اسا قامقور ەرەكشە مەيىرىمدى اللانىڭ اتىمەن باستايمىن! بارلىق ماقتاۋ اللاعا ءتان. تۋرا جولدىڭ ماڭگىلىك ونەگەسى بولعان ارداقتى پايعامبارىمىزعا سالاۋاتتار مەن سالەمدەر بولسىن. بارشامىزدى ايلاردىڭ سۇلتانى بولعان قاسيەتتى رامازان ايىنا امان-ەسەن جەتكىزگەن اللاعا شەكسىز شۇكىرلەر ايتامىز. جوقتان بار ەتىپ جاراتقان راببىمىز رامازان ايى كەلگەندە شاماسى كەلگەن پەندەلەرىنە ورازا ۇستاۋدى پارىز, ياعني يسلامنىڭ بەس تىرەگىنىڭ ءبىرى ەتكەن. بۇل – اللا تاعالانىڭ بىزدەرگە سىيلاعان وتە ۇلكەن كەڭشىلىگى مەن نىعمەتى. جاراتۋشى يەمىز قۇراندا: «باقارا» سۇرەسىنىڭ 185-اياتىندا: «رامازان ايى سونداي ءبىر اي, ول ايدا ادام بالاسىنا تۋرا جول نۇسقاۋشى جانە (اق پەن قارانى) ايىراتىن دالەل تۇرىندە قۇران ءتۇسىرىلدى» دەپ, رامازان ايىنىڭ قادىرىن قاسيەتتى قۇران ارقىلى بەلگىلەگەن.
راسىندا ادامزات بالاسى اداسقان كەزدە, لاعىنەتى شايتاننىڭ ارباۋىنا ىلەسكەن ساتتە, جەر بەتىنە ناداندىق جايىلعان ۋاقىتتا, ادامي قۇندىلىقتار تاپتالعان زاماندا اللانىڭ ءوز پەندەلەرىنە دەگەن شەكسىز مەيىرىمىنىڭ ناتيجەسىندە كوركەم ناسيحات, جۇرەكتى ءتۇرلى دەرتتەن ساقتاۋ, تۋرا جول كورسەتۋ ءۇشىن قاسيەتتى رامازان ايىندا قۇران تۇسىرىلە باستادى. بۇل تۋرالى حاق تاعالا قۇراندا بىلاي دەيدى: «ۋا, ادامدار! سەندەرگە, راسىندا دا, راببىلارىڭنان ناسيحات, كوكىرەكتەردەگى دەرتتەرگە شيپا ءارى مۇمىندەر ءۇشىن تۋرا جول مەن راقىم (يسلام مەن قۇران) كەلدى. (ۋا, مۇحاممەد!) ولارعا: «بۇل تەك اللانىڭ شەكسىز جاقسىلىعى مەن راقىمىنىڭ ارقاسى. ەندەشە (ادامدار) تەك وسىعان قۋانسىن! ويتكەنى بۇل ولاردىڭ بۇكىل جيعان-تەرگەندەرىنەن الدەقايدا ارتىق» دەپ ايت».
شىن مانىندە قاسيەتتى قۇران ادامزات بالاسىنىڭ يگى ىستەرى ياكي جاساعان جاقسى دۇعالارى ءۇشىن تۇسكەن جوق. قۇران اللا تاعالانىڭ ادامزات بالاسىنا شەكسىز جاقسىلىعى مەن راقىمىنىڭ ارقاسىندا ءتۇستى. قۇران اياتتارى اقتى قارادان, ادالدى ارامنان اجىراتىپ بەردى. ەكى دۇنيە باقىتىنا جەتەلەيتىن پارىز امالدار بەكىتىلدى. ەندەشە بۇل – ءبىز ءۇشىن ناعىز قۋاناتىن جاعداي. جەر بەتىندە ادام بالاسى ءۇشىن قۇراندى وقىپ, ونىڭ ماعىناسىن ۇعىپ, عيبرات الىپ, اياتتارعا ساي امال ەتۋدەن ارتىق قۋانىش جوق. سەبەبى جەر بەتىندە نە جيساق تا, قانداي ريزىق-نىعمەتكە بولەنسەك تە, قانداي بيلىك پەن بايلىققا كەنەلسەك تە, مۇنىڭ ەشقايسىسى اللانىڭ قۇراندى ءتۇسىرۋ وقيعاسىنان ارتىق ەمەس.
جاراتۋشى يەمىزدىڭ قاسيەتتى قۇران اياتتارىن ون ەكى ايدىڭ سۇلتانى بولعان رامازان ايىندا تۇسىرە باستاۋىنىڭ وزىندىك حيكمەتى بار. رامازان اللانى ۇلىقتاۋ, پاكتەۋ, وعان ءمۇمين سيپاتىمەن بويسۇنۋ ايى بولعاندىقتان, ورازا ادام بالاسىن ءومىر بويى مۇسىلمان دەگەن اتقا ساي عۇمىر كەشۋگە تاربيەلەيدى. ول ءۇشىن ەڭ الدىمەن, قاسيەتتى قۇرانمەن بايلانۋدى ۇيرەنۋىمىز كەرەك. قۇرانعا بايلانعان ادام باقىتقا بولەنەدى. ايگىلى عۇلاما حاسان باسري (اللا ونى راقىمىنا بولەسىن): «ەگەر دە اللانىڭ سەنىمەن سويلەسۋىن قالاساڭ, قۇران وقى!» دەگەن سوزىندە ۇلكەن ءمان جاتىر.
بىردە ارداقتى پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) بىلاي دەيدى: «ۇلى اللا تاعالا ايتتى: «ادام بالاسىنىڭ تەك ورازادان باسقا امالىنىڭ بارلىعى ءوزى ءۇشىن. ال ورازا – مەن ءۇشىن, ونىڭ ساۋابىن ءوزىم بەرەمىن». باسقا ريۋاياتتا: «(اللا تاعالا): «ول ءوزىنىڭ تاماعىن, سۋسىنى مەن شاھۋاتىن مەن ءۇشىن تاستايدى. ورازا مەن ءۇشىن, ونىڭ سىيىن ءوزىم بەرەمىن. سونداي-اق ءاربىر جاقسىلىق ون ەسەلەنەدى» دەلىنگەن. مۇسىلمان بالاسىنىڭ ناماز وقۋى, قاجىلىققا بارۋى, زەكەت-ساداقا بەرۋى, اللانى رازى ەتەتىن قانداي دا جاقسى امال جاساۋى ءوزىنىڭ يگىلىگى ءۇشىن ورىندالادى. جوعارىدا كەلتىرىلگەن ءحاديستىڭ ءمانى مىنادا: ادام ورازادان باسقا پارىز امالداردى ورىنداۋ بارىسىندا ونىڭ نيەتىن ءتۇرلى ويلار بۇزۋى مۇمكىن. سونىڭ سالدارىنان قاتەلىكتەرگە ۇرىنىپ جاتادى. ال ورازا ناپسىگە اۋىر كەلەتىن قۇلشىلىقتىڭ ءبىرى بولعاندىقتان, كەز كەلگەن ادام اۋىز بەكىتە بەرمەيدى. الايدا بۇل اللاعا ىقىلاستى پەندەلەر ءۇشىن اۋىر ەمەس. كەرىسىنشە قۇلشىنا كىرىسىپ, مول ساۋاپ الۋعا تىرىسادى, ونى بەرىلە ورىندايدى.
اللا تاعالا پەندەلەرىن ورازا ۇستاپ قانا قويماي, كوبىرەك جاقسىلىق جاساۋعا قۇلشىندىرىپ: «ورازا مەن ءۇشىن, ونىڭ سىيىن ءوزىم بەرەمىن. سونداي-اق ءاربىر جاقسىلىق ون ەسەلەنەدى» دەيدى. اۋىز بەكىتكەن ادامعا قانداي دارەجەدە ساۋاپ جازىلاتىنىن پەرىشتەلەر دە بىلمەيدى. مىسالى, ءبىز ءبىر كۇندە بەس رەت ناماز وقيمىز. اللانىڭ ۋادە ەتكەنى بويىنشا نيەتىمىز بەن ىقىلاسىمىزدىڭ دۇرىس بولۋىنا قاراي ءار نامازىمىزعا ون ناماز وقىعاننىڭ ساۋابى بەرىلەدى. ونى پەرىشتەلەر جازىپ قويادى. ال ورازانىڭ ساۋابىن اللانىڭ ءوزى جازادى ەكەن.
راببىمىز رامازاندا ءبىزدى ارام نارسەنى بىلاي قويعاندا ادال بولعان امالدىڭ وزىنەن تىيىپ وتىر. كۇندىز ادال بولعان اس-سۋدان, ادال بولعان جارىمىزعا جاقىنداۋدان تىيىلامىز. مۇنىڭ حيكمەتى نە؟ ورازا قۇلشىلىعىنىڭ تۇپكى ءمانى – اللانى جاقسى كورۋگە, ونىڭ رازىلىعىنا جەتەلەيتىن امالداردى جاقسى كورۋگە ۇمتىلۋ. ويتكەنى ارداقتى پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) بىلاي دۇعا جاسايتىن: «ۋا, اللا تاعالام! ءوزىڭدى جاقسى كورۋدى جانە سەنى جاقسى كورەتىندى جاقسى كورۋدى جانە سەنىڭ جاقسى كورۋىڭە جاقىنداتاتىن ءاربىر امالدى جاقسى كورۋدى ماعان ءناسىپ ەت. ۋا, اللا تاعالام! سەنەن ماسەلەنىڭ قايىرلىسىن, جاقسى دۇعا, جاقسى ناتيجە جانە جاقسى ساۋاپ سۇرايمىن. مەنى بەكەم ەت جانە تارازىمدى اۋىرلات, يمانىمدى نىعايت, دارەجەمدى كوتەر, نامازىمدى جانە عيباداتتارىمدى قابىل ەت, قاتەمدى كەشىر جانە ماعان جوعارى دارەجەلى ءجانناتتى ءناسىپ ەت!». اللا ەلشىسى (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) وسىعان ۇقساس تاعى ءبىر دۇعاسىندا: «ۋا, اللا! مەن سەنەن ءوزىڭدى جاقسى كورۋدى سۇرايمىن. ۋا, اللا! ساعان جاقىنداتاتىن امالداردى جاقسى كورۋدى سۇرايمىن. سەن جاقسى كورگەن ادامداردى جاقسى كورۋدى سۇرايمىن. سونداي-اق قاتتى شولدەگەن كەزىمدە مەن ءۇشىن ءوزىڭدى سالقىن سۋدان دا ارتىق ەتشى» دەپ ايتقان ەكەن.
ادام بالاسىن ۇنەمى جاماندىققا يتەرمەلەيتىن ناپسىگە ورازادان اسقان اۋىر نارسە جوق. حاسان ءال-باسري (اللا ونى راقىمىنا السىن) ايتقانداي, جۇگەندەۋگە مۇقتاج بولعان ناپسىڭنەن ارتىق اساۋ جوق. ءبىر دانىشپان: «كىم وزىنە اللادان ارتىق دوس بار دەپ ويلاسا, اللا تاعالا جايلى تانىمى از بولعانى. كىمنىڭ ناپسىدەن ۇلكەن دۇشپان بار دەگەن ويى بولسا, ءناپسىسىن دۇرىس بىلمەگەنى» دەگەن ەكەن. راسىندا ءتان قالاۋىن ۇنەمى جۇگەندەپ وتىراتىن بىردەن-ءبىر جول – ورازا ۇستاۋ. وسىعان دەيىن اشۋىمىزدى تىزگىندەۋدى ۇيرەنبەگەن بولساق, ونى ورازا ۇيرەتەدى. وسىعان دەيىن كوڭىل قالاۋىمىزشا ارتىعىمەن تاماقتانساق, ورازا حاديسكە ساي از مولشەردە تاماق جەۋدى ۇيرەتەدى. وسىعان دەيىن بويىمىزدا تاكاپپارلىق سەزىمى كورىنىس تاپقان بولسا, ونى ورازا جويىپ جىبەرەدى. وسىعان دەيىن مىسكىندەرگە كوڭىل بولمەگەن بولساق, ورازادا ءحالىمىز ولارمەن تەڭەسىپ, ساداقا بەرۋگە دەن قويامىز. مىنە, ۇلىق بولعان رامازان ءبىر اي بويى مۇسىلماندىق سيپاتقا ساي ءومىر سۇرۋگە تاربيەلەيدى. ءبىر ايدا جاماندىقتان ارىلعان ادام قالعان ايلاردا دا جاعىمسىز ارەكەتكە بوي الدىرمايدى.
ىزگىلەردەن قالعان مىناداي ءسوز بار: «كەمەلدىككە جەتۋ ءۇشىن ادام بالاسىنا ءتورت-اق نارسە كەرەك: از ءىشىپ-جەۋ, از ۇيىقتاۋ, از سويلەۋ ءھام كوپشىلىكتەن اراگىدىك ءبولىنىپ, وڭاشالانۋ». پەندە وسى اتالعان ءتورت قاسيەتكە ورازا ۇستاۋ ارقىلى كەمەلدىككە جەتەدى. شىن مانىندە كۇنى بويى اش قۇرساق جۇرگەن ادام ءبىر اي بويى از تاماق جەۋگە داعدىلانادى. كۇنىن ورازامەن وتكىزگەن مۇسىلمان ءتۇنىن قۇلشىلىققا ارنايدى. تۇنگى نامازدارعا كوڭىل ءبولىپ, جاماعاتپەن تاراۋىق نامازىنا قاتىسادى. ودان بولەك, تاڭ نامازى الدىندا تۇنگى ءتاھاجۋد نامازىن وتەيدى. اۋزى بەرىك ادام ارتىق سويلەپ قويۋدان ساقتانادى, وسىلايشا از سويلەۋگە داعدىلانادى. ال رامازان ايىنىڭ سوڭعى ون كۇنىن وڭاشا وتكىزۋگە نيەت تانىتقان پەندە يعتيكافقا كىرىپ, ءوزىن دۇنيە ىستەرىنەن بوساتىپ, ۋاقىتى مەن كۇش-جىگەرىن قۇلشىلىق جاساۋعا ارنايدى.
پايعامبارىمىزدىڭ (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) وزگە ۇمبەتتەردەن ەرەكشەلەيتىن بەس قاسيەتى بار. بۇل تۋرالى اللا ەلشىسى (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) بىلاي دەگەن: «الدىڭعى ۇمبەتتەرگە بۇيىرماعان بەس وزگەشەلىك رامازان ايىندا مەنىڭ ۇمبەتىمە بەرىلدى. ءبىرىنشىسى – ورازا ۇستاۋشىنىڭ اۋزىنان شىققان ءيىس اللانىڭ قۇزىرىندا حوش يىستەن دە جۇپار. ەكىنشىسى – ورازا تۇتقان پەندە اۋىزاشار ۋاقىتىنا جەتكەنگە دەيىن تەڭىزدەگى بالىقتار (كەيبىر ريۋاياتتا پەرىشتەلەر) ول ءۇشىن اللادان كەشىرىم تىلەيدى. ءۇشىنشىسى – اللا تاعالا كۇن سايىن ءجانناتىن التىنمەن اپتاپ, كۇمىسپەن كۇپتەپ: «مەنىڭ قۇلدارىم دۇنيەنىڭ بەينەتىنەن قۇتىلىپ, سەنىڭ زەينەتىڭدى ء(جانناتىڭ) كورەتىن كۇن دە الىس ەمەس» دەيدى. ءتورتىنشىسى – شايتاندار كىسەندەلىپ, السىزدىكتەن پەندەنى ازعىرۋعا شامالارى كەلمەيدى. بەسىنشىسى, رامازان ايىنىڭ سوڭعى تۇنىندە پەندەنىڭ الدىڭعى جاساعان كۇنالارى كەشىرىلەدى».
اللا تاعالا بارشامىزعا قاسيەتتى رامازان ايىندا ورازامىزدى كەمەلىنە جەتىزىپ ۇستاۋدى, جاساعان ءاربىر ىزگى امالدارىمىزعا مول ساۋاپتار جازىپ, كەلەسى رامازان ايىنا دا امان-ەسەن جەتكىزگەي. ءامين!
ناۋرىزباي قاجى تاعانۇلى,
قمدب توراعاسى, باس ءمۇفتي
