وتان-انامىزدىڭ ەرتەگىدەگى سامۇرىق قۇستىڭ شىرقاپ ۇشقانىنداي جىل ساناپ قۋاتى ارتىپ كەلەدى. بۇل – بالالارىمىزدىڭ بولاشاعى نۇرلى بولادى دەگەن سەنىمىمىزدى نىقتاي تۇسۋدە. ءوز كەلەشەگىنە ەڭبەك جاساعان ەلدىڭ عانا باقىتى باياندى. قازاقستاننىڭ ەلباسى بەلگىلەپ بەرگەن جانە كۇندەلىكتى بارىسىن قاداعالاپ وتىرعان ۇدەمەلى يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق ستراتەگياسى رەسپۋبليكاداعى ونەركاسىپتىڭ جاندانۋىنا, سونى ءبىر سەرپىنمەن جاڭالارىنىڭ دا اشىلۋىنا جول سالدى.
وتكەن جۇزجىلدىقتىڭ 90-جىلدارىنىڭ سوڭىنداع ى ازياداعى داعدارىس جاعدايىندا ەڭ الدىمەن ەكسپورتتىق تاۋارلار ۇستانىمىنىڭ كونيۋكتۋراسى مەن ماكروەكونوميكالىق احۋالدىڭ تۇراقتانۋىنا كوڭىل ءبولۋ كەرەك بولدى. سوندىقتان, «قازاقستان-2030» ستراتەگياسىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ ەكىنشى كەزەڭىندە مەملەكەت ءۇشىن ەكونوميكانىڭ ورنىقتى دامۋىن قامتاماسىز ەتەتىن شارالار قولعا الىندى. وسىنىڭ بارشاسى مۇناي-گاز, قارجى جانە قۇرىلىس سالالارىنىڭ جەدەل دامۋىنا جول اشتى. بۇنىڭ ءوزى تەلەكوممۋنيكاتسيا مەن اقپاراتتىق قامتۋ سەكىلدى سالالارداعى ماكروەكونوميكالىق تۇراقتىلىقتى ودان ءارى نىعايتىپ, يننوۆاتسيانى العا جىلجىتۋعا قولايلى جاعدايلار جاساۋعا مۇمكىندىكتەر تۋعىزدى.
بۇگىندە ۇدەمەلى يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق دامۋ ستراتەگياسى جاعدايىندا قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ الدىندا جاڭعىرۋ جولىنا ءتۇسىپ, ونەركاسىپتىك-تەحنولوگيالىق الەۋەتتەرىن ءار تاراپتاندىرۋ جانە باسەكەگە قابىلەتتىلىكتى ارتتىرۋ مىندەتتەرى تۇر. بۇل تۇستا ءسوز تەك قانا تۇپكى ونىمدەر شىعاراتىن كوپتەگەن كاسىپورىندار قۇرىلىستارى جايىندا عانا ەمەس, جاڭا تەحنولوگيالار نەگىزىندە ەكونوميكانىڭ ساپالى دەڭگەيگە كوتەرىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ تۋرالى بولىپ وتىر.
قازاقستان ەكونوميكاسىن يندۋستريالاندىرۋ نەگىزىندە جاڭعىرتۋ ەڭ الدىمەن وتاندىق كاسىپورىندار شىعاراتىن تاۋارلار مەن قىزمەتتەر كورسەتۋدىڭ تۇرلەرىن جاپپاي جاڭالاۋدى العا تارتادى. بۇل ءۇشىن جاڭا جوعارى تەحنولوگيالارعا نەگىزدەلگەن قوسىمشا قۇنى جوعارى ونىمدەر تۇرلەرىنىڭ وندىرىستەرىن يگەرۋىمىز قاجەت.
ەلىمىزدەگى ءجۇرىپ جاتقان ۇدەمەلى يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق ستراتەگيا ەكونوميكا مەن الەۋمەتتىك وركەندەۋدەگى اسا قۋاتتى سەرپىنگە جالعاسۋى كەرەك.
2014 جىلى قازاقستان جالپى ىشكى ءونىمدى 2008 جىلمەن سالىستىرعاندا 50 پايىزعا ارتتىرۋى كەرەك. بۇل جاعدايدا شيكىزات ەكسپورتىنىڭ ۇلەسى – 40 پايىزعا, يننوۆاتسيالىق كاسىپورىندار سانى جۇمىس ىستەپ تۇرعان ءوندىرىس ورىندارىنىڭ جالپى سانىنان 10 پايىزعا دەيىن كوبەيۋى ءتيىس. ەكونوميكانىڭ ساپالىق جاعىنان وسۋىمەن قۋات كوزدەرىنىڭ تومەندەۋى جانە ەڭبەك وندىمدىلىگىنىڭ ايتارلىقتاي ارتۋى قاناتتاسا ءجۇرۋى كەرەك.
ۇدەمەلى يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق دامۋدىڭ باسىم باعىتتارىنا اۋىل شارۋاشىلىعى مەن جەڭىل ونەركاسىپ, مەتاللۋرگيا جانە ماشينا جاساۋ, مۇناي وڭدەۋ مەن ەنەرگەتيكا, حيميا جانە فارماتسەۆتيكا, قۇرىلىس يندۋسترياسى مەن كولىك, اقپاراتتىق كوممۋنيكاتسيا جانە ۋران ءوندىرىسى, سونىمەن بىرگە, تۋريزم مەن عارىش سالالارى جاتادى. باعدارلامانى ىسكە اسىرۋ يندۋستريالاندىرۋ كارتاسى مەن «بيزنەستىڭ جول كارتاسى-2020», قازاقستاننىڭ ءوندىرىس كۇشتەرىن ءتيىمدى ورنالاستىرۋ سىزباسى مەن ەلدىڭ اۋماقتىق-كەڭىستىكتىك دامۋىنىڭ بولجامدى سىزباسى نەگىزىندە قاتاڭ تۇردە العا باستىرىلۋدا.
تاۋ-كەن ونەركاسىبىندە كەيىنگى جىلدارى ءوندىرىس كولەمى كوپتەگەن جاڭا كاسىپورىنداردىڭ پايدالانۋعا بەرىلۋى ناتيجەسىندە ءوستى. ولاردىڭ قاتارىندا اقمولا وبلىسىنىڭ ۆاسيلكوۆ تاۋ-كەن بايىتۋ كومبيناتى, سولتۇستىك قازاقستانداعى تيتان-تسيركوني كەندەرىن قايتا وڭدەيتىن تاۋ -كەن بايىتۋ كومبيناتى,اقتوبە وبلىسىنداعى ءحروميتتى كەن ءوندىرىسى جانە جەز بەن جەز-تسينك كەندەرىن قايتا وڭدەيتىن كەن بايىتۋ فابريكاسى, قاراعاندى وبلىسىنداعى تەمىر كەنىن قايتا وڭدەيتىن كومبينات بار.
پاۆلودار ەلەكتروليز زاۋىتى ەكىنشى كەزەگىنىڭ, سوكولوۆ-سارىباي تاۋ-كەن ونەركاسىبى بىرلەستىگىنىڭ مەتالل پروكاتى زاۋىتىنىڭ, اقسۋ فەرروقورىتپا زاۋىتى اگلومەراتسيالىق فابريكاسىنىڭ ىسكە قوسىلۋى تاۋ-كەن بازاسىنىڭ دامۋىنا جول اشىپ قانا قويماي, مەتاللۋرگيا ونەركاسىبى سەكىلدى ەكونوميكا سالاسى ماڭىزدى بۋىنىنىڭ قارىشتاپ وركەندەۋىنە مۇمكىندىكتەر اشتى. ۇدەمەلى يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق دامۋ شەڭبەرىندەگى اتالعان سالانىڭ كەلەشەكتەگى وركەندەۋى جوعارى قوسىمشا قۇنمەن وندىرىلەتىن ونىمدەردى ەكى ەسەگە دەيىن ۇلعايتۋدى كوزدەيدى. دەسەك تە, بۇنداعى شەشۋشى ماسەلەلەردىڭ قاتارىندا شيكىزاتتى ەكسپورتقا شىعارۋدى قولداۋدان باس تارتۋ, ءىرى ينۆەستيتتسيالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ, شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ بازالىق مەتالدارعا قولجەتىمدىلىگى مەن ينفروقۇرىلىمداردى دامىتۋ ىستەرى دە تۇر.
دامۋدىڭ ايتارلىقتاي سەرپىنىنە وتاندىق كولىك, ماشينا جاساۋ سالاسى دا يە بولدى. بۇعان استاناداعى كىندىك ازيا ايماعىنداعى الەمدىك تانىمالدىقتاعى لوكوموتيۆتەر شىعاراتىن اسا ءىرى «دجەنەرال ەلەكتريك» پەن «تالگو» جولاۋشىلار ۆاگوندارىن جاسايتىن زاۋىتتاردىڭ پايدالانۋعا بەرىلۋى, پاۆلودار وبلىسىنداعى جۇك ۆاگوندارىن جاساۋ زاۋىتىنىڭ ىسكە قوسىلۋى, سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى ۆاگون قۇرىلىسى زاۋىتىنىڭ قايتا جاڭارتىلۋى, «ۆوستوكماش» تەمىرجول بولشەكتەرىن قۇراستىرۋ جانە جوندەۋ زاۋىتى جانە تمد اۋماعىندا ءوز سالاسى بويىنشا بىردەن-ءبىر ونەركاسىپ سانالاتىن تىكۇشاقتاردى قۇراستىرىپ جانە ولارعا قىزمەت كورسەتەتىن «Eurocopter» زاۋىتىن ءارتاراپتاندىرۋ, اۋىر تەحنيكالاردى قۇراستىراتىن بىرلەسكەن «كازبەلاز» كاسىپورىنى مەن قاراعاندى وبلىسىنداعى «سۇڭقار» اۆياتسيا زاۋىتىنىڭ جانە وزگە دە وندىرىستەردىڭ اشىلۋى دالەل. ەلدەگى اۋىر ماشينا جاساۋ جونىندەگى جاڭا كاسىپورىنداردىڭ بەلسەندى جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە جاقىن كەلەشەكتەردە قازاقستاننىڭ بولات جولدارىندا ەسكى جىلجىمالى قۇرامنىڭ بىردە ءبىرى قالمايتىن بولادى. ولاردىڭ ورىنىن وتاندىق وندىرىستەردىڭ ۇشقىر دا, اسا جايلى تەحنيكالارى باسادى.
بۇگىندە ەل ايماقتارى ەكونوميكالارىنىڭ قۇرىلىمدارىندا ۇلكەن وزگەرىستەر جۇرۋدە. مىسالعا, اتىراۋ وبلىسىنىڭ وڭىرلىك ونەركاسىبى مۇناي-حيميا كاسىپورىندارى جۇيەلەرىنىڭ دامۋىمەن, وڭتۇستىك قازاقستان ازوت-فوسفور تىڭايتقىشتارى وندىرىسىمەن, پاۆلودار حلور جانە كاۋستىك سودا وندىرۋمەن ەرەكشەلەنسە, ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ ونەركاسىبى شىنى تالشىقتى جانە شىنى پلاستيكالى تۇربالار, مەتاللكونسترۋكتسيالارى, تەڭىز بارجالارى مەن پلاتفورمالار, سونداي-اق, ۇن مەن قۇنارلاندىرىلعان جەمازىقتار ءوندىرۋ سالالارىنا ماڭىز بەرۋدە. بۇل وبلىستا يندۋستريالدىق باعدارلاما اياسىندا قازاقستاندا تۇڭعىش كەمە جوندەۋ زاۋىتى ىسكە قوسىلدى.
وسى ايماقتا وڭىرلەردەگى باسەكەلەستىك باسىمدىعىن دامىتۋ ماقساتىندا جاپونيا ۇكىمەتىنىڭ حالىقارالىق ىقپالداستىق اگەنتتىگىنىڭ قاتىسۋىمەن وبلىستىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى كەشەندى دامۋى باس جوسپارىنىڭ نەگىزىندە جاسالعان «جەر-تەڭىز-اسپان» تانىمال مەگا-جوباسىن العا باستىرۋ ءىسى دە بەلسەندى قولعا الىنۋدا.
«اقتاۋ تەڭىز ايلاعى» ەركىن ەكونوميكالىق ايماعى دا ءوڭىر ەكونوميكاسىن ارتاراپتاندىرۋداعى باستى پلاتسدارمدارىڭ ءبىرى. سوڭعى ءۇش جىلدا عانا ەەا ايماعى 9 ەسەگە كەڭەيىپ, ونىڭ ارەكەت ەتۋ مەرزىمى 2028 جىلعا دەيىن ۇزارتىلدى.
كاسپي تەڭىزى سەكتورىن يگەرۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا كەلەشەكتە قازاقستان كاسپيىنىڭ اسا ءىرى گاۆانى بولاتىن قۇرىق تەڭىز ايلاعى مەن جۇمىسشىلار پوسەلكەسىن دامىتۋدىڭ باس جوسپارىن جۇزەگە اسىرۋ جۇمىستارى دا جالعاسۋدا.
قازاقستاننىڭ يندۋستريالدى ستراتەگياسى شەڭبەرىندە ەۋروپا مەن ازيا اراسىنداعى وزىندىك كوپىر بولاتىن ورتالىق ازيا ايماعىنداعى اسا ءىرى ىسكەرلىك جانە ترانزيتتىك حابقا اينالۋى كەرەك ەلدىڭ ترانزيتتىك مۇمكىندىكتەرىن ءتيىمدى پايدالانۋ قادامدارىنا ەرەكشە نازار اۋدارىلۋدا. وسىنداي جوبالاردىڭ ءبىرى – استانادا وتكەن شەتەل ينۆەستورلارى كەڭەسىنىڭ 25-وتىرىسىندا مەملەكەت باسشىسى ۇسىنعان «جاڭا جىبەك جولى» مەگا-جوباسى. شيىرا ايتساق, قازاقستاننىڭ شەشۋشى كولىك دالىزدەرىندە ساۋدا-لوگيستيكالىق, قارجىلىق-ىسكەرلىك, يننوۆاتسيالىق-تەحنولوگيالىق جانە تۋريستىك ماقساتتارداعى بىرەگەي حالىقارالىق دەڭگەيدەگى حابتار كەشەندەرى قۇرىلماقشى. ال, «جاڭا جىبەك جولى» جوباسىنىڭ باسەكەلەستىككە قابىلەتتى باسىمدىعى «5 س ۇستانىمى» نەگىزىندەگى جىلدامدىق, جاقسى قىزمەت, وڭتايلى قۇن, ساقتالۋ دەڭگەيى جانە تۇراقتىلىق شارتتارىمەن قالىپتاسپاقشى.
ەلدىڭ ۇدەمەلى يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق دامۋى باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋدا استانا مەن الماتىداعى يندۋستريالىق پاركتەردى ودان ءارى دامىتۋعا, ونىڭ ىشىندە قازاقستان استاناسىندا جەر ۇستىلىك عارىش ينفروقۇرىلىمدارى بار دامىعان جۇيەلى ءىرى عىلىمي-عارىشتىق ورتالىق سالۋعا ۇلكەن ماڭىز بەرىلۋدە. بۇدان رەسپۋبليكا ەلورداسىنىڭ تەك قانا اۆتوكولىك ماشينالارى قۇرىلىسىنىڭ عانا ءىرى ورتالىعى ەمەس, سونىمەن قاناتتاس ادامزاتتىڭ جۇلدىزدار الەمىنە قاتىستى ارماندارىن دا ىسكە اسىرۋعا كۇش سالاتىنىن كورەمىز. اتالعان ءىس عىلىمي-ينجەنەرلىك وزىق الەۋەتتەردى دە وزىنە تارتاتىن بولادى. ولاردىڭ بارشاسى عارىشتىق اپپاراتتاردى قۇراستىرۋ جانە سىناقتان وتكىزۋ كەشەنىندە, جەر شارىن الىستان باقىلاۋ ورتالىعىندا جانە « KazSat», «KazSat-2» جانە رۇكب جەر سەرىگى بايلانىسى مەن حابار تاراتۋ جۇيەسى ورتالىعىندا, ياعني, اسا ءىرى ءۇش جۇلدىزدى عالامدار ورتالىعىندا جۇمىس ىستەيتىن بولادى.
بەسىنشى استانا ەكونوميكالىق فورۋمىنىڭ بارىسىندا ەلدەر كوشباسشىلارى مەن الەمدىك ساراپشىلار جانە نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتتارى دا قازاقستاننىڭ جاڭا جوعارى تەحنولوگيالى ەكونوميكانى جولعا قويۋداعى قادامدارىنا جوعارى باعالار بەردى. ونىڭ ىشىندە الەمدىك عىلىمدار كوشباسشىلارى تاراپىنان يندۋستريالدىق-يننوۆاتسيالىق سەرپىندەر قاناتىن جايعان قازاقستانعا كەرەمەت يدەيالاردى جۇزەگە اسىرۋدىڭ مەيىلىنشە ءتان ەكەندىگى ءمالىم ەتىلدى.
ازيا مەن تىنىق مۇحيتىنا ارنالعان ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك كوميسسيانىڭ اقپاراتتارىنا قاراعاندا قازاقستان الەمدەگى ەكونوميكاسى ىرعاقتى دامىپ كەلە جاتقان ەڭ ۇزدىك توپتىڭ ساپىندا. سوندىقتان, مۇنان دا جوعارى الەۋەمەتتىك-ەكونوميكالىق تۇراقتىلىق پەن ورنىقتى وركەندەۋگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن ەلىمىزدە بارىنشا تولىق مۇمكىندىكتەر بار. دەرەكتەر مەن دايەكتەر وسىلاي دەيدى.
سماعۇل راحىمبەك,جازۋشى
