رامازان – ءار جىلى قايتا ورالىپ, مۇسىلمان ادامعا ءوز-وزىنە جاڭادان تاربيە بەرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن, مۇسىلمان پەندەنىڭ سابىرلىعى بويىنشا ەمتيحان تاپسىراتىن اي. ورازاعا نيەت ەتكەن جاماعات الا تاڭنان اقشام ۋاقىتىنا دەيىن سابىرلى بولىپ, ءتوزىمىن شىڭدايدى. كەشكە دەيىن ءىشىپ-جەۋدەن تىيىلادى. سونداي-اق اشۋ-ىزاعا بوي الدىرماي, جۇمساقتىق تانىتادى. تۇلا بويىن حارامنان, ءتىلىن جامان سوزدەن, كوزىن سۇقتانۋدان ساقتايدى. ويتكەنى پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) «سابىرلىقتىڭ جارتىسى ورازا ۇستاۋدان تۇرادى» دەپ وسيەت قالدىرعان. ريزىعى مەن شاپاعاتى مول ايدا استانا قالاسىنىڭ باس يمامى ەربولات نۇرىلداۇلى جۇسىپوۆپەن سۇحباتتاسىپ, رامازان ايىنىڭ قادىر-قاسيەتى جايلى اڭگىمە وربىتكەن ەدىك.
– «ورازا – قۇلشىلىقتىڭ تورەسى» دەيمىز. ورازا – جاننىڭ ازىعى, ءتاننىڭ شيپاسى. رامازان ايىنىڭ قادىر-قاسيەتى جايلى, وزگە ايلاردان ارتىقشىلىعى جايلى ايتىپ بەرسەڭىز.
– بارشا مۇسىلمان قاۋىمدى قاسيەتتى رامازان ايىنىڭ كەلۋىمەن قۇتتىقتايمىن! بۇل ايدا مۇسىلمان بالاسى ءۇشىن ماڭىزدى عيباداتتار ورازا ۇستاۋ, تاراۋىق نامازىن وقۋ, ءپىتىر ساداقاسىن بەرۋ, اۋىزاشار داستارقانىن جايۋ بولماق. جالپى ادامدا ءتان ازىعى, جان ازىعى دەگەن ازىق بولادى. ياعني مۇنىڭ بارلىعىنىڭ اقىسى بەرىلۋى كەرەك. اللا تاعالا قاسيەتتى قۇراندا «حيجر» سۇرەسىنىڭ 9-اياتىندا: «ءشۇباسىز وسىناۋ زىكىردى (قۇراندى) ءبىز تۇسىردىك جانە ونىڭ ساقتاۋشىسى دا ءوزىمىز» دەيدى. سونداي-اق «باقارا» سۇرەسىندە: «سەندەرگە دەيىنگى قاۋىمعا پارىز ەتىلگەندەي, ورازا بارشاڭا پارىز ەتىلەدى» دەيدى. بۇل – اللا تاعالانىڭ بۇيرىعى. اللا تاعالانىڭ ءامىرى تالقىعا تۇسپەيدى, ول ورىندالۋى كەرەك.
يسلامدا باستى قاعيدات: بەس پارىز بار ەكەنىن ءبارىمىز بىلەمىز. ولار: اللادان باسقا ءتاڭىر جوق ەكەنىنە جانە مۇحاممەد (س.ع.س.) اللانىڭ ەلشىسى ەكەنىنە كۋالىك بەرۋ; ناماز وقۋ; زەكەت بەرۋ; ورازا تۇتۋ; قاجىلىق قىلۋ.
وسى بەس پارىزدىڭ ءبىرى – ورازا تۇتۋ. ورازانىڭ ماقساتى – ادامدى تاربيەلەۋ. ادامنىڭ جان دۇنيەسىن ءتۇرلى جات قىلىق پەن جامان ادەتتەن تازارتۋ. بارلىق امال اللانىڭ رازىلىعى ءۇشىن جاسالادى عوي. بىراق ورازا – ءوزىڭ ءۇشىن جاسالاتىن امال. اللا تاعالا «ورازانىڭ ساۋابىن مەن ءوزىم بەرەم» دەيدى. بۇل دەگەنىمىز – پەندەنى اقىرەتتەگى باقىتقا الىپ باراتىن مۇمكىندىگى زور امال. ورازا تەك اشتىقپەن عانا شەكتەلمەيدى. ورازا تۇتۋ ارقىلى ادام اللانىڭ بار ەكەنىن, ءبىر ەكەنىن بەكەم جۇرەككە بەكىتەدى.
ورازا تۇتۋ ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا زيان كەلتىرەتىن دۇنيە ەمەس. ۋاقىتىلى سارەسىنە تۇرىپ, دۇرىس تاماقتانىپ وتىرسا, دەنساۋلىقپەن ماسەلە تۋىندامايدى. ءارى مەديتسينادا اشىعۋدىڭ پايدالى ەكەنى دە ايتىلىپ ءجۇر.
ادام بالاسىنىڭ ءاربىر دەنە مۇشەسىنىڭ ورازاسى بولادى. قۇلاقتىڭ ورازاسى – عايبات سوزدەردى ەستۋدەن تىيىلۋ. اۋىزدىڭ ورازاسى – جاقسى سويلەۋ, زىكىر ايتۋ, پايعامبارىمىزعا (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) سالاۋات ايتۋ. كوزدىڭ ورازاسى – قۇران وقۋ. قولدىڭ ورازاسى – قۇران ۇستاۋ, جاقسىلىق جاساۋ. بۇل امالداردى تەك قاسيەتتى رامازان ايىندا عانا ەمەس, جالپى ىزگىلىكتى, تاقۋالىقتى ارقاشان وزىمىزگە سەرىك قىلۋىمىز كەرەك. ورازا ۇستاعانعا ەكى شاتتىق بار. ءبىرى – اۋىز اشقاندا قۋانادى. ەكىنشىسى – قيامەتتە راببىسىمەن جۇزدەسكەندە ورازا ۇستاعانىنا قۋانادى. اقيقاتىندا, قيامەت كۇنى جاراتۋشى يەنىڭ جانىندا ورازا ۇستاۋشىنىڭ اۋزىنىڭ ءيىسى ميسكتىڭ يىسىنەن ابزال. ورازا – اللا بەرگەن بۇكىل نىعمەت رۋحاني ءنار الاتىن قۇلشىلىق. پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ورازانىڭ ساۋابىنا جەر بەتىندەگى بارلىق كول مەن مۇحيتتى, تەڭىزدى سيا ەتىپ الىپ, بارلىق وسىمدىك پەن اعاشتى قالام قىلىپ جازساڭدار دا ساۋاپ مولشەرىن جازۋعا جەتپەيدى دەپ ايتقان. سوندىقتان قاسيەتتى رامازان ايىندا وسىنداي مۇمكىندىكتى جىبەرىپ الماۋىمىز كەرەك.
– بيىل ءپىتىر ساداقا ءمولشەرى قانشا؟ ءپىتىردىڭ ءمان-ماڭىزىن ايتساڭىز. ونى كىمدەر بەرۋى كەرەك؟
– جاعدايى بولعان, تۇرمىس-تىرشىلىگى جاقسى, مۇقتاجدىعى جوق ءاربىر مۇسىلمان ءپىتىر ساداقانى بەرگەنى جاقسى. ءپىتىر ساداقاسىن كەيبىر عۇلامالار «دەنەنىڭ زەكەتى» دەپ اتاعان. ءپىتىر ساداقا ەلىمىزدە 640 تەڭگە مولشەرى بولىپ بەكىتىلدى. ورتا ەسەپپەن العاندا, سول شاماعا تۋرا كەلەدى. ءپىتىر ساداقا 2 كەلى بيداي نە ارپامەن ەسەپتەلەدى. دەگەنمەن ازىق-تۇلىكتىڭ ورنىنا ءپىتىر ساداقاعا ونىڭ اقشالاي قۇنىن بەرگەن ابزال. تۇرمىسى ناشار, ياعني ارتىق مال-مۇلكى نيساب مولشەرىنە جەتپەگەن كىسى ءپىتىر ساداقا بەرۋگە مىندەتتى ەمەس, ساۋاپ ءۇشىن بەرىپ جاتسا ءوز ەركى. قايتىس بولعان ادامدارعا, انا قۇرساعىنداعى بالاعا ءپىتىر ساداقا بەرىلمەيدى.
ءاربىر اقىل-ەسى دۇرىس مۇسىلمان ادامعا ورازا تۇتۋ – پارىز. شاريعات بويىنشا ۋاقىتشا ەمەس, جاعدايىنا بايلانىستى ورازا ۇستاي المايتىن جاندار ءۇشىن ورازانىڭ وتەمىن جاسايتىن جول بار. ول – فيديا ساداقاسى. ەگەر ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا قاۋىپ تونەتىندەي جاعداي بولسا, دارىگەرلەردىڭ رۇقساتى بولماسا, اللانىڭ ادامعا بەرگەن اماناتىنا, ياعني دەنساۋلىعىنا قيانات جاساۋىنا بولمايدى. سوندىقتان ءارتۇرلى اۋىر سىرقات: تۋبەركۋلەز, قاتەرلى ىسىك, قانت ديابەتى, اسقازان جاراسى, تىنىس جانە جۇرەك دەمىكپەسى سەكىلدى ساۋىعۋىنان كۇدەر ۇزگەن, اۋرۋعا شالدىققان ناۋقاستار جانە جاسى ۇلكەن ەگدە ادامدار اۋىز بەكىتۋگە شاماسى كەلمەسە, ورازا ۇستامايدى. ونىڭ ورنىنا فيديا ساداقا بەرەدى. فيديا ساداقاسى – ول ورتا ەسەپپەن ءبىر ادامنىڭ كۇندەلىكتى (تاڭعى جانە كەشكى) تويىپ ىشەتىن اسى. ءدىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ ۇيعارىمى بويىنشا ونىڭ مولشەرى قازىرگى تاڭدا ەڭ ازى 3000 تەڭگە مولشەرى بولىپ بەلگىلەندى. دەنى ساۋ ادام فيديا ساداقاسىن بەرىپ, ورازانىڭ پارىزىنان قۇتىلا المايدى. ساداقا بالەنى جويادى. قاسيەتتى رامازان ايىندا كەز كەلگەن ساۋاپتىڭ مولشەرى 700 ەسەگە كوبەيەدى. سوندىقتان بۇل ايدا مول ساۋاپقا كەنەلىپ, ىزگى امالدار جاسايىق.
– «رامازان – ايلاردىڭ سۇلتانى, جۇما – كۇندەردىڭ سۇلتانى» دەيمىز. سونداي-اق رامازان ايىندا تۇندەردىڭ سۇلتانى – قادىر ءتۇنى بار. قادىر تۇنىندە قانداي امالدار جاساۋ قاجەت؟
– مۇسىلمان الەمىندە قاسيەتتى تۇندەر مەن ايتۋلى كۇندەر جەتەرلىك. سونىڭ ىشىندەگى ەڭ ماڭىزدىسى ءارى بىرەگەيى – قاسيەتتى رامازان ايىنداعى قادىر ءتۇنى. بۇل ءتۇن – ادامزاتتىڭ اق پەن قارانى ايىراتىن ءتۇنى جانە دە بارلىق جاقسىلىق اتاۋلىنىڭ قاينار كوزى – مۇباراك قۇران كارىم اياتتارى تۇسە باستاعان ءتۇن. رامازان ايى ونكۇندىكتەرگە بولىنگەنىن ءبىلۋىمىز قاجەت. اللا ەلشىسى (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) تاعى ءبىر حاديسىندە: «رامازاننىڭ باسى – راحمەت, ورتاسى – كەشىرىم, سوڭى – توزاق وتىنان قۇتىلۋ» دەگەن بولاتىن. سونداي-اق قادىر ءتۇنى جونىندە مۇحاممەد پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) بىلاي دەگەن: «باسقا ۋاقىتتاردا ءاربىر جاقسىلىقتىڭ ساۋابى ون ەسە بولسا, ەرەجەپ ايىندا جۇزدەن اسادى. شاعباندا ءۇش جۇزدەن اسىپ, رامازاندا مىڭ ەسەگە ارتادى, جۇما تۇندەرى مىڭ ەسەدەن اسىپ, قادىر تۇنىندە وتىز مىڭعا دەيىن جەتەدى» جانە دە «كىم قادىر ءتۇنىن سەنىمىمەن, ارتىنىڭ قايىرلى بولاتىنىنان ءۇمىت ارتىپ وتكىزسە, ونىڭ بۇرىنعى بارلىق كۇناسى كەشىرىلەدى» دەگەن. قادىر ءتۇنى رامازان ايىنىڭ سوڭعى ونكۇندىگىنىڭ بىرىندە وتەدى. يسلام عۇلامالارىنىڭ ءپاتۋاسى بويىنشا قادىر كەشى رامازان ايىنىڭ 26-سىنان 27-سىنە قاراعان ءتۇنى دەپ بەلگىلەنگەن. بيىل قادىر ءتۇنى ءساۋىر ايىنىڭ 5-6-سىنا قاراعان تۇنىنە ءدوپ كەلىپ تۇر. وسى كەشتە بارلىق پەرىشتە جەر بەتىنە ىزگى امالدار ءۇشىن جىبەرىلەدى. بۇل ءتۇن – جاساعان ءاربىر ىزگى امال مەن قۇلشىلىقتىڭ, قايىرىمدى ءىستىڭ ساۋابى مىڭ ەسەلەپ جازىلاتىن ءتۇن جانە وعان مىڭ ايدىڭ ساۋابىن ءناسىپ ەتەدى. قۇراننىڭ «قادىر» سۇرەسىندە بۇل ايدىڭ مىڭ ايدان قايىرلى ەكەنى كەڭىنەن ايتىلعان. 1000 اي – بۇل 83 جىل, 4 ايعا تەڭ. بۇل دەگەنىمىز – ءبىر ادامنىڭ ءومىر بويى اللا تاعالاعا قۇلشىلىق ەتۋىمەن پارا-پار دەگەن ءسوز. قاسيەتتى قادىر تۇنىندە ۇيدە وتىرىپ مىناداي امالداردى ورىنداي الامىز:
* سول كۇنى كەشكى اۋىزاشاردا دۇعا-تىلەك ەتۋ;
* قۇپتان نامازىندا تاراۋىق نامازىن وقۋ;
* قۇران, حاديس كىتاپتارىن وقۋ نەمەسە پايعامبارىمىزدىڭ (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ءومىر تاريحىن وقۋ.
* تاڭ اتقانعا دەيىن ءتورت راكاعات ءناپىل نامازىن وقۋ.
– رامازان – مۇسىلمان قاۋىمى ءۇشىن ساعىنا كۇتىپ, قيماي قوشتاساتىن قادىرلى ءارى قاسيەتتى اي. وسى ايدا ەلوردا تۇرعىندارىنا استانا قالاسىنىڭ باس يمامى رەتىندە قانداي تىلەك بىلدىرەسىز؟
– يمام, ۇستاز بولۋ – بۇل ۇلكەن امانات. ارداقتى پايعامبارىمىزدان (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ميراس بوپ قالعان, سالماعى اۋىر جاۋاپتى ءىس. ءدىننىڭ قۇتىن قاشىرماي, ءدىن مەن ءداستۇردى ساباقتاستىرىپ, يسلاممەن گۇلدەنگەن ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدى ناسيحاتتاۋ, ونىڭ عىلىمي-تەوريالىق نەگىزىن دامىتۋ, قاراپايىم حالىققا ءدىني نورمالاردى ۇعىنىقتى جەتكىزۋ – باستى مىندەتىمىز. ەلورداداعى بارشا يماممەن بىرلەسە وتىرىپ, اللانىڭ جاردەمىمەن بيىلعى يسلام جانە ءداستۇر قۇندىلىعى جىلىنا وراي ءبىراز جۇمىس اتقارىپ تا ۇلگەردىك. ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ۇلىقتاۋ ماقساتىندا «ءداستۇرىم – قازىنام» قولونەر كورمەسى, ويۋ-ورنەكتى كەسىپ ۇيرەنۋ, ۇلتتىق اشەكەي بۇيىمدارىن جاساۋدان شەبەرلىك ساعاتى, «كورەگەن ەنە, يبالى كەلىن» مەشىتارالىق بايقاۋ, «اجەلەر مەكتەبى» جيىنى ۇيىمداستىرىلدى. دەرتكە شالدىققان بالالار مەن زاعيپ جانداردى زيارات ەتۋ, زاعيپتار كىتاپحاناسىنا قۇران تابىستاۋ, ينتەللەكتۋالدى سايىستار مەن دارىندى بالالاردى قولداۋ شارالارى جۇرگىزىلدى. قاسيەتتى اي قارساڭىندا 1250 وتباسىعا ازىق-تۇلىك سەبەتى تاراتىلىپ, «رامازان سىيلىعى» ايدارىمەن قايىرىمدىلىق اكتسيالارى, اۋىزاشارلار قولعا الىندى. ساۋابى مول ايدا رۋحاني-مادەني شارالار, ءدىني-ۇلتتىق راسىمدەردى ناسيحاتتاۋ مەن سەمينار-ساعاتتار, قايىرىمدىلىق جۇمىستارى جالعاسىن تابا بەرمەك.
قۇرمەتتى مۇسىلمان باۋىرلار, استانالىقتار مەن قالا قوناقتارى! ايلاردىڭ سۇلتانى بولعان قاسيەتتى رامازان ايىندا شاڭىراقتارىڭىزعا شاتتىق ورناپ, قۇت-بەرەكە دارىسىن. ەلدىڭ ىرگەسى امان, ىنتىماعىمىز بەرىك, ءدىنىمىزدىڭ دىڭگەگى نىق بولسىن. قاسيەتتى ايدا ۇستاعان ورازامىز, جاساعان دۇعا-تىلەگىمىز, قۇلشىلىق-عيباداتىمىز, ءاربىر قايىرلى امالىمىز قابىل بولعاي!
سۇحباتتاسقان
تۇمار قايراتقىزى
