كەنجەعالي مىرجىقباي, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى, پروفەسسور: استانانىڭ اۋاسى تىنىسىمدى اشتى
ايگەرىم سەيتماتوۆا, ەۇۋ-ءدىڭ ستۋدەنتى
– كەنجەعالي اعا, ءسىزدى ناعىز پوليگوننىڭ ورتاسىنان شىققان ادام دەيدى عوي. بالالىق شاعىڭىز قالاي ءوتىپ ەدى؟
– مەنىڭ تۋعان جەرىم – شىعىس قازاقستان وبلىسى, سارجال سەلوسى. راس, نەگىزىندە, سارجال اۋىلى تۋرا اتاقتى پوليگوننىڭ ىرگەسىندە ورنالاسقان. بالا كۇنىمىزدە پوليگون سىناقتارىن كوپ كوردىك: كەنەت ءدۇرس ەتكەن الاپات ءۇن شىعادى. بۇكىل جەر-جاھان تىتىركەنىپ, دىرىلدەپ كەتەدى. ادام تۇگىل مال ەكەش, مال دا جانىن قويارعا جەر تاپپاي, تىم-تىراقاي قاشادى. ءبىر زاماندا اسپانعا اجال اپانىنداي الىپ «ساڭىراۋقۇلاق» كوتەرىلەدى. بالا بىتكەن سونى تاماشالاپ ءماز بولامىز. ەرتەڭىنە, ءبىر اتقا ءۇش بالا مىنگەسىپ الىپ, الگى «ساڭىراۋقۇلاق» شىققان جاققا تارتامىز. جارىلىس بولعان جەردە ۇلكەن قازان شۇڭقىر ورناپ, وعان سۋ تولىپ قالادى. وعان«اتقانكول» دەپ ات قويامىز. سۋى ءموپ-ءمولدىر. شەشىنىپ تاستاپ سۇڭگيمىز, تاسىن ۇستايمىز, تەمىرىن ۇستايمىز. سول كەزدەردە «بارماڭدار» دەپ ايتاتىن دا ادام بولعان جوق. مۇمكىن, ونىڭ زياندى ەكەنىن ۇلكەندەر دە بىلمەگەن شىعار. قايران, دۇنيە-اي, سونداعى تۋعان-تۋىستار, دوستارىمنىڭ كوبى قارا جەردىڭ قوينىندا جاتىر. اللاعا ايان, سولاردىڭ عۇمىرىنىڭ قىسقا بولۋىنا پوليگوننىڭ كەسىرى ءتيدى.
دينارا جايىقباەۆا, ونەرتانۋشى
– ارقاعا العاشقىلار ساپىندا قونىس اۋداردىڭىز. ول كەزدەگى جاعداي قالاي ەدى؟
–1996 جىلى جەتپىس جىلداي جوندەۋدەن وتپەگەن اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترى جابىلدى. سول تۇستا استانا اقمولاعا كوشەدى ەكەن دەگەن ءسوز شىقتى. وسىدا تۇرتكى بولعان بولۋى كەرەك, ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى امانگەلدى قۇسايىنوۆتىڭ شاقىرتۋىمەن 1996 جىلى اقمولاعا قونىس اۋداردىم. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ پروفەسسورى اتاندىم. ول كەزدە ۇلكەن اۋداندىق ماسشتابتاعى يقى-جيقى, تالعامسىز سوعىلعان قالا ەدى. قازاقتاردىڭ رۋحى باسىلىپ قالعان. قازاققا قازاقشا سويلەسەڭ بەتىڭە باجىرايا قارايتىن. بىردە مىناداي جاعداي بولدى. اۆتوبۋستا كەلەمىن. اناۋ شەتتە وتىرعان قازاق جىگىتىن كوردىم. «اسسالاۋماعالەيكۋم! اتىڭ كىم؟» دەيمىن عوي الگى جەردە. سودان تانىسىپ جاتىرمىن. ەسىمى مارات ەكەن. ەكەۋمىز قازاقشا سويلەسىپ كەتتىك. سويتسەم, ارتقى جاقتا توپىرلاپ تۇرعان ورىستىڭ ءبىر جىگىتى گۇج ەتە قالدى: «ەي ۆى, كونچايتە تام گر-گر. گوۆوريتە پو-چەلوۆەچەسكي». جانىمداعى قازاق جىگىتى ۇندەمەستەن ايالدامادان ءتۇسىپ قالدى. مەنىڭ دە كوڭىل-كۇيىم ءتۇسىپ كەتتى. الگىلەردىڭ سوزىنە قانىم باسىما شاپتى. قايدا كەلدىم دەپ ويلاندىم. سول جىلدارى اقمولادا قازاق وتە از ەدى. بار-جوعى 20 پايىزعا جەتەر-جەتپەس عانا. ءتىپتى, وسى وبلىستى قازاق باسقارىپ كورمەگەن. ۇلتجاندى ازاماتتاردىڭ ءوزى ساۋساقپەن سانارلىقتاي ەدى. امانگەلدى قۇسايىنوۆ, الدان سمايىلوۆ, سماعۇل راحىمبەك, نۇرعوجا وراز, تابىل قۇلياس, جومارت ابدىحالىقوۆ, كەنجە جۇماعۇلوۆ… ات توبەلىندەي عانا. كاسىبي دەڭگەيى جوعارى كونسەرۆاتوريا بىتىرگەن انشىلەر گۇلنار حامزينا, عاليا بايعوزينوۆا, پيانيست گۇلزادا قۇسايىنوۆا, مۋزىكانتتار امانتاي جۇماشەۆ, مۇحامەتقالي ءتىنالين, نۇرلان حامزين جانە تاعى باسقالار… قازىر قۇدايعا شۇكىر, ءىشىڭ جىليدى. كوشەدە دە قازاق, كولىكتە دە قازاق. قالا ءوسىپ كەلەدى. مەن دە ءدال بۇلاي بولادى دەپ ويلاماعان ەدىم…
مارال سىرلىبايقىزى, سىنشى
– بۇگىنگى انشىلەر شالعايدا ورنالاسقان اۋىلدارعا كونتسەرت بەرمەيدى. ءسىز دالادا دا, قالادا دا جۇرەسىز. ءسىرا, اۋىل بالاسى بولعاننان كەيىن شىعار…
– شىنىمدى ايتسام, مەن اۋىلدان شىقپاعانداردى كوپ سىيلاي بەرمەيمىن. قازىرگى ءاسفالتتىڭ بالالارى قازىنىڭ قايدان شىعاتىنىن, قايماقتى قايدان الاتىنىن, ايران, ءسۇت قالاي دايىندالاتىنىنان حابارسىز. ويتكەنى, ولار اۋىلدىڭ جاعدايىن تۇسىنبەيدى. قازىرگى انشىلەر تۋراسىندا ايتايىن. كونتسەرتتەرگە شىققاندا كوبىسى اۋدان, اۋىلدارعا ات باسىن بۇرعىسى كەلمەيدى. ياعني, قالادان قايتقاندى ءجون سانايدى.كەرىسىنشە, ماعان اۋىلعا بارىپ ونەر كورسەتكەن ۇنايدى. ويتكەنى, اۋىل حالقى قازاق ونەرىن باعالايدى, ىقىلاسپەن تىڭدايدى.
مەرۋەرت تولەگەنوۆا, ستۋدەنت
– ءسىز «ءبىرجان-سارادا» – ءبىرجاننىڭ, «قىز جىبەكتە» – تولەگەننىڭ, «اقان سەرىدە» – اقاننىڭ, «اباي» وپەراسىندا –ايداردىڭ, «قامار سۇلۋدا» – احمەتتىڭ, «ەۆگەني ونەگيندە» – لەنسكي… بارلىق تەاتر رەپەرتۋارلارىنداعى باسقا دا كلاسسيكالىق تۋىندىلاردى تۇگەل ورىنداپ شىقتىڭىز. بىراق, حالىق كونتسەرتتىك ءانشى رەتىندە تانيدى. وپەرادان كونتسەرتتىك انشىگە اۋىسۋىڭىزعا نە تۇرتكى بولدى؟
– نەگىزىندە, كونسەرۆاتوريا بىتىرگەن ادامعا وپەرالىق ءانشى, كونتسەرتتىك ءانشى جانە وقىتۋشى بىلىكتىلىگى بەرىلەدى. مەن ۇشەۋىن دە مەڭگەردىم. وپەرا ءانشىسى بولىپ قالىپتاستىم, پروفەسسور بولدىم. اللاعا شۇكىر, شاكىرتتەرىم بار. بۇگىنگى تاڭدا نارىقتىق قارىم-قاتىناستارعا بايلانىستى كونتسەرتتىك ءانشى بولىپ قالىپتاسقان وتە دۇرىس ەكەن. ءدال قازىر توپپەن, وركەسترمەن بىرگە كونتسەرت قويۋ قيىنداۋ. ويتكەنى, جول جاعدايى, قوناق ءۇي ماسەلەسى, قاراجات جايى كوتەرمەيدى.
داۋرەن باباقۇلوۆ,وقىتۋشى
– اباي ەلىندە تۋىپ, پۋشكين جەرىندە ءبىلىم الدىڭىز. «پۋشكين ي اباي» اتتى جەكە كونتسەرتپەن رەسەيگە بارعاندا ەستە قالعان ەرەكشە ساتتەر بار ما؟
– رەسەيدىڭ بىرنەشە قالاسىندا گاسترولدىك ساپاردا بولدىم. رەسەي دەمەكشى, بىردە گاسترولدە ءجۇرىپ ماسكەۋدەگى چيستوپرۋدنىي بۋلۆاردا ورنالاسقان اباي ەسكەرتكىشىنىڭ الدىنا گۇل قويدىم. وندا بىلاي جازىپ قويىپتى. «ۆەچەن مۋدرەتس, بەسسمەرتنوگو سلوۆا». «ە-ە-ە… مەنىڭ ىزدەپ جۇرگەنىم وسى ءسوز ەكەن عوي» دەپ قاتتى قۋانعانىم بار.
جاسنۇر ساندىبەكوۆ, كوللەدج ستۋدەنتى
–العاش ساحنادا شىرقاعان ءانىڭىز قالاي اتالادى؟
–ەڭ العاش باستاۋىش سىنىپتا سالعان ءانىم – ساكەننىڭ «تاۋ ىشىندەسى» ەدى.
ايقىن ساتبەكوۆ, اكتەر
–ونەردەگى ۇستازدارىڭىز كىمدەر؟ كىمدەردى ۇلگى تۇتاسىز؟
– لەنينگراد كونسەرۆاتورياسىنىڭ وقىتۋشىلارى – يۆان الەكسەەۆ, ميحايل دوۆەنمان, مارگاريتا حەيفەس. ءبارى ەۆرەي ۇلتىنىڭ وكىلدەرى. ولاردى ءبىر سىيلايتىنىم – ءوز كاسىبىن بۇگە-شۇگەسىنە دەيىن بىلەدى. ادام بويىنداعى ۇقىپتىلىقتى, ەڭبەكقورلىقتى, شىدامدىلىقتى, تالپىنىستى, ەڭ باستىسى, تالانتتى باعالايدى. قازاق ونەرىنىڭ اقسۇيەگى كاۋكەن كەنجەتاەۆ, بەكەن جىلىسباەۆ, بيبىگۇل تولەگەنوۆا, ەركەعالي راحماديەۆ, ەرمەك سەركەباەۆ, سىدىق مۇحامەدجانوۆ, ءىليا جاقانوۆ, بازارباي جۇمانيازوۆ, الىبەك دىنىشەۆ, نۇرجامال ۇسەنباەۆالاردى وتە قاتتى سىيلايمىن. وپەراعا جان-تانىمەن بەرىلگەن روزا جامانوۆا, شورا ۇمبەتاليەۆ, ناريمان قاراجىگىتوۆ, قۇرمانبەك مىرزابەكوۆ, عازيز ەسىموۆ, شاحماردان ابىلوۆتەر مەن ءۇشىن ەرەكشە جاندار. تەاتر سىنشىسى اشىربەك سىعايدىڭ ورنى ءبىر توبە. قالعاندارى ەسىمە تۇسپەي تۇرعانى…
ديدار جارىلقاسىن, زەينەتكەر
–كەز كەلگەن شىعارماشىلىق كونتسەرتىڭىزدى «نۇريكامال» ءانىسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. وسى ءان ونەرىڭىزدىڭ ءبىر بولىگى سەكىلدى, ءاننىڭ تاريحى قالاي؟
– 1995 جىلى اباي شىعارماشىلىعىن ناسيحاتتاپ, تاشكەنت قالاسىنا جانە ماڭايىنداعى قازاق اۋىلدارىنا بارىپ قايتتىم. قايتار جولدا شىمكەنتكە سوقتىم. سوندا ءحانبيبى ەسەنقاراقىزى دەگەن اقىن ۇيىنە قوناققا شاقىردى. مىنا ءاندى تىڭداشى دەدى. ۇنادى. سويتسەم, بۇل ءاندى ءبىر- ەكى جىل بۇرىن فاريزا اپامىز دا تىڭداپ كورىپتى. ول كىسى: «نۇريكامالدى» قور قىلماي , مىرجىقبايعا بەرىڭدەر!» دەگەن ەكەن. سودان ساندىقتىڭ تۇبىنە ساقتاپ قويعان عوي. الدىم. ول ءاننىڭ تاريحى مىناداي: وڭتۇستىك وبكومىنا قىزمەتكە ارقادان نۇريكامال دەگەن ادەمى, سۇلۋ قىز بارادى عوي. اقىن دەگەن سەزىمتال كەلەدى ەمەس پە؟ ءحانبيبىنىڭ كۇيەۋى تۇردىقىلىش ىزتاەۆ نۇريكامالعا عاشىق بولىپ قالادى. مۇنى بايقاپ جۇرگەن ءحانبيبى كۇيەۋىنىڭ الدىنا ءتورت شۋماق ولەڭ قاتارىن تاستاي سالادى. وعان دا كەرەگى سول, بىردەن ءان شىعارىپ جىبەرەدى. ءان سولاي دۇنيەگە كەلگەن. «نۇريكامال كامالىم-اي, كۇندەي اشىق قاباعىڭ-اي, قولىم جەتپەي, سوزىمدە وتپەي, جاۋتاڭدادىم قاباعىڭا-اي» دەگەن ادەمى سوزدەرى بار. سول نۇريكامال قازىر امان-ەسەن استانادا جۇر.
دينا ىزتاەۆا, كۇيشى
– كلاسسيكالىق اندەردىڭ شەبەرىسىز. ءتىرى داۋىسپەن ەن ايتۋ دەگەنىڭىز وتە قيىن ەكەنى بەلگىلى. عاجايىپ داۋىسىڭىزدى قالاي كۇتەسىز؟
– اپتاسىنا ءبىر رەت باسسەينگە نەمەسە سپورت زالىنا بارۋعا تىرىسامىن. جاياۋ جۇرەمىن. كۇنىنە ەكى رەت تاماقتانامىن. سپورتتىڭ جەڭىل تۇرىمەن اينالىسامىن. مونشاعا بارعاندى جانىم سۇيەدى. سوناۋ الماتىدان كەلەردە وزىممەن بىرگە ۇشاققا سىلدىرلاتىپ ەمەننەن جاسالعان سىپىرتقىما دەيىن سالىپ اكەلگەنمىن. كورگەندەر كۇلەدى.
ماعجان وماروۆ, مۋزىكانت
– ءسىز 2007 جىلدارى جۇمىس بابىمەن وسكەمەنگە اۋىسىپ كەتتىڭىز. بۇگىندە استاناعا قانداي قىزمەتكە كەلدىڭىز؟
– ءيا, بەس جىلداي شىعىس قازاقستاندا ەڭبەك ەتىپ كەلدىم. ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۇۋ رەكتورى ەرلان سىدىقوۆ: «ەلدە ءبىر جىل ەمەس, بەس جىل ىستەدىڭىز, ەڭبەگىڭىزدى ەل بىلەدى» دەپ, ەلورداعا شاقىردى. قازىرگى تاڭدا «كاۋسار» اتتى مادەني-تانىمدىق ورتالىقتىڭ جەتەكشىسىمىن. استانانىڭ تازا اۋاسىمەن كەڭ تىنىستاپ ءجۇرمىن.
گۇلميرا ايماعانبەت
26 قازان كۇنى, ساعات 17:30- دا ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە بەلگىلى سازگەر ءىليا جاقانوۆتىڭ «ساز سۇحبات» اتتى ستۋدەنتتەرمەن كەزدەسۋ كەشى وتەدى. كەشتە سازگەردىڭ ءان-رومانستارىن كەنجەعالي مىرجىقباي ورىندايدى.
