىڭىرىپ, قاقتا-سوقتا سوقىر سەنىمدەرگە قارسى يممۋنيتەتىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن وسى باستان مەشىتتەرگە جىبەرىپ, يماندىلىق ساباقتارىنا قاتىستىرعان ءجون.
سەنىم تەلەفونى ىسكە قوسىلدى
تاڭەرتەڭگى ساعات 09:00-دەن 18:00-گە دەيىن جۇمىس ىستەيتىن سەنىم تەلەفوندارى ارقىلى كوكەيلەرىڭىزدە جۇرگەن ماڭىزدى سۇراقتارىڭىزدى قويۋلارىڭىزعا بولادى:
«نۇر استانا» ورتالىق مەشىتى – 8 (7172) 44-58-48,
«ازىرەت سۇلتان» مەشىتى – 8 (7172) 42-41-77,
«س.عىلماني» مەشىتى – 8 (7172) 32-40-54
– بيىل جارىق كورگەن «يسلام جانە عىلىم» اتتى ەڭبەگىڭىزدە يسلام تاريحىنداعى تۇلعالار, ولاردىڭ عىلىمي مۇرالارى, ءدىني وقۋ ورىندارى تۋرالى قۇندى دەرەكتەرمەن ءبولىستىڭىز. ماسەلەن, ارالدىق بابامىز ءابۋ ابدۋللا مۇحاممەد يبن مۇسا ءال-حورەزميدىڭ «ءال-ءجابر ءۋال-مۇقوبالا» دەپ اتالاتىن الگەبرا عىلىمىنا ارنالعان ۇلكەن ەڭبەگى بار ەكەنىن وسى كىتابىڭىزدان بىلدىك. ەڭبەگىڭىزگە ارقاۋ بولعان قازاق توپىراعىنان شىققان عالىمدار جايىندا قىسقاشا ايتا وتسەڭىز.
– ورتا عاسىرلىق مەڭىرەۋلىكتى وياتقان, انتيكالىق فيلوسوفيانى, ت.ب. ەجەلگى عىلىمداردى يگەرىپ, ونى دامىتىپ, بۇكىل دۇنيە جۇزىنە پاش ەتكەن مۇسىلمان عۇلامالارى ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. ونىڭ ىشىندە قازاق دالاسىنان شىققان ويشىل عۇلاما بابالارىمىز قانشاما دەسەڭشى؟!
وتىرار جەرىنەن شىققان ءبىر عانا فارابيدەن بولەك 30 شاقتى فارابي ء(تۇرلى عىلىمدا وزىندىك ءىز قالدىرعان وتىرارلىق عۇلامالار كەيىن مۇسىلمان اراب ەلدەرىنە تاراپ, سول جاقتاردا دۇنيە سالعاندىقتان ۇمىت بولدى) شىققانىن شىعىستانۋشى عالىمدار ەندى زەرتتەپ بىلۋدە. وسىمەن قاتار قانشاما ءال-تارازيلەر, سىعناقيلەر, ءات-تۇركىستانيلەر شىققان. سونىڭ بىرەۋىنە عانا توقتالساق: كيەلى تۇركىستان جەرىنەن شىققان جاماليددين سايد يبن مۇحاممەد يبن مۋسوددىق ءاس-سوعدي ءات-تۇركىستاني (XIV عاسىردىڭ 1-جارتىسىندا ءومىر سۇرگەن) عۇلاما ماتەماتيك بولعان. ول تۇركىستان قالاسىندا ءبىلىم الىپ, بۇحارا مەن سامارقاندقا ساپار شەككەن. ءبىلىمىن ودان ءارى باعداد پەن داماسكىدە جەتىلدىرگەن. 1312 ج. «كيتاب ءال-الاييا» («جوعارى ماتەماتيكا كىتابى») تراكتاتىن جازعان. بۇل ەڭبەك اريفمەتيكا مەن گەومەتريا ماسەلەلەرىنە ارنالعان ەكى كىتاپتان تۇرادى جانە ول سول كەزدەگى مەدرەسەلەردە كەڭىنەن پايدالانىلعان. «كيتاب ءال-الاييا» ەڭبەگىن ورتاعاسىرلىق عالىم ءابۋ ءال-حاسان «شارح كيتاب ءال-الاييا» («جوعارى ماتەماتيكا كىتابىنا تۇسىنىكتەمە») اتتى ءتۇسىنىكتەمە جازىپ وڭدەگەن. ءتۇسىنىكتەمەنىڭ ارابشا قولجازباسى رەسەيدەگى شىعىستانۋ ينستيتۋتى سانكت-پەتەربۋرگ بولىمشەسىنىڭ كىتاپحاناسىندا الىكۇنگە دەيىن ساقتاۋلى تۇر.
كوپشىلىگىمىز يسلامدى بەلگىلى ءبىر قۇلشىلىقتارمەن شەكتەيمىز. بۇل – ءدىندى دۇرىس, ءوز دەڭگەيىندە تۇسىنە الماعانىمىزدان. «يسلام جانە عىلىم» كىتابىن جازۋداعى ماقساتىم – يسلامنىڭ ۇلكەن مادەنيەت, عىلىم ەكەنىن جەتكىزۋ ەدى.
قازىرگى تاڭداعى كەيبىر دەرەكتەرگە قاراساق, سول باتىس عىلىمى وكىلدەرىنىڭ, ياعني, عالىمداردىڭ 60 پايىزى – اللانى تانىعاندار, مۇحاممەدتى (س.ع.س.) مويىندايتىندار, قۇلشىلىق ەتەتىندەر. مىسالى, ايگىلى «ناسا» ۇلتتىق عارىش اگەنتتىگىنىڭ باس عالىمى 2010 جىلى مۇسىلمان جۇرتىنان ءۋاليد ابدۋللاتي سايلاندى. وسى ۇيىمنىڭ تاعى ءبىر مۇشەسى – ساۋد ارابيالىق ايەل ماجدا ءابۋراس.
بۇل ايتىلعاندار مۇسىلمان جۇرتى مەن قازاق حالقىنىڭ وي-ءورىسى جوعارىلىعىن كورسەتەدى. قازىرگى تاڭدا شەت مەملەكەتتەردە ءبىزدىڭ 232 جاس عالىمىمىز جۇمىس ىستەۋدە. ارينە, ولاردى قازىر ءتيىستى مينيسترلىكتەر قازاقستانعا قايتارۋعا ارەكەتىن جاساپ جاتىر ەكەن.
وسىنداي مالىمەتتەردەن نەنى تۇيەمىز؟ عىلىم سالاسىندا ەۋروپا ەلدەرى مۇسىلمان مەملەكەتتەرىنەن باسىپ وزعانىمەن, جەكەلەگەن مۇسىلمان عالىمدار اراسىندا تايتالاسۋعا ءدارمەن بار. ەندى جاس عالىمداردى وتاندى ءسۇيۋگە, پاتريوتيزمگە, يماندىلىققا ءتاربيەلەي الساق, ولار وزگە ەلدىڭ ءبىلىمى مەن عىلىمىن الار, بىراق ءوز ەلدەرىنە قىزمەت ەتەتىن بولار ەدى. ماسەلە وسىندا.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان
جايىق ناعىماش
