قازاقتىڭ كينو ءوندىرىسى تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جيىرما جىلىندا قۇلدىراپ بارىپ, قايتا جاندانا باستادى. ۇلتتىڭ رۋحانياتىنا قىزمەت ەتەتىن كارتينالار بىرىنەن سوڭ ءبىرى دۇنيەگە كەلە باستادى.
مەملەكەتتىك تەلەارنالار وسىنى ءتۇسىندى مە, تاريحي سەريالدار ءتۇسىرىپ, كوركەم فيلمدەر جاساۋعا كىرىستى. بۇل سوزىمىزگە دالەل رەتىندە ەلىمىزدىڭ كينوتەاترلارىندا انشلاگپەن وتكەن «ويان, قازاق!» ءفيلمىن ايتۋعا بولادى. بارىمىزدى باعالاۋ, ارينە, دۇرىس. بىراق وكىنىشكە قاراي, وتاندىق كينو وندىرىسىندە اتتەگەن-ايلار دا كەزدەسەدى.
جاۋىر تاقىرىپ. تىڭ كەيىپكەر
قازىر جاس رەجيسسەرلەردىڭ كينو وندىرىسىندە زور ىزدەنىسىن بايقاۋ قيىن ەمەس. ايتپەسە كينوتەاترلاردا كورسەتىلگەن كينولاردىڭ تەڭ جارتىسى تەك توي تۋرالى, كەلىن تۋرالى نەمەسە ءازىل-وسپاق ايتىلعان ساتيرالىق باعىتتاعى فيلمدەر ەكەنىنە ىلگەرىدە ساراپتاما جاساپ, سىناعان بولاتىنبىز. ارزان كۇلكى, قارت ادامداردى نە بولماسا ايەلدى وسپاقتاعان ودىراڭداعان كينولارىمىزدان حالىق شارشاپ كەتتى. بىراق 2023 جىلى قازاقستاندىق كينوپروكاتتا جاڭا رەكوردسمەن پايدا بولدى, ول – داريعا بادىقوۆانىڭ «تاپتىم-اۋ سەنى» دەبيۋتتىك پروديۋسەرلىك جوباسى. فيلم ۇيلەنۋ تويىنىڭ تاقىرىبىنا ارنالعانمەن, كورەرمەندەرگە ۇنايتىنى سونشالىق, ول قازىر گولليۆۋدتىق ميۋزيكل – ۆيللي ۆونكانىڭ تيموتي شالامەتپەن بىرگە تۇسكەن فيلمىنەن دە ارتىق كاسسالىق ءتۇسىم جينادى. ءانۋار ماتجانوۆتىڭ يدەياسى بويىنشا تۇسىرىلگەن «تاپتىم-اۋ سەنى» جاڭا كومەدياسى وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسان ايىنىڭ باسىنان باستاپ وتاندىق كينوپروكات بويىنشا guilty pleasure ساناتىنداعى كوپ قارالىم جيناعان كومەدياعا اينالدى. حالىق نە ءۇشىن باردى دەپ ويلايسىز؟ كارتينانى كورگەن كورەرمەن رەتىندە ايتارىم, ارينە, زيالى قاۋىم, كينوسىنشىلار تاراپىنان بۇل فيلمگە تاعىلار سىن كوپ – انايى, بوقتىق سوزدەر, وسپادارسىز ازىلدەر قولدانىلادى, كەيىپكەردىڭ فيزيولوگيالىق بولمىسى ءجيى ءسوز بولادى, ىشكى, سىرتقى مادەنيەتكە قاتىستى ادەيى كورسەتىلگەن ولقىلىقتار ارزان كۇلكىمەن كورسەتىلەدى. دەگەنمەن قاراپايىم اۋىل قىزىنىڭ, اكەسىنىڭ ورنىنا ءۇيدىڭ اسىراۋشىسىنا اينالعان ارۋدىڭ ارمان-ماقساتى, مۇڭى وڭاشا قالعان ساتتەردە مۋزىكامەن ارلەنىپ, قوعامداعى كەي شىندىقتى ايقىن كورسەتەدى.
– ءبىزدىڭ كورەرمەننىڭ ەڭ باستى ءمىنى نەدە؟ كورۋ قابىلەتىنىڭ جوعىندا. قاراپ تۇرىپ كورمەيدى. كورەرمەننىڭ كورۋ قابىلەتىن وياتۋ كەرەك, كوزىن تاربيەلەۋ كەرەك. كورەرمەن ويدىڭ جالقاۋلىعىنان ارىلۋ كەرەك, ويلانىپ ۇيرەنۋى كەرەك, – دەگەن ەدى ىلگەرىدە جازۋشى, كۇيشى تالاسبەك اسەمقۇلوۆ.
كىشكەنتاي بولسا دا كورەرمەنگە وي سالسا, جاماننان جيرەنىپ, جاقسىعا ۇمتىلسا, كينونىڭ دا ماقساتى ورىندالعانى. ارينە, مۇنى ورتا ساپادان دا تومەن, پروفەسسيونال ادەپتەن جۇرداي دەپ جاعا جىرتۋعا دەيىن ايتىسۋعا بولادى. اقشاڭ بولىپ, كۇشىڭ جەتكەننەن تۇسىرگەن فيلم ەمەس, ءوزىڭ عانا ەمەس, وزگە دە تۇسىنەر فيلم بولعانعا نە جەتسىن شىركىن؟! بۇل رەتتە «تاپتىم-اۋ سەنى…» كومەدياسى كۇلدىرە وتىرىپ جىلاتادى, سەبەبى ىشىندە حالىقتىڭ قاراپايىم ءومىرى, تىنىس-تىرشىلىگى بار.
داستۇرگە قارسى «ءداستۇر»
مويىنداۋ كەرەك, بۇگىنگى تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى ەگەمەن ەلدىڭ رەجيسسۋراسى كەشەگى توتاليتاريزم زامانىندا, شەكتەۋلى كەڭىستىكتە «قىز جىبەك», «مەنىڭ اتىم قوجا» سەكىلدى نەبىر شەدەۆرلەردى دۇنيەگە اكەلگەن رەجيسسەرلەردەن الدەقايدا قالىس قالىپ تۇر. ماسەلە تەك قارجىعا عانا ەمەس, مۇندا كوڭىل كۇيدىڭ, وسى جۇيەنىڭ تولىعىمەن تىعىرىققا تىرەلۋىندە دەر ەدىك. ءارتىستىڭ شەبەرلىگىمەن شىعارمانى شەدەۆر ەتۋ – ەسكى تاجىريبە, باياعى ستەرەوتيپتەرمەن قالۋ ۇشپاققا شىعارا قويماسى انىق. كەمەل تۋىندى كوپكە دە, سول كوپتەن ورەسى بيىك تالعامپاز جاندارعا دا ورتاق دۇنيە ەمەس پە؟!
ەسكىنىڭ الىستاپ, جاڭا ۇرپاق ءوز جولىن ىزدەي باستاعان ءولىارا شاقتا دۇنيەگە كەلگەن كينولار كوبەيىپ كەلەدى. جاقسى ىزدەنىسى بار فيلمدەر بار, جوق ەمەس, سوڭعى ۋاقىتتا رەكوردتىق قارالىم جيناعان «ءداستۇر» ءفيلمى, راسىمەن, كورەرمەندى ءدۇر سىلكىندىردى. ماقتاۋشىلاردان داتتاۋشىلار كوپ. نەگە؟ ارينە, فيلمدە نازىك جانعا جاسالعان زورلىق-زومبىلىق, جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى قىلمىس, اقشاعا ساتىلعان ار مەن نامىس, جەمقور جۇيە, قولشوقپار-پوليتسيا, جىنمەن ايقاسقان يمام – ءبارى ميستيكالىق الدەبىر ستسەناري بويىنشا جۇرەدى. شىنىندا دا, سىنشىلار جازعانىنداي, ءفيلمنىڭ اتاۋى تەك جارناما جاساۋ ءۇشىن قويىلعانداي. ۇلبىرەگەن جاس قىزدى زورلاۋ, قىلمىسكەردىڭ ۇلكەندەردىڭ «اقىلىمەن» قىزعا ۇيلەنۋى, ديانانىڭ وزىنە قول سالۋى, ادام ءومىرىن ساۋداعا سالۋ – ەشقايسىسى دا قازاقتىڭ سالت-داستۇرىنە ەشقانداي قاتىسى جوعى, اتا-بابا ءداستۇرىن قازىرگى قوعامداعى اششى شىندىقتى ايتا وتىرىپ, بار كىنانى, بار كۇنانى قايداعى جىنعا اۋدارا سالۋى بارىپ, كورگەن جاندى شوشىتتى. ومىرىمدە جان دۇنيەمە وسىنشالىق اۋىر سالماق سالعان, پسيحولوگيالىق تۇرعىدان سوققى العان كارتينا جوق ەكەن.
– «ءداستۇر» ءفيلمى – مازمۇنى مەن ايتار ويى, ءمانى مەن ماعىناسى جاعىنان قوعامعا كەرى اسەر ەتەتىن, دراماتۋرگياسى قيسىنسىز, كينو ءتىلى تۇرعىسىنان ستيليستىك ەكلەكتيكاعا تولى فيلم. بۇل ەشقانداي دا قوعامدى سىنعا الاتىن نەمەسە وي تاستايتىن فيلم ەمەس. ءدىن اتىن جامىلعان تەرىس اعىمدى ۋاعىزدايتىن اتالعان دۇنيە – بۇگىنگى تاڭداعى ءوتىمدى تاقىرىپتاردى جالاۋلاتقان پروفاناتسيا. كەز كەلگەن تۋىندى, اسىرەسە كينو – ادامنىڭ سانا-سەزىمىنە اسەر ەتەتىن الپاۋىت كۇش. سول سەبەپتى دە اۆتورلار كورەرمەننىڭ نازارىنا نەنى جانە قانداي ماقساتتا ۇسىنىپ وتىرعانىنا مۇقيات قاراپ, ۇلت الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنگەنى ابزال. وقيعا جەلىسىنىڭ جىندارمەن شايقاسقا تۇسەتىن جەرىنەن باستاپ زورلىق-زومبىلىق ماسەلەسى ۇمىتىلىپ, ءفيلمنىڭ جەلىسى باسقا ارناعا بۇرىلادى. «ناعىز قازاق – قازاق ەمەس, ناعىز قازاق – دومبىرا» دەيمىز. الايدا فيلمدەگى جان تۇرشىگەرلىك ساحنالار دومبىرانىڭ ۇنىمەن سۇيەمەلدەنىپ, قاستەرلى اسپابىمىزدىڭ كۇمبىرى فيلمدە جاۋىزدىق پەن قاسىرەتتىڭ سيمۆولىنا اينالعان. ال اياتۋل-كۇرسى سۇرەسى سول جاماندىقتان قۇتقاراتىن جالعىز جول رەتىندە كورسەتىلسە, زۇلىمدىقتىڭ كۇرەسكەرى رەتىندە مولدا بەينەسى الدىڭعى پلانعا شىعارىلعان. مۇنداي پايىم يسلام دىنىنەن ءبىلىمى تاياز ادامداردىڭ ساناسىن استارلى اياتتار مەن حاديستەردى تىكەلەي قابىلدايتىن سالافيزم يدەولوگياسىنا ەلىكتىرىپ, تەرىس اعىمنىڭ توزاقتان ساقتايتىن جالعىز جول ەكەنىنە يلاندىرادى. وسىلايشا, سانا-سەزىمى ءالى قالىپتاسىپ ۇلگەرمەگەن, اق پەن قارانىڭ اراجىگىن اجىراتا المايتىن جاس بۋىننىڭ, دەمەك ءفيلمنىڭ تىكەلەي اۋديتورياسىنىڭ ميىن ۋلاپ, ۇلتتىق بولمىسىمىز بەن دۇنيەتانىمىمىزدان بارىنشا الشاقتاتا تۇسەرى ءسوزسىز, – دەدى كينوتانۋشى دانا امىربەكوۆا ارىپتەستەرىمىزگە بەرگەن سۇحباتىندا.
ارينە, كينو وندىرىسىنە جاڭا تولقىن كەلدى, جاڭا تۇلعالار تانىلىپ جاتىر. زامانىنا ساي جارناما جاساپ, كينوتۋىندىعا كوپ قارالىم جيناپ, ساتۋ كەرەك, ماتەريالدىق يگىلىكتەر دە بار. بىراق ۇلتتىڭ ءداستۇرىن, ونەرىن, نامىسىن اياققا تاپتاپ, جيىركەنىشتى ارەكەتتەردى كورسەتىپ, يماندىلىقتى ەمەس, ءدىني ءفاناتيزمدى ناسيحاتتاعان كينوتۋىندىنىڭ ساراپشىلار تاراپىنان سۇزگىدەن وتپەگەنى مە, سوندا يدەولوگيانى قاداعالايتىن, ءدىني ەكسترەميزمدى, زورلىق-زومبىلىقپەن قارسى كۇرەسەتىن قۇزىرەتتى ورگاندار ەل ەكراندارىنا ءفيلمدى كورسەتىپ قويىپ, جاستار ساناسى ۋلانسىن دەي مە ەكەن, سونى تۇسىنبەدىم.
قۋاتتى ناسيحات قۇرالى
سۇراق كوپ, جاۋاپ جوق. ءبىزدىڭ قازىرگى قوعامنىڭ سيقى – وسى. كينو – تاربيە قۇرالى. ون مەكتەپ, ون ۋنيۆەرسيتەت بەرە الماعاندى ءبىر فيلم ءبىر-اق كورىنىسىمەن جەتكىزەدى. ونەردىڭ قۇدىرەتى دە سوندا. كەز كەلگەن فيلم ادامدى قيىندىقپەن قاتار كەلەتىن جاقسىلىققا, ىزگىلىككە باستايتىن جول بولۋى كەرەك. جاستاردى جاقسى ىسكە, ىزگى امالعا باستامايتىن, اكەسى مەن قىزى قاتار وتىرىپ كورە المايتىن فيلمدەر بىزگە قاجەت پە؟
