ەل باسىنا كۇن تۋعان سول بiر سۇراپىل وتتى جىلداردا كەۋدەسiن وققا توسىپ, ەرلiكتiڭ ۇلگiسiن كورسەتكەن جەرلەس جاۋىنگەرلەردiڭ اراسىندا قۇرمانتاي ايتجانوۆتىڭ ەسiمiن ەرەكشە اتاۋعا بولادى.
بۇگiندە توقسانعا تولعان قاريامەن مەرەيتويىندا تانىستىم. تاعدىردىڭ جازۋىمەن قارشادايىنان سوعىسقا اتتانعان ول كەزiندە ءوزi سەكiلدi بارلىق مايدانگەردiڭ كوكەيiندە تەك بiر عانا ماقسات بولعانىن ايتتى: «ول – وتاندى جاۋدان قورعاۋ جانە تەك قانا جەڭiس» بولاتىن. مiنە, سول ماقساتقا جەتكەن, بiزگە بۇگiنگi بەيبiت تiرلiكتi سىيلاعان اعا بۋىن وكiلدەرiنە قۇرمەتتiڭ قاندايى دا لايىق.
قۇرمانتاي اتا 1922 جىلى قورعالجىن اۋدانىنىڭ بiرتابان اۋىلىندا دۇنيەگە كەلiپتi. كەيiن وتباسىمەن قاراەگiن اۋىلىنا كوشiپ كەلەدi. بالالىق شاعى, وتىزىنشى جىلدارداعى قيىن ناۋبەت جىلدارى ءالi كۇنگە دەيiن كوز الدىندا. اشارشىلىقتىڭ اۋىر كەزەڭiن باسىنان وتكەرە ءجۇرiپ, ءوزi قۇربىلاس بالالار سەكiلدi ول دا ەرتە ەسەيەدi. سول تۇستا كورگەن قيىندىقتار بالا قۇرمانتايدى توزiمدiلiككە تاربيەلەپ قانا قويماي, باسقا تۇسكەن اۋىرتپالىقتاردى جەڭە بiلۋ قاسيەتتەرiن دە بويىنا سiڭiرە بەرەدi. ول ۋاقىتتا بار بولعانى ون جاستا ەدi. سوعان قاراماستان, اكەسiنiڭ قينالىپ جۇرگەنiن كورiپ, ءۇيدiڭ شارۋاسىنا كومەكتەسiپ, ەڭبەككە ەرتە ارالاسادى. جوقشىلىقپەن تايتالاسا ءجۇرiپ, ۇلدارىنىڭ ەر جەتiپ قالعانىن اتا-انا بايقاماي دا قالادى.
1942 جىلى مامىر ايىندا اسكەرگە شاقىرۋ حاتىن العان كەزدە ول ون توعىزعا جاڭا تولعان ەدi. اسكەري جولى سەگiزiنشi اتتى-گۆارديالىق اسكەردە باستالادى. وسىندا 4 اي وقىعاننان كەيiن باشقۇرتستانداعى مەرگەندەر مەكتەبiندە وقۋىن جالعاستىرادى. وقۋدى بiتiرiپ سوعىسقا كiرiسەدi.
– سوعىستا جۇرگەن كەزدە ادام بالاسى اجالدان قورىقپايدى ەكەن, – دەيدi ارداگەر. جۇرەگiنiڭ تۇبiنە بەرiك ورنىققان «تۋعان جەردi قورعاۋ كەرەك» دەگەن ۇرانمەن ارتىنا قاراماي, تەك قانا العا قاراي ادىمداي بەرەدi.
ول – لەنينگراد قالاسىن قورعاپ قالۋعا ءوز ۇلەسiن قوسقان قازاق ساربازدارىنىڭ بiرi. وسى جەردە نەمiستەرمەن التى اي قىرعىن سوعىس بولعان. قۇرمانتاي اتانىڭ ايتۋى بويىنشا, سول كەزدە جاۋدىڭ قورشاۋىندا قالاي قالىپ قويعانىن بiزدiڭ ساربازدار بiلمەي دە قالعان ەكەن. فاشيستەر جاۋىنگەرلەرiمiزدiڭ ءوز ەرiكتەرiمەن بەرiلگەنiن كۇتكەن, بiراق ول ويلارى iسكە اسپاي قالادى. جۋكوۆ باسقارعان لەنينگراد مايدانىنىڭ اسكەرلەرi كەلiپ, جاۋدى ارتقا قاراي شەگiندiرەدi. ساربازدارىمىز قورشاۋدا توعىز ءجۇز كۇن بولىپتى. جۋكوۆتىڭ اسكەرiنە قوسىلىپ, ول پولشانى, رۋمىنيانى, ۋكراينانى, بەلورۋسسيانى جاۋدىڭ قولىنان ازات ەتۋگە قاتىسقان.
– لەنينگراد بلوكاداسىندا ۇشقىشتارىمىز اسپاننان كەپتiرiلگەن نان اكەلiپ لاقتىراتىن, سونداي قيىن كۇندەردە اجالدان قايمىقپاي, وتان ءۇشiن وققا ۇشقاندار قانشاما؟! بiز ولارعا ءاردايىم باس يەمiز, ەرلiك iستەرiن ۇرپاققا ۇلگi ەتiپ كەلەمiز, – دەيدi اقساقال.
1945 جىلى فرانتسۋزداردىڭ اسكەري بولiمشەلەرiنە قوسىلىپ, كەڭەس وداعىنىڭ اسكەرi ەلبا وزەنi بويىندا جاۋمەن بەتپە-بەت ايقاسقان. سولاردىڭ اراسىندا قاتارداعى جاۋىنگەر قۇرمانتاي ايتجانوۆ تا بولاتىن. «بiز جەڭدiك!!!» دەگەن قۋانىشتى حاباردى ول ءدال وسى جەردە ەستiگەن. سول ساتتەگi قۋانىشىن سوزبەن جەتكiزۋ قيىن. توبەلەرi كوككە جەتكەندەي, قۋانعاندارىنان بiر-بiرiن قۇشاقتاپ, سۇيە بەرiپتi, سەكiرە بەرiپتi…
سوعىس بiتكەننەن كەيiن مايدانگەر بiر جىل بەرليندi كۇزەتەدi. 1946 جىلى ەلگە امان-ەسەن قايتىپ ورالادى. اللا ساقتاپ, سوعىستان جاراقات الماي امان-ساۋ كەلگەن. بەيبiت زاماندا تەمiر جولدا جۇمىس iستەپ, 1949 جىلى ءباتiش سادىققىزىن كەزدەستiرiپ, ەكەۋi شاڭىراق كوتەرەدi. بۇگiندە جەتپiسباي, الپىسباي, ابزال, بايان, ءازيزات اتتى بالالارىن تاربەلەپ, بiلiم بەرiپ, ۇلىن ۇياعا, قىزىن قياعا قوندىرىپ, ولاردان 12 نەمەرە, 6 شوبەرە ءسۇيiپ وتىرعان اقساقال سايالى بايتەرەك iسپەتتەس. كەۋدەسiندەگi وردەندەر مەن مەدالدار – ارداگەردiڭ ءجۇرiپ وتكەن جولدارىنىڭ بەدەرلi بەلگiسiندەي.
اسەل جۇماعۇلوۆا
