بيىلعى جىل تاريح بەتىندە قازاقستاننىڭ ديپلوماتيالىق قىزمەتىنىڭ قۇرىلعانىنا 20 جىل تولۋىمەن قالماق. بۇل ارالىقتا سىرتقى ىستەر ۆەدومستۆوسى وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتتى تابىستى ورىنداپ, سونىڭ ارقاسىندا ەلىمىز الەمدى وزىنە قاراتىپ وتىرعان بەدەلدى مەملەكەتتەرمەن ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس ورناتتى. سىرتقى ساياساتتاعى جۇمىسىمىزدىڭ جەمىستى بولۋى, البەتتە, مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەسىمىمەن تىكەلەي بايلانىستى. سەبەبى, پرەزيدەنت باسشىلىعىمەن قازاقستان جىل سايىن ساياسي سالماعىنا سالماق قوسىپ, ايماقتىق كوشباسشى ءارى الەمدىك ساياساتتاعى بەلسەندى ءھام بەدەلدى ويىنشىلاردىڭ بىرىنە اينالدى. سونىڭ نەگىزىندە ەلىمىزدىڭ برەندى تابىستى سىرتقى ساياساتى قالىپتاستى.
ازاتتىق العاننان باستاپ بۇگىنگە دەيىنگى ارالىقتا ەلىمىزدىڭ ديپلوماتيالىق كورپۋسى حالىقارالىق قاتىناس سالاسىندا تاجىريبە جيناپ, كاسىبي بيىك دەڭگەيگە كوتەرىلدى. سوناۋ 1992 جىلى پرەزيدەنت نازارباەۆ سىرتقى ساياساتتىڭ «ساياسي جانە ەكونوميكالىق رەفورمالار نەگىزىندەگى ەلدىڭ تۇراقتى دامۋى ءۇشىن جاعىمدى سىرتقى ورتانى قۇرۋدان» تۇراتىن باستى ماقساتىن ايقىندادى. بۇگىندە قازاقستان 138 مەملەكەتپەن ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس ورناتتى. سونداي-اق, شەتەلدەردە 70-تەن استام ديپلوماتيالىق ميسسيالارى, كاسىبي ديپلوماتتارىنىڭ جەتكىلىكتى سانى بار. بەلسەندى ىنتىماقتاستىقتىڭ ءناتيجەسىندە مەملەكەتارالىق, ۇكىمەتارالىق جانە ۆەدومستۆوارالىق دەڭگەيدە ءتۇرلى سالاداعى 3 مىڭنان استام حالىقارالىق شارت جاسالدى.
وسى ارالىقتا قازاقستان الەمنىڭ ايتۋلى ەلدەرىمەن قارىم-قاتىناس ورناتىپ قانا قويماي, حالىقارالىق تانىلۋدىڭ جاڭا بەلەسىنە شىقتى. وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارى ەلىمىز نارىقتىق قايتا قۇرۋ ءۇردىسىن تابىستى جۇزەگە اسىرا وتىرىپ, وزگە مەملەكەتتەرگە ءوزىن سەنىمدى ارىپتەس رەتىندە كورسەتتى. بۇگىندە الەم قازاق ەلىن «ۇستانىمى بەرىك, عالامدىق دەڭگەيدەگى جاۋاپتى ىستەرگە بەلسەندى ارالاساتىن ءارى ساليقالى باستامالاردىڭ باسىندا تۇراتىن تۇراقتى مەملەكەت» دەپ تانيدى. بۇعان حالىقارالىق ساراپشىلار مەن اۋزى دۋالى ساياساتكەرلەردىڭ بەرگەن باعاسى دالەل. ارينە, بۇل باعانى ەلىمىزدىڭ ءار ادىمىن اڭدىپ وتىرعان ولار جايدان-جاي بەرە سالعان جوق. سونداي-اق, الەمدىك قاۋىمداستىق مەملەكەتتىڭ ءار جەتىستىگىن ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ ەسىمىمەن بايلانىستىرادى. بۇل رەتتە سىرتقى ساياساتتى «نازارباەۆ ساياساتى» دەپ ايتۋعا نەگىز بار.
جالپى, كەز كەلگەن ەلگە باعا ونىڭ الەۋمەتتىك دامۋى مەن حالىقارالىق ىستەرگە كەلگەندەگى بەلسەندىلىگىنە قاراپ بەرىلەدى. قازاقستان مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ العاشقى قادامىن تۇراقتىلىققا دەن قويۋدان باستادى. ءبىرىنشى كەزەكتە مەيلىنشە تۇراقسىزدىق جايلاعان ايماقتا تىنىشتىققا ۇيىعان «تۇراقتىلىق ارالىنا» بالانىپ, دەموكراتيالىق قۇندىلىقتارعا قۇرالعان ەل بولىپ تانىلدى. سونداي-اق, ەلىمىز تەك تمد نەمەسە ورتالىق ازيا ءۇشىن عانا ەمەس, ەۋروپالىق وداق, ءتىپتى, كۇللى ادامزات ءۇشىن دە ماڭىزدى جاھاندىق باستامالاردى كوتەردى. قازاقستاندىق ديپلوماتيانىڭ جەتىستىكتەرىن ناقتى دالەلمەن ايتار بولساق, 1992 جىلى الەمدە ءبىرىنشى بولىپ يادرولىق قارۋدان ءوز ەركىمەن باس تارتىپ, جاھاندىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە ۇندەۋ تاستادى. جاپپاي قىرىپ-جويۋ قارۋىن تاراتپاۋدىڭ بەلسەندى جاقتاۋشىسى بولا وتىرىپ, قازاق مەملەكەتى ايداي الەمدى وزىنە قاراتىپ وتىرعان الپاۋىت ەلدەرگە ونەگە كورسەتتى.
الەمدەگى بەدەلدى ۇيىمنىڭ ءبىرى – ەقىۇ-عا توراعالىق ەتىپ, وزىنە جۇكتەلگەن ميسسيانى تابىستى ورىنداي ءبىلدى. ۇيىمنىڭ 11 جىل بويى ءوتكىزىلمەگەن ءسامميتىن وتكىزىپ, 56 مەملەكەتتىڭ باسشىلارى مەن وكىلدەرىن استانادا جينادى. تورتكۇل دۇنيە كوز تىككەن سامميت قورىتىندىسى بويىنشا, استانا دەكلاراتسياسى قابىلدانۋىنىڭ ءوزى – ۇلكەن تاريحي وقيعا.
2010-2011 جىلدارداعى شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنداعى توراعالىعى تابىستى بولدى. شىۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەر باسشىلارى كەڭەسىنىڭ مەرەيتويلىق وتىرىسى ەلىمىزدى تاعى ءبىر مارتە ۇلكەن مىنبەردەن كورسەتتى.
ءىزىن سۋىتپاي يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنا جەتەكشىلىك ەتىپ, مۇسىلماندار قوعامداستىعى ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى ساياسي وقيعا رەتىندە ەستە قالدى.
استانادا ەكى جىلدا ءبىر وتكىزىلىپ تۇراتىن الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ قۇرىلتايى دا جاھان نازارىن وزىنە اۋدارتىپ وتىر.
سونداي-اق, تۇركى الەمى حالىقتارىنىڭ رۋحاني مۇراسىن بىرىكتىرۋ ماسەلەسىن كوتەرۋدەگى قازاقستاننىڭ بەلسەندىلىگى دە اتاۋسىز قالىپ وتىرعان جوق.
تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسىن قۇرۋ تۋرالى باستاما كوتەرۋشىلەردىڭ ءبىرى دە ءبىزدىڭ ەلىمىز بولىپ, سونىڭ نەگىزىندە قۇرىلعان تۇركى اكادەمياسى سول ماقساتقا قىزمەت ەتىپ جاتىر.
بۇگىنگى جەتكەن جەتىستىكتى جوققا شىعارمايمىز. دەسە دە, توقمەيىلسىپ وتىراتىن زامان ەمەس. «جەتكەندەردەن وزۋ كەرەك, وزعاندارعا جەتۋ كەرەك» دەگەن ءپرينتسيپتى نەگىزگە الىپ, سىرتقى ساياساتتى ۇنەمى جەتىلدىرىپ وتىرۋ كەرەك. مۇنى بيىل سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ القا ماجىلىسىندە پرەزيدەنتتىڭ ءوزى ايتقان بولاتىن.
اينۇر سانابەك
