مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ بيىلعى كوكتەمدە جاريالانعان «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسى جىل قۇستارىنداي جاڭالىقتاردى الا كەلىپ, سانامىزدى سەرپىلتتى. باسىنان ءتۇرلى زوبالاڭدى وتكەرىپ, تالاي اسىل دۇنيەسىنەن ايىرىلا جازداعان قازاققا جان-جاقتان كەلىپ جاتقان جات يدەولوگياعا ۇلتتىق قۇندىلىقتارى ارقىلى توتەپ بەرە الاتىنىن ۇقتىردى. ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاپ, زامان كوشىنە لايىق العا وزۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىندىردى.
ۇلتتىڭ جانى ءتىل ەكەنى بەلگىلى. ەلباسى ايتقانداي, قازىرگى زامانعى تەحنولوگيالىق ورتا, كوممۋنيكاتسيا, سونداي-اق, ءححى عاسىرداعى عىلىمي جانە ءبىلىم بەرۋ پروتسەسى لاتىن ءالىپبيى نەگىزىندە وركەندەپ وتىر. سوندىقتان وسى سالالاردا الەمنىڭ وزىق ەلدەرىندە بولىپ جاتقان ۇدەرىستەردەن قالماۋ ءۇشىن قازاق ءالىپبيى دە سوعان ساي بولۋى ءتيىس.
ەل پرەزيدەنتى ارىدەن ويلاپ, وسىدان بەس جىل بۇرىن «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىندا 2025 جىلدان باستاپ لاتىن الىپبيىنە كوشۋگە كىرىسۋىمىز كەرەكتىگىنە نازار اۋداردى. تاۋەلسىزدىك العان كەزەڭىمىزدەن بۇعان مۇقيات دايىندالعانىمىزدى, بۇل ماسەلەگە نەعۇرلىم دايەكتىلىك, بايىپتىلىق قاجەتتىگىن ايتتى. بيىل وسىعان ناقتى پارمەن بەردى. جىل اياعىنا دەيىن عالىمداردى تارتىپ, بارشا قوعام وكىلدەرىمەن اقىلداسا وتىرىپ, قازاق ءالىپبيىنىڭ جاڭا گرافيكاداعى بىرىڭعاي ستاندارتتى نۇسقاسىن قابىلداۋدى, 2025 جىلعا قاراي ءىس قاعازدارىن, مەرزىمدى باسپاسوزدى, وقۋلىقتاردى, ءبارىن دە لاتىن الىپبيىمەن باسىپ شىعارا باستاۋدى تاپسىردى.
سودان سوڭ ارنايى جۇمىس توبى قۇرىلىپ, بيىلعى 11 قىركۇيەكتە ش.شاياحمەتوۆ اتىنداعى تىلدەردى دامىتۋدى ۇيلەستىرۋ رەسپۋبليكالىق ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ەربول تىلەشوۆ جاڭا گرافيكاداعى ءالىپبيدىڭ ءبىرىنشى نۇسقاسىن قر پارلامەنتى ماجىلىسىندە تانىستىردى. ءالىپبي نۇسقاسىن ازىرلەۋدە اتالمىش ورتالىق پەن ا.بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى جەتەكشى ءرول اتقاردى.
العاشقى نۇسقا 25 تاڭبادان جانە ارىپتەردى قوساقتاۋ ارقىلى ءبىر دىبىستى بەرەتىن 8 ديگرافتان تۇردى. ديگراف «ءا», «ءو», «ءۇ», «ڭ», «ع» سياقتى قازاقتىڭ ءتول دىبىستارىنا جانە «چ», «ش», «ج» ارىپتەرىنە نەگىزدەلدى. «ءسابىز» سىندى كەيبىر سوزدەردىڭ وقىلۋى كۇلكى شاقىراتىندىعىنان جانە «ءبىر ءارىپ – ءبىر دىبىس» پرينتسيپىنە سايكەس كەلمەيتىندىكتەن, بۇل نۇسقا كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىقپادى.
9 قازاندا ەلباسىعا اپوستروف (دايەكشە) نەگىزىندە ازىرلەنگەن ءالىپبيدىڭ ەكىنشى نۇسقاسى تانىستىرىلدى. 32 تاڭبادان تۇراتىن بۇل الىپبيدەگى 9 دىبىس اپوستروفپەن بەرىلدى. ەربول تىلەشوۆ بۇل نۇسقا ديگرافقا قاراعاندا حالىققا جەڭىل بولاتىنىن ايتتى. الايدا وسى ءالىپبي تۋرالى دا تەرىس پىكىرلەر ايتىلماي قويمادى. دەگەنمەن قوعام قولداپ, عالىمدار, ءتىل ماماندارى, ساياساتكەرلەر, جاستار جانە قازاقستان حالقى اسسامبلەيا وكىلدەرى ورتاق مامىلەگە كەلدى.
بۇدان سوڭ مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوز جارلىعىمەن قوعام قولداعان ءالىپبي نۇسقاسىن بەكىتىپ, وندا قازاق ءالىپبيىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا قۇرۋعا تاپسىرما بەردى. بۇل كوميسسيا وتكەن ايدا جۇمىسىن باستادى. ءالىپبيدى كوشىرۋ 2025 جىلعا دەيىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن جۇزەگە اساتىن بولدى. ءبىرىنشى كەزەڭ – 2018-2020, ەكىنشى كەزەڭ – 2021-2023, ءۇشىنشىسى 2024-2025 جىلداردى قامتيدى. كەلەر جىلدان باستاپ جاڭا ءالىپبيدى ۇيرەتەتىن ماماندار مەن ورتا مەكتەپتەرگە ارنالعان وقۋلىقتار دايىندالا باستايدى.
باستىسى, بۇل ىستە اسىعۋدىڭ قاجەتى جوق. الايدا بىرقاتار بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى اتاۋلارىن لاتىن الىپبيىنە نەگىزدەلگەن ارىپتەرگە وزگەرتىپ ۇلگەردى. قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ توراعاسى قاسىم-جومارت توقاەۆ جۋىردا «تۆيتتەر» جەلىسىندەگى جەكە پاراقشاسىنا «ۇلتتىق كوميسسيا قازاق ءتىلى لاتىن ءالىپبيى بويىنشا ناقتى شەشىمگە كەلگەن جوق, سوندىقتان «اپوستروف» ءالىپبيىن گازەتتەردە يا باسقا جەرلەردە پايدالانۋعا ءالى ەرتە» دەپ جازدى.
انىعى, لاتىن ءالىپبيى ۇلتىمىزعا تاڭسىق ەمەس. وتكەن عاسىردا, 1929 جىلدان باستاپ 1940 جىلعا دەيىن قازاق وسى جازۋدى قولداندى. سوزگە قاتتى ءمان بەرەتىن حالىقپىز, سول سەبەپتەن لاتىنعا كوشۋ دەپ ايتۋدان گورى, قايتا ورالۋ دەپ ايتقانىمىز دۇرىس. ەربول تىلەشوۆتىڭ سوزىنشە, 1940 جىلدان وسى كۇندەرگە دەيىن كيريلل ارىپتەرىمەن جارىق كورگەن باي ادەبيەتىمىز بەن عىلىمي ەڭبەكتەردى ارنايى اپپارات كومەگىمەن لاتىنشاعا جىلدام ءارى وڭاي اۋدارا الامىز. سوندىقتان بۇعان الاڭداۋعا نەگىز جوق.
امانعالي قالجانوۆ
