بۇرناعى كۇنى «كونگرەسس-حولل» سارايىندا استانا كۇنى مەرەكەسىنە ارنالعان «ماڭگىلىك ەل – ۇلت مۇراتى» ءمۇشايراسىندا ات وزدىرعان اقىندار ماراپاتتالدى. قالا اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن وتكەن جىر دوداسىنا ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى جانە قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى مەن موڭعولياداعى قانداستارىمىز, بارلىعىن قوسقاندا 60-تان اسا اقىن بابى مەن باعىن سىناپ كوردى.
«تۋعاندا دۇنيە ەسىگىن اشادى ولەڭ, ولەڭمەن جەر قوينىنا كىرەر دەنەڭ» دەپ ۇلى اباي ايتپاقشى, قازاق ولەڭسىز ەشقاشان عۇمىر كەشكەن ەمەس. جازبا مادەنيەتىمىز VII-VIII عاسىرلاردان باستاۋ الاتىنىن دالەلدەيتىن كۇلتەگىن ەسكەرتكىشىندەگى مىنا جولداردىڭ ءوزى ولەڭ ەمەس پە؟!
تۇندە ۇيىقتامادىم,
كۇندىز وتىرمادىم,
قارا تەرىمدى توكتىم
قىزىل قانىمدى جۇگىرتتىم
تۇركى حالقى ءۇشىن.
حV عاسىردا – قازاق حاندىعى قۇرىلعان ۋاقىتتان بەرى قاراي كۇلتەگىننىڭ ەرلىكتەرىن ۇرپاقتارعا جەتكىزگەن يوللىعتەگىننىڭ ءۇردىسىن اسان قايعى, سىپىرا, شالكيىز, قازتۋعان, اقتامبەردى, بۇقار, ت.ب. جىراۋلار, ماحامبەت جالعاستىردى. وسىلاردى وقىساڭىز جىرلارىندا ەلدىكتىڭ, ەرلىكتىڭ رۋحى اتويلاپ, قازاق قامى جەكە باستىڭ مۇددەسىنەن جوعارى تۇرادى.
قازاق جىرىن بيىككە كوتەرىپ كەتكەن حح عاسىر بولدى. وسى كەزەڭدە تۇركىلىك رۋحىمىزدىڭ وشپەۋىنە ماعجاننىڭ, سۇلتانماحمۇتتىڭ, قاسىمنىڭ, مۇقاعاليدىڭ, جۇمەكەننىڭ, جۇماتايدىڭ, كەڭشىلىكتىڭ جىرلارى سەپتىگىن تيگىزدى. ال, ءححى عاسىر اقىندارىنىڭ تەگەۋرىنى قانداي؟ ونى «ماڭگىلىك ەل» مۇراتىن بايراق ەتكەن» ء(مۇشايرانىڭ ەكىنشى ورىن جۇلدەگەرى ابزال بوكەن) اقىندار دوداسىنان بايقادىق.
جۇلدەگەر اقىندار وقىعان ولەڭدەردىڭ اراسىندا اسىلى دا جاسىعى دا كەزدەستى. سولتۇستىكتەگى كورشىمىزدەن ۇلگى الىپ جۇرەتىنىمىز بار, ەندەشە, «تورەشىمەن داۋلاسپايدى». قازىلار القاسىنىڭ مۇشەسى, جازۋشىلار وداعىنىڭ استانا قالالىق فيليالىنىڭ توراعاسى, ءمۇشايرا ۇيىمداستىرۋشىسى نەسىپبەك ايتۇلى دا: «ءجۇز ويلانىپ, مىڭ تولعانىپ شەشىم شىعاردىق. كەيدە بۇل شەشىمنىڭ ءمۇلت كەتەتىن تۇستارى بولادى. اركىمنىڭ تالعامى, تانىمى بولەك, سوندىقتان بارىنشا ءادىل بولۋعا تىرىستىق» دەگەن ەدى شارانىڭ اشىلۋىندا.
ءوزىمىزدىڭ تالعامىمىزعا سالساق, ءمۇشايرانىڭ ءۇشىنشى ورىن جۇلدەگەرى, تانىمال اقىن رافاەل نيازبەكتىڭ «قاي ەل شىقسا شىندىقتىڭ اق شىڭىنا, سول ەل ماڭگى ەل بولىپ قالادى» تارماقتارى جۇرەگىمىزگە جىلى ءتيدى. تاعى ءبىر ءۇشىنشى ورىن يەگەرى, جەزقازعاندىق اقىن كەنجەباي احمەتوۆتىڭ «مەيىرلەنسە, مۇز ەرىپ,قاھارلانسا, قار كوشكەن» دەگەن جولدارىنان ولەڭگە قويىلار تالاپ – كوركەمدىك پەن ۇلتىمىزدىڭ مىنەزىن بايقادىق. ەكىنشى ورىن جۇلدەگەرى, قاراعاندىلىق ءىلياس مۇقاەۆتىڭ: «جۇگىمىز جولدا قالماس بولسا امان الاشتىڭ اماناتقا ادال ۇلى» دەگەنىنەن قازىرگى جاس ۇرپاقتىڭ ءۇنىن ەستىگەندەي بولدىق. ءبىرىنشى ورىن يەگەرى اقسۇيرىك ىزمۇقانوۆانىڭ بالعىن جۇرەگى «سەندەي بولسىن بارلىق وتان, بار انا!» دەپ تولعانىپتى. باس جۇلدەنى تاقىمىنا باسقان سەمەيلىك ارمان شەريزاتوۆ «سايىپقىران» ولەڭىن ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا ارناپتى. ونىڭ
…جەڭىپ شىعىپ اقىرەتتى, ازاپتى,
جەڭىپ شىعىپ قاسىرەتتى, توزاقتى,
سامعاپ بارا جاتتى قىران اسپاندا,
قاناتىنا قوندىرىپ اپ قازاقتى!..
دەپ اياقتالاتىن وسى ولەڭى اسەرلى شىقتى.
ماراپاتتاۋ ءراسىمىنىڭ كەزى كەلگەندە استانا قالاسى تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى ەربول تىلەشوۆتىڭ: «اقىندارعا ۇراننان گورى تەرەڭدىكتى تىلەر ەدىك» دەگەن سوزىنە تالايلار قوسىلادى دەپ ويلايمىز. قازىلار القاسىنىڭ توراعاسى, اكادەميك سەيىت قاسقاباسوۆتىڭ مالىمەتىنشە, اقمولا استانا اتانعان كەزدە وسىنداعى قازاقتاردىڭ سانى 17 پايىز عانا بولاتىن. قازىردە ەلوردادا تۇراتىن قانداستارىمىز 72 پايىزدان اسقانىن ەستىگەن ول وسىعان قۋاناتىنىن جەتكىزدى. «ماڭگىلىك ەلدىڭ باستاۋى وسى! استانانى الماتىدان, جەر ءجانناتى جەتىسۋدان ارقاعا كوشىرگەندەگى ماقسات قازاقتاردى وسىندا اكەلۋ ەدى. مەكتەپ وقۋشىلارىنان باستاپ, مەملەكەت باسشىلارىنا دەيىنگى ارقايسىمىز ماڭگىلىك ەلدى جاساۋعا ۇمتىلۋىمىز كەرەك» دەدى سەيىت اسقارۇلى. ەندەشە, وسىعان توقتايمىز.
امانعالي قالجانوۆ
