قازىرگى كەزدە ەلوردانىڭ ەڭ تۇيتكىلدى ماسەلەسىنىڭ ءبىرى – قالدىق سۋدى تازارتۋ. باس قالادا جالعىز عانا كارىز تازارتۋ قوندىرعىسى بار. الايدا ونىڭ جۇمىس جۇكتەمەسى شامادان ارتىق. ماڭگىلىك ەل داڭعىلى, كەرەي-جانىبەك حاندار كوشەسى جانە تۇران داڭعىلى ارقىلى وتەتىن ماگيسترالدى كوللەكتور 16 جىل بۇرىن سالىنعان. ۇزىندىعى 6 شاقىرىمعا سوزىلاتىن كوللەكتوردىڭ جۇمىسىندا اپات تا, اقاۋ دا, ءۇزىلىس تە كوپ بولادى. سونىڭ ناتيجەسىندە تازارتۋ قوندىرعىلارى ارقىلى اعىزىلاتىن قالدىق سۋ ەسىل وزەنىن لاستاپ جاتىر. قازىر قولدانىستاعى بۇل قۇبىردى ودان ءارى پايدالانۋدىڭ سالدارىنان اعىندى سۋ جەر بەتىنە كوتەرىلىپ, بىرقاتار كوشەنى باسىپ قالۋى مۇمكىن. وزەكتى ماسەلە قالاي شەشىلەدى؟ قالا بيلىگى بۇل ماسەلەنى شەشۋدىڭ قانداي جولىن ۇسىنىپ وتىر؟ وسىعان كەلەيىك.
كارىز اعىنعا توتەپ بەرمەيدى
استاناداعى قالدىق سۋدى تازارتۋ ماسەلەسىن مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ وتكەن جىلى ەلوردانى دامىتۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى كەڭەستە اشىق كوتەرگەنى ءمالىم. پرەزيدەنت سول جولعى جيىندا استانا اكىمى جەڭىس قاسىمبەككە قالاداعى احۋالدى جاقسى جاعىنا قاراي وزگەرتۋ ءۇشىن ءبىر جىل ۋاقىت بەردى. اتالعان باسقوسۋدا پرەزيدەنت قالاداعى تازارتۋ قوندىرعىلارى ارقىلى اعىزىلاتىن قالدىق سۋ ەسىل وزەنىن لاستاپ جاتقانىن ايتىپ, قاتتى الاڭداۋشىلىق تانىتتى.
«مۇندايعا جول بەرۋگە بولمايدى جانە ول وتە قاۋىپتى. ەلوردادا ەكولوگيا تالاپتارى قاتاڭ ساقتالۋعا ءتيىس» دەپ مالىمدەدى مەملەكەت باسشىسى وسى كەڭەستە.
«اكىمدىككە كەلەسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن قالدىق سۋدى جيناقتايتىن قارابيدايىق كولىن كەڭەيتۋدى تاپسىرامىن. قازىر تازارتۋ قوندىرعىلارى ارقىلى اعىزىلاتىن قالدىق سۋ ەسىل وزەنىن لاستاۋدا. ۇكىمەت وسى اعىزىلاتىن قالدىق سۋ كولەمىن نورماتيۆتىك تۇرعىدان رەتتەۋى قاجەت. ەلوردادا ەكولوگيا تالاپتارى قاتاڭ ساقتالۋعا ءتيىس. سونداي-اق جاۋىن-شاشىن بولعاندا كوشەلەردى سۋ باسىپ كەتەدى. بۇل دا وزەكتى ماسەلە بولىپ وتىر» دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.
پرەزيدەنت وتكىر ءارى وزەكتى ماسەلە – قالدىق سۋدى تازارتۋعا ەرەكشە نازار اۋداردى. قازىر قالادا ءبىر عانا كارىز تازارتۋ قوندىرعىسى بار ەكەنىن, ياعني ونىڭ جۇمىس جۇكتەمەسى شامادان تىس بولىپ تۇرعانىن ەسكەرتتى.
«بۇگىندە تاۋلىگىنە قوسىمشا 140 مىڭ تەكشە مەتر سۋدى تازارتۋ قاجەت. وسىنداي ەكىنشى قوندىرعى ءۇشىنشى سورعى-سۇزگى ستانساسىمەن قاتار سالىنۋعا ءتيىس ەدى. ءۇشىنشى سورعى-سۇزگى ستانساسى پايدالانۋعا بەرىلەيىن دەپ جاتىر. ال كارىز تازارتۋدىڭ ەكىنشى قوندىرعىسىن جوبالاۋ جۇمىسى ءالى بىتكەن جوق. جۇمىستى دۇرىس جوسپارلاماۋدىڭ كەسىرىنەن تۇيتكىلدەر قوردالانا بەرەدى. سونداي-اق كەلەسى جىلى ءتورتىنشى سورعى-سۇزگى ستانساسىن سالۋعا كىرىسۋ كەرەك. تەلمان ەلدى مەكەنىندەگى سورعى ستانساسىنان تەحنيكالىق سۋ قۇبىرىن تارتۋدىڭ ەكىنشى جەلىسىنىڭ قۇرىلىسىن دا باستاۋ قاجەت» دەدى پرەزيدەنت.
«كارىز جۇيەسى سۋ اعىنىنا توتەپ بەرە المايدى. جۋىرداعى جاڭبىر كەزىندە وسىعان تاعى ءبىر مارتە كوزىمىز جەتتى. جاڭا نوسەر كارىزىنىڭ قۇرىلىسى تولىق اياقتالعان جوق. اكىمدىك ناقتى ءىس-شارالار قابىلداۋعا ءتيىس. جالپى, باس قالانى سۋمەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ جانە سۋ تارتۋدىڭ ءتيىمدى جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ وتە ماڭىزدى. بۇل – تۇرمىس ساپاسىن جاقسارتۋعا قاجەتتى باستى تالاپتاردىڭ ءبىرى» دەپ ناقتىلادى ويىن مەملەكەت باسشىسى.
كارىز كوللەكتورى ناۋرىزدا سالىنادى
پرەزيدەنت سول جيىندا تاۋلىگىنە قوسىمشا 140 مىڭ تەكشە مەتر سۋدى تازارتاتىن كارىز تازارتۋدىڭ ەكىنشى قوندىرعىسىن تەزدەتىپ جوبالاۋ مەن سالۋعا تاپسىرما بەردى. ال بيىل جىل باسىندا نىساننىڭ جوبالاۋ جۇمىسى اياقتالىپ, ماگيسترالدىق كارىز كوللەكتورىنىڭ قۇرىلىسى باستالدى. وسى قۇرىلىسقا وراي 21 اقپاننان باستاپ تۇران داڭعىلىنداعى (ورىنبور مەن ر.باعلانوۆا كوشەلەرىنىڭ اراسى) جول ۋچاسكەسىنىڭ ءبىر بولىگى ۋاقىتشا جابىلدى. بۇل تۋرالى قالا اكىمى جەڭىس قاسىمبەك تۇرعىندارعا ارنايى اقپارات بەردى.
«وزدەرىڭىز بىلەتىندەي, 21 اقپاننان باستاپ تۇران داڭعىلىنداعى (ورىنبور مەن ر.باعلانوۆا كوشەلەرىنىڭ اراسى) ۋچاسكەنىڭ ءبىر بولىگىن ۋاقىتشا جاپتىق. قازىر مۇندا ماگيسترالدى كارىز كوللەكتورىنىڭ قۇرىلىسى بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر. بۇل نىساننىڭ قالاعا قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن قىسقاشا ايتىپ وتەيىن. قازىرگى ۋاقىتتا قالانىڭ ەسىلدىڭ سول جاعالاۋىنداعى بولىگىنىڭ نىساندارى شارۋاشىلىقتا جانە تۇرمىستا قولداناتىن سۋ ماڭگىلىك ەل داڭعىلى, كەرەي-جانىبەك حاندار كوشەسى جانە تۇران داڭعىلى ارقىلى وتەتىن ماگيسترالدى كوللەكتوردىڭ كومەگىمەن اعىزىلادى. كوللەكتور 16 جىل بۇرىن سالىنعان. ونىڭ ۇزىندىعى – 6 شاقىرىم» دەپ جازدى الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا ەلوردا اكىمى.
جەڭىس قاسىمبەك باس قالانىڭ قارىشتاپ دامىپ, اعىندى سۋدىڭ كولەمى ۇلعايعانىن اتاپ ايتتى. ال كوللەكتور ءوز مۇمكىندىگىنىڭ شەگىندە عانا جۇمىس ىستەيدى. كوللەكتورعا تۇسەتىن جۇكتەمەنىڭ ارتۋىنا بايلانىستى ونىڭ جۇمىسىندا ىركىلىستەر بولادى, ال اپاتتىق جانە قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى كۇتكەن ناتيجەنى بەرمەي وتىر. ەلوردانىڭ ءدال وسى اۋدانىندا اعىندى سۋدى اعىزۋدىڭ وزگە جولى جوق. ال قولدانىستاعى قۇبىردى ودان ءارى پايدالانۋدىڭ سالدارىنان اعىندى سۋ جەر بەتىنە كوتەرىلىپ, بىرقاتار كوشەنى باسىپ قالۋى مۇمكىن. سول سياقتى تەحنوگەندىك, ەكولوگيالىق سيپاتتاعى جاعىمسىز سالدارعا اكەلۋى مۇمكىن.
«شارۋاشىلىقتا جانە تۇرمىستا قولدانىلاتىن سۋدىڭ قالدىعىن اعىزۋ ءۇشىن ارنايى جوبا ازىرلەدىك جانە وسى ايدا تۇران داڭعىلىنداعى ماگيسترالدى كارىز كوللەكتورىنىڭ قۇرىلىسىن باستادىق. ونىڭ ۇزىندىعى – شامامەن 8 شاقىرىم. اياقتالۋ مەرزىمى – 9 ناۋرىز. قۇرىلىس قارقىنىن جىلدامداتۋدى جانە مەرزىمىنەن بۇرىن جول قوزعالىسىن قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىردىم» دەپ ءتۇسىندىردى اكىم.
ال پوليتسيا دەپارتامەنتى جول قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋ ءۇشىن جۇرگىزۋشىلەرگە ءوز باعدارىن الدىن الا جوسپارلاۋ قاجەت ەكەنىن ەسكەرتتى.
«تۇران داڭعىلىنداعى ورىنبور مەن ر.باعلانوۆا كوشەلەرىنىڭ ارالىعىندا ينجەنەرلىك جەلىلەردى توسەۋ جۇمىسى جۇرگىزىلەدى. وسىعان بايلانىستى 21 اقپان مەن 9 ناۋرىز ارالىعىندا كولىك قوزعالىسى ەكى باعىتتا دا شەكتەلەدى. استانا اكىمدىگىنىڭ مالىمەتىنشە, ىرگەلەس ۋچاسكەلەردە ءتيىستى جول بەلگىلەرى ورناتىلىپ, باعدارشامداردىڭ جۇمىس تارتىبىنە تۇزەتۋلەر ەنگىزىلدى. قوسىمشا اقپاراتتىق بەلگىلەر ورناتىلدى. بالامالى باعىتتار – ش.ايتماتوۆ كوشەسى مەن قابانباي باتىر داڭعىلى. جاياۋ جۇرگىنشىلەر دە ساق بولۋى كەرەك» دەگەن حابار تاراتىپ, اۆتوكولىك جۇرگىزۋشىلەرىن دە, جاياۋ جۇرگىنشىلەردى دە قۇلاقتاندىردى.
«ەلوردانى دامىتۋعا قاتىستى بارلىق ماسەلەنى جان-جاقتى ويلاستىرىپ شەشۋ ماڭىزدى. ول ءۇشىن «استانانىڭ مارتەبەسى تۋرالى» زاڭعا شۇعىل تۇردە ءتيىستى وزگەرىستەر ەنگىزۋ قاجەت. زاڭ ارقىلى اكىمدىكتىڭ قۇزىرەتى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن كۇشەيتۋ كەرەك. استانا تۇراقتى دامۋ ءۇشىن ونى ءتيىمدى ءارى ساپالى باسقارۋ قاجەت. جالپى, استانانى وركەندەتۋ ءۇشىن, ەڭ الدىمەن, اكىمدىك, كاسىپكەرلەر جانە تۇرعىندار اراسىندا سەنىمدى سەرىكتەستىك ورناتۋ قاجەت. باستى مىندەت – ءاربىر ازاماتتىڭ تۇرمىس ساپاسىن جاقسارتۋ. وسىنى دۇرىس تۇسىنگەن ءجون» دەگەن ەدى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ وتكەن جىلدىڭ جازىنداعى القالى جيىندا.
قالا باسشىلىعى پرەزيدەنتتىڭ ايتقان سىنىنان قورىتىندى شىعارىپ, قالدىق سۋدى تازارتۋ ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن ناقتى ءىس-ارەكەتتەرگە كوشكەنىن كورىپ وتىرمىز. ال پرەزيدەنت تاپسىرماسىنىڭ قالاي ورىندالاتىنىن ۋاقىت كورسەتەر.
