قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى – ەلىمىزدىڭ الدىنا جاڭا ءورشىل ماقسات قويىپ وتىر. ول – الەمنىڭ دامىعان وتىز مەملەكەتىنىڭ قاتارىنا كىرۋ.
قازاق ەلىنىڭ 2050 جىلعا دەيىنگى دامۋ باعىتتارى ايقىندالعان جولداۋدىڭ ماڭىزى وتە زور. بۇل مەملەكەت ءومىرىنىڭ, قوعام مەن ەكونوميكانىڭ بارلىق تاراپتارىن ودان ءارى جاڭعىرتۋدىڭ اۋقىمدى باعدارلاماسى بولىپ تابىلادى. ەلباسى: «ءبىزدىڭ باستى جەتىستىگىمىز – تاۋەلسىز قازاقستاندى قۇرعانىمىز» دەپ اتاپ كورسەتتى. وسى رەتتە تاريح ولشەمىمەن سالىستىرعاندا, قاس-قاعىمداي ۋاقىت – تاۋەلسىزدىكتىڭ جيىرما ءبىر جىلىندا ەلىمىز قول جەتكىزگەن, جولداۋدا اتاپ ايتىلعان تابىستارعا قىسقاشا توقتالا كەتكەن ءجون: «ءبىز شەكارامىزدى زاڭدىق تۇرعىدان رەسىمدەدىك. ەلدىڭ جاڭا ەلورداسى – استانانى سالدىق. ءبىز «الدىمەن ەكونوميكا – cودان سوڭ ساياسات» دەگەن ايقىن فورمۋلامەن ىلگەرىلەپ كەلەمىز. ەتنيكالىق, مادەني جانە ءدىني ارالۋاندىققا قاراماستان, ەلىمىزدە بەيبىتشىلىك پەن ساياسي تۇراقتىلىقتى ساقتادىق. قازاقستان جاھاندىق كونفەسسياارالىق ۇنقاتىسۋ ورتالىعىنا اينالدى. ءبىز تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعىندا ءبىرىنشى بولىپ جەكە مەنشىككە, ەركىن باسەكەلەستىككە جانە اشىقتىق پرينتسيپتەرىنە نەگىزدەلگەن نارىقتىق ەكونوميكانىڭ زاماناۋي ۇلگىسىن جاسادىق. ءبىز ەلىمىزگە 160 ملرد دوللاردان استام شەتەل ينۆەستيتسياسىن تارتتىق. ستراتەگيا – 2030 قابىلدانعاننان بەرى 15 جىل ىشىندە مەملەكەتىمىز الەمدەگى ەڭ سەرپىندى دامۋشى ەلدەر بەستىگىنە ەندى. ناتيجەسىندە, 2012 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ءىجو-ءنىڭ كولەمى جاعىنان ءبىز الەمنىڭ 50 ءىرى ەكونوميكاسىنىڭ قاتارىنا كىرەمىز. 15 جىل ىشىندە قازاقستاندىقتاردىڭ تابىسى 16 ەسە ءوستى. تابىسى كۇنكورىس دەڭگەيىنەن تومەن ازاماتتاردىڭ سانى 7 ەسە ازايدى, جۇمىسسىزدار سانى ەكى ەسە قىسقاردى». وسى جىلداردا قازاقستاندا: «ءبىلىم الۋعا تەڭ مۇمكىندىكتەر جاسالۋدا. سوڭعى 15 جىلدا ءبىلىم الۋعا جۇمسالاتىن قارجى 9,5 ەسە ءوستى. سوڭعى بەس جىلدا انا ءولىمى شامامەن 3 ەسە ازايدى, بالا تۋ كورسەتكىشى ءبىر جارىم ەسە ءوستى. ءبىزدىڭ ادام كاپيتالىن دامىتۋداعى ۇزاقمەرزىمدى سالىمدار ساياساتىمىزدىڭ ارقاسىندا قازىرگى تالانتتى جاس ۇرپاقتى وسىردىك». الەمدىك ساياساتتا ءبىزدىڭ ەلىمىز – تالاسسىز حالىقارالىق بەدەلگە يە جاۋاپتى دا سەنىمدى سەرىكتەس. سوڭعى 2-3 جىلدا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك پەن ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا, يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنا جانە ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك ۇيىمىنا توراعالىق ەتتى. استانا ەكونوميكالىق فورۋمىندا ءبىز ديالوگتىڭ جاڭا فورماتىن – G-global-دى ۇسىندىق. الەمدە العاشقى بولىپ سەمەي يادرولىق پوليگونىن جاۋىپ جانە اتوم قارۋىنان باس تارتا وتىرىپ, ءبىز قاۋىپسىزدىگىمىزگە بەرىك حالىقارالىق كەپىلدىك الدىق. ءبىز ورتالىق ازيادا يادرولىق قارۋسىز ايماق قۇرۋدا نەگىزگى ءرول اتقاردىق جانە جەر شارىنىڭ باسقا دا ايماقتارىندا, اسىرەسە, تاياۋ شىعىستا وسىنداي ايماقتار قۇرۋعا بەلسەندى قولداۋ كورسەتەمىز. قازىر ءبىز يادرولىق قاتەردى تاراتپاۋ جونىندە ودان ءارى تاباندى شەشىمدەر قابىلداۋ قاجەتتىلىگى تۋرالى باتىل ايتامىز. وسىنداي جاۋاپتى ساياساتىنىڭ ارقاسىندا قازاقستان يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ رەجىمىنىڭ كوشباسشىسى, باسقا مەملەكەتتەر ءۇشىن ۇلگى بولىپ تانىلدى». مەملەكەت باسشىسى جولداۋدا وسىدان ءدال 15 جىل بۇرىن قابىلدانعان قازاقستاننىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى دامۋ ستراتەگياسىنىڭ مەرزىمىنەن بۇرىن ورىندالعاندىعىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ باستى قورىتىندىلارى: «بولاشاقتا كەز كەلگەن اۋماقتىق داۋلاردىڭ تۋىنداۋ قاۋپى قازىر سەيىلگەن. ءبىز ۇرپاقتارىمىزعا كورشىلەرمەن داۋلى اۋماقتار قالدىرعان جوقپىز. ءبىز ادامنىڭ, قوعام مەن مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن كۇشتى, زاماناۋي, قورعانىسقا قابىلەتتى اسكەردى, پارمەندى قۇقىق قورعاۋ جۇيەسىن قۇردىق. بىزدە كوپپارتيالى پارلامەنت, پارلامەنتتىك كوپشىلىك قولداعان ۇكىمەت بار. ازاماتتىق قوعام دامۋدا, تاۋەلسىز باق جۇمىس ىستەۋدە. ءتۇرلى باعىتتاعى 18 مىڭنان استام ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار جۇمىس ىستەيدى. 2,5 مىڭداي باق بار, ونىڭ 90%-ى – جەكە يەلىكتە. قازاقستان بۇگىندە مادەنيەتارالىق جانە كونفەسسياارالىق ۇنقاتىسۋدىڭ حالىقارالىق ورتالىعىنا اينالدى. الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەردىڭ العاشقى ءتورت سەزى ناق ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ءوتتى.
ناتيجەسىندە, 15 جىل ىشىندە ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ كولەمى 1997 جىلعى 1,7 تريلليون تەڭگەدەن 2011 جىلى 28 تريلليون تەڭگەگە ءوستى. 1999 جىلدان باستاپ قازاقستاننىڭ ءىجو-ءنىڭ جىل سايىنعى ءوسۋى 7,6%-دى قۇراپ, الدىڭعى قاتارلى ەلدەردى باسىپ وزدى. جان باسىنا شاققاندا ءىجو 1998 جىلعى 1500 دوللاردان 2012 جىلى 12 مىڭ دوللارعا جەتىپ, 7 ەسەدەن استام ءوستى. ءبىز سىرتقى ساۋدانىڭ – 12 ەسە وسۋىنە, ال ونەركاسىپ ءونىمىن ءوندىرۋ كولەمىنىڭ 20 ەسە وسۋىنە قول جەتكىزدىك. وسى جىلدار ىشىندە مۇناي ءوندىرۋ – 3 ەسە, تابيعي گاز ءوندىرۋ 5 ەسە ۇلعايدى. ءبىز شيكىزات رەسۋرستارىنان تۇسكەن كىرىستى ۇلتتىق قورعا جىبەردىك». سونىمەن قاتار رەسپۋبليكادا «ۇدەمەلى يندۋستريالاندىرۋ باعدارلاماسى اياسىندا 2010 جىلدان باستاپ جالپى قۇنى 1 797 ملرد تەڭگە بولاتىن 397 ينۆەستيتسيالىق جوبا ىسكە اسىرىلدى, 44 مىڭنان استام جۇمىس ورنى اشىلدى. ورتاشا ايلىق جالاقى 9,3 ەسە ءوستى. زەينەتاقى تولەمدەرىنىڭ ورتاشا مولشەرى 10 ەسە ۇلعايدى. حالىقتىڭ ناقتىلى اقشالاي كىرىستەرى 16 ەسە ءوستى. 1993 جىلى ءبىز «بولاشاق» اتتى بىرەگەي باعدارلاما قابىلدادىق, سونىڭ ارقاسىندا 8 مىڭ تالانتتى جاس الەمنىڭ تاڭداۋلى ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە وزىق ءبىلىم الدى. استانادا حالىقارالىق ستاندارتتار بويىنشا جۇمىس ىستەيتىن زاماناۋي عىلىمي-زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتى قۇرىلدى. ەلەكتروندى ۇكىمەت ازاماتتاردىڭ مەملەكەتپەن ءوزارا ءىس-قيمىلىن ەداۋىر جەڭىلدەتتى. ءبىز مەملەكەتتىك باسقارۋدا وزىندىك تۇرعىدا توڭكەرىس جاساۋعا قول جەتكىزدىك, ونى حالىققا مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى كورسەتۋ ساپاسىن ارتتىرۋعا قايتا باعدارلادىق». وسىلايشا 2030 ستراتەگياسىندا بەلگىلەنگەن نەگىزگى مىندەتتەر ورىندالدى, قالعاندارى ورىندالۋ ۇستىندە. سوندىقتان ەلباسى جولداۋىندا نەگىزدەلگەن ەلىمىز دامۋىنىڭ جاڭا ستراتەگياسى «قازاقستان – 2030-دىڭ» ۇيلەسىمدى جالعاسى بولىپ تابىلادى. «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى – بۇل تىم قۇبىلمالى تاريحي جاعدايداعى جاڭا قازاقستان ءۇشىن جاڭا ساياسي باعىت. قازاقستان 2050 جىلعا قاراي الەمنىڭ ەڭ دامىعان وتىز ەلىنىڭ قاتارىندا بولۋعا ءتيىس.
پرەزيدەنت بۇل بيىكتى باعىندىرۋ جولىنداعى ءبىرىنشى دارەجەدەگى ماڭىزدى ماقسات-مىندەتتەردى ايقىندادى:
• مەملەكەتتىلىكتى ودان ءارى دامىتۋ جانە نىعايتۋ.
• ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ جاڭا قاعيداتتارىنا كوشۋ.
• ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ جەتەكشى كۇشى – كاسىپكەرلىككە جان-جاقتى قولداۋ كورسەتۋ.
• جاڭا الەۋمەتتىك ۇلگىنى قالىپتاستىرۋ.
• ءبىلىم بەرۋ مەن دەنساۋلىق ساقتاۋدىڭ قازىرگى زامانعى جانە ءتيىمدى جۇيەسىن قۇرۋ.
• مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن, تيىمدىلىگى مەن فۋنكتسيونالدىعىن ارتتىرۋ.
• حالىقارالىق جانە قورعانىس ساياساتىنىڭ جاڭا سىن-قاتەرلەرىنە پاراپار ساياسات قۇرۋ.
وسىناۋ ءورشىل ماقسات-مىندەتتەردى ءىس جۇزىنە اسىرۋ قاي سالادا بولسىن قاربالاس جۇمىستاردى تالاپ ەتەتىنى داۋسىز. ونىڭ ىشىندە ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ الدىندا تۇرعان مىندەت اسا جاۋاپتى ەكەنى داۋسىز. ءوز دامۋىنىڭ قۇبىلمالى الەمدەگى جاڭا كەزەڭىنە قادام باسقان ەلىمىزدىڭ قاتاڭ باسەكەلەستىكتە جاھاندىق ەكونوميكالىق تايتالاسقا دايىن بولۋى – وسى مىندەتتەردى ىسكە اسىراتىن مامانداردىڭ بىلىكتىلىگىنە بايلانىستى. سوندىقتان قازاقستان دامۋىنىڭ جاڭا ستراتەگياسى جوعارى مەكتەپتىڭ الدىنا قوياتىن مىندەت اسا جاۋاپتى: «كاسىبي-تەحنيكالىق جانە جوعارى ءبىلىم ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ ماماندارعا دەگەن قازىرگى جانە كەلەشەكتەگى سۇرانىسىن بارىنشا وتەۋگە باعدار ۇستاۋى كەرەك. كوپ جاعىنان بۇل حالىقتى ەڭبەكپەن قامتۋ ماسەلەسىن شەشىپ بەرەدى».
ەلباسى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا حالىقارالىق ۇلگىدەگى كۋالىكتەر بەرۋ ارقىلى ينجەنەرلىك ءبىلىم بەرۋدى جانە زاماناۋي تەحنيكالىق ماماندىقتار جۇيەسىن دامىتۋ مىندەتىن العا قويدى. وسى ورايدا ينجەنەرلىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن دامىتۋ اياسىندا ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەت بازاسىندا «قازاقستان جوعارى تەحنيكالىق وقۋ ورىندارىنىڭ رەسپۋبليكالىق اسسوتسياتسياسىن» قۇرۋ باعىتىنداعى جۇمىستار قولعا الىنباقشى. سونىمەن قاتار حالىقارالىق ۇلگىدەگى كۋالىكتەر بەرۋدەگى الەمدىك تاجىريبەنى زەرتتەۋ جانە ۇسىنىستار ازىرلەۋ جونىندە جۇمىس توبى قۇرىلادى. كەشەن اياسىندا قولدانبالى جانە اكادەميالىق عىلىم مەن بيزنەس قاۋىمداستىق بىرلەسكەن زەرتتەۋلەر جۇرگىزەدى, تەحنيكا مەن تەحنولوگيانىڭ باسىم باعىتتارى بويىنشا تاجىريبەلىك ۇلگىلەر جاسالادى. مۇناي-گاز, تاۋ-كەن-مەتاللۋرگيا, ماشينا جاساۋ سالالارىندا جوعارى تەحنولوگيالى ءوندىرىستى قۇرۋ جونىندەگى سىزبا جانە تەحنولوگيالىق جۇمىستاردى اتقارۋعا ءتيىس عىلىمي-شىعارماشىلىق ۇجىمدار قۇرىلادى. ەلباسى جولداۋىندا ءبىزدىڭ كوپۇلتتى جانە كوپكونفەسسيالى قوعامىمىز تابىسىنىڭ نەگىزى – جاڭا قازاقستاندىق پاتريوتيزم ەكەندىگى ايتىلدى. سوڭعى ۋاقىتتا حالقىمىز ءۇشىن ءداستۇرلى ەمەس ءدىني جانە جالعان ءدىني اعىمدار ماسەلەسى وتكىر تۇرعانى بەلگىلى. بىزدە سەنىم بوستاندىعى بار, بىراق سوقىر فاناتيزم ءبىزدىڭ بەيبىتسۇيگىش حالقىمىزدىڭ پسيحولوگياسى مەن دىلىنە مۇلدە جات. مۇنداي ۇلتتىق تابيعاتىمىزعا جات كەلەڭسىزدىكتەردەن بويىمىزدى اۋلاق سالۋىمىز كەرەك. سوندىقتان ءبىز الەۋمەتتىك, ەتنوستىق جانە ءدىني شيەلەنىستەردىڭ الدىن الۋ, ءداستۇرلى ەمەس سەكتالار مەن كۇماندى جالعان ءدىني اعىمداردىڭ ءىس-ارەكەتىنە تىيىم سالاتىن ءىس-شارالار جوسپارىن جاساۋىمىز كەرەك. قازاق ءتىلى – ءبىزدىڭ رۋحاني نەگىزىمىز. ۇشتىلدىلىك مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ىنتالاندىرىلۋى كەرەك. جولداۋدا اتاپ كورسەتىلگەن وسى مىندەتتەرگە وراي, ۋنيۆەرسيتەت ۇجىمى الەمدىك ءبىلىم جانە عىلىم كەڭىستىگىندەگى ىقپالداستىق اياسىندا تەحنيكالىق اعىلشىن ءتىلىن تەرەڭدەپ مەڭگەرۋ, الداعى ءالىپبيىمىزدى لاتىن قارپىنە كوشىرۋ دايىندىعىنا كىرىسۋ شارالارىن قولعا الادى. سونىمەن قاتار, قازاق ءتىلىن كەڭىنەن قولدانۋ جونىندەگى جۇمىستاردى جۇزەگە اسىرۋ ودان ءارى جالعاسىن تابادى.
ءامينا تۇياقوۆا,
استانا قالاسى الماتى اۋداندىق ادىلەت باسقارماسىنىڭ باس مامانى, استانا قالالىق زاڭگەرلەر وداعىنىڭ مۇشەسى
