2015 جىل ەلىمىزدە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ جىلى رەتىندە جاريالانعانى بەلگىلى. وسىعان بايلانىستى كەلەسى جىل ەلوردالىقتار ءۇشىن «استانا – بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم قالاسى» ۇرانىمەن وتپەك. بۇل تۋرالى كەشە استانا قالاسى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ءحىV سەسسياسىن اشقان قالا اكىمى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ مالىمدەدى.
«قازاقستاندىق پاتريوتيزم كونتەكستىندەگى استانا فەنومەنى: كوپ ۇلتتى جانە كوپ كونفەسسيالى قوعامنىڭ تابىسى» تاقىرىبىندا وتكەن كەزەكتى سەسسيادا ەلوردا اكىمى اۋىزبىرشىلىك پەن بەيبىتشىلىكتىڭ ارقاسىندا قازاقستان ىرگەسى بەرىك تاۋەلسىز ەلگە اينالعانىن, ەندى تاۋەلسىزدىك ۇعىمىن ءار ازامات قاستەرلەپ, تۇعىرىن – بەرىك, تۋىن بيىك ۇستاۋ كەرەكتىگىن اتاپ ءوتتى. جۇرتشىلىقتى سەسسيا جۇمىسىنا بەلسەندى قاتىسۋعا شاقىرعان قالا اكىمى ىنتىماق پەن بىرلىكتىڭ ايبىنىن اسىراتىن اسسامبلەيا جىلى جوعارى دەڭگەيدە وتەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى.
بۇدان كەيىن ءسوز قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى – قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى حاتشىلىعىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ەرالى توعجانوۆقا بەرىلدى.
ول «قازاقستان – 2050» ستراتەگياسى: بەيبىتشىلىك, رۋحانيات جانە كەلىسىم مادەنيەتى» تاقىرىبىندا وتكەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ءححى سەسسياسىندا ەلباسى وسى قوعامدىق ينستيتۋتتىڭ 20 جىلدىعىنا بايلانىستى كەلەسى جىلدىڭ «قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى جىلى» دەپ جاريالانۋىندا ۇلكەن ءمان جاتقانىن ايتتى. ونىڭ ايتۋىنشا, بۇل – اسسامبلەيانىڭ قۇرىلىم رەتىندە تويلايتىن مەرەكەسى ەمەس. كەرىسىنشە, اسسامبلەيا جىلىن تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ بەيبىت جانە كەلىسىم ساياساتىنىڭ 20 جىلدىعى, قازاقستان حالقىنىڭ جاراسىمدى ىنتىماعى مەن بەرەكەلى بىرلىگىنىڭ ارقاسىندا جەتكەن جەمىستى جەڭىستەرىنىڭ 20 جىلدىعى, ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەتنوسارالىق تاعاتتىلىق پەن قوعامدىق كەلىسىم ۇلگىسىنىڭ 20 جىلدىعى دەپ ءتۇسىنۋى قاجەت. «بۇل جىل – جەرى مەن ەلى ءبىر, ارمانى مەن تىلەگى ءبىر, بۇگىنى مەن بولاشاعى ءبىر – قازاقستان حالقىنىڭ اۋىزبىرشىلىگىن ارتتىرا تۇسەتىن جىل» دەيدى ەرالى لۇقپانۇلى.
الاساپىرانعا تولى بۇگىنگى زاماندا ءار قازاقستاندىق بەيبىتشىلىك پەن تاتۋلىقتىڭ قادىرىن جەتە تۇسىنگەن سىڭايلى. ەرالى توعجانوۆ كەلتىرگەن مالىمەتكە سۇيەنسەك, بۇگىندە قازاقستاندىقتاردىڭ 94,5 پايىزى وزدەرىن بىرلىگى جاراسقان حالىقتىڭ وكىلى سانايتىنىن جەتكىزگەن. قازاقستاندىقتاردىڭ 94,9 پايىزى ەلىمىزدەگى ۇلتارالىق احۋالدى جوعارى باعالاعان. ال ەتنيكاارالىق سالاداعى مەملەكەتتىك ساياساتتى ەل ازاماتتارىنىڭ 95,7 پايىزى قولدايدى ەكەن. سونداي-اق, تۇرعىنداردىڭ 89,5 پايىزى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى رەسپۋبليكا حالقىنىڭ مۇددەسىنە جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىنە سەنىم بىلدىرگەن. «بۇل قۇر سان عانا ەمەس, حالىقتىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن تۇسىنىستىگى, ءار قازاقستاندىقتىڭ بىرلىكتى ساقتاۋعا قوسقان ۇلەسى» دەيدى ە.توعجانوۆ.
ۇلتارالىق كەلىسىم مەن تۇراقتىلىقتى نىعايتا ءتۇسۋ باعىتىندا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى بىلتىر 3,5 ملن ادامدى قامتىعان 10 مىڭنان اسا شارا وتكىزىپتى. ولاردىڭ اپتا سايىن رەسپۋبليكانىڭ تۇپكىر-تۇپكىرىندە وتكىزەتىن شارالارىنا كەمى 6 مىڭنان اسا ادام قاتىسادى ەكەن. «مىسالى, اسسامبلەيانىڭ باستاماسىمەن بۇگىندە ەلىمىزدىڭ ءار جەرىندە «بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمنىڭ جول كارتاسى» مەگاجوباسى وتۋدە. الەۋمەتتىك قورعاۋعا مۇقتاج جاندارعا ارنالعان اكتسيا بارىسىندا جارتى ميلليوننان استام ادام قولداۋعا يە بولدى» دەيدى ەرالى لۇقپانۇلى.
قازىرگى تاڭدا اسسامبلەيا مارتەبەسىن, مەملەكەتتىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىندەگى ءرولىن ارتتىرۋ ماقساتىندا قىرۋار جۇمىستار قولعا الىنعان. اتاپ ايتقاندا, اسسامبلەيانىڭ كونستيتۋتسيالىق مارتەبەسى بەكىتىلىپ, ارناۋلى زاڭ قابىلداندى. اسسامبلەيادان پارلامەنتكە دەپۋتات سايلاۋ ءۇردىسى ەنگىزىلدى.
ەندى قوعامدىق ينستيتۋتتىڭ ايماقتارداعى جۇمىستارىن جەتىلدىرۋگە ايرىقشا ماڭىز بەرىلىپ جاتىر. وسىعان بايلانىستى ءار وبلىستا اۋماقتىق اسسامبلەيالاردى دامىتۋ جونىندەگى تۇجىرىمداما بەكىتىلىپ, دوستىق ۇيلەرى اشىلا باستادى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعىمەن اۋماقتىق اسسامبلەيا مەڭگەرۋشىلەرىنىڭ لاۋازىمدىق مارتەبەسى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ تىزىلىمدەمەسىندەگى D2 ساناتىنا ەنگىزىلدى.
بۇگىندە توعىز وڭىردە اسسامبلەيا كافەدرالارى اشىلعان. بۇل ۇيىمدار تۇراقتىلىق پەن كەلىسىم جونىندەگى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ءمان-ماڭىزىن جاستارعا ۇعىندىرادى. وسىعان بايلانىستى ارنايى قۇرىلعان ەتنوسارالىق جانە كونفەسسياارالىق قارىم-قاتىناستار ورتالىعى 1613 ادامدى وقىتىپ شىعارىپتى. ولاردىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر, ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ جەتەكشىلەرى, اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكىلدەرى مەن ساراپشىلار بار.
بۇگىندە ەلىمىزدە ءار ەتنوستىڭ ءتىلىن, ءدىلىن, سالت ءداستۇرىن دامىتۋعا جاعداي جاسالعانىنا توقتالعان ە.توعجانوۆ وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن ىقىلاسى دا جوعارى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. وسىعان وراي, جۇرگىزىلگەن ساۋالداماعا قاتىسۋشىلاردىڭ 87 پايىزى مەملەكەتتىك ءتىل – بۇگىندە قاجەتتىلىك تىلىنە اينالىپ وتىرعانىن مويىنداعان. «مۇنىڭ ءوزى قازاق ءتىلى – بىرتۇتاستىقتىڭ باستى فاكتورى ەكەندىگىن كورسەتەدى» دەيدى ول.
بۇدان كەيىن اسسامبلەيا مۇشەلەرى ءسوز سويلەپ, لەبىزدەرىن ءبىلدىردى.
جيىندى قورىتىندىلاعان استانا قالاسىنىڭ اكىمى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ ەلورداداعى ەتنومادەني بىرلەستىكتەرىنىڭ جۇمىسىنا بايلانىستى جيىن وتكىزىلەتىنىن, وندا ۇسىنىس-تىلەكتەردى, تولعاندىرىپ جۇرگەن ماسەلەلەردى تىڭداۋعا ءازىر ەكەنىن جەتكىزدى.
القالى جيىننىڭ سوڭىندا استانا قالاسى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ءحىV سەسسياسىنىڭ قارارى قابىلداندى.
بۇدان كەيىن جيىن سالتاناتتى شاراعا ويىسىپ, مادەنيەتارالىق سۇحباتتاستىق پەن بىرلىكتى نىعايتۋعا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ بىرنەشە مۇشەسى ماراپاتتالدى.
Cۇبەلى ءسوز
حاليل ماسلوۆ, ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى:
– ەلباسى «تاريح بىزگە سان الۋان ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ ورتاسىندا ءومىر ءسۇرۋدى جازىپتى. ەگەر ءبىز ءوزىمىزدىڭ باستى ماقساتىمىز – گۇلدەنگەن, كوپۇلتتى مەملەكەتتە ءومىر سۇرگىمىز كەلسە, گۋمانيزم, ەتنوسارالىق تولەرانتتىلىق قاعيداتتارىن بەرىك ۇستانۋعا ءتيىسپىز» دەپ اتاپ وتكەن بولاتىن.
ەلىمىزدىڭ ءبىلىم سالاسىنداعى ۇلتتىق ساياساتىنىڭ ءبىر باعىتى – ەتنومادەني تولەرانتتىلىقتى قالىپتاستىرۋ. سوعان ساي قازىردىڭ وزىندە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى شەڭبەرىندە عىلىمي-ساراپتامالىق كەڭەس, ەتنيكاارالىق جانە كونفەسسياارالىق وقىتۋ ورتالىعى سىندى قۇرىلىمدار جۇمىس ىستەيدى. بىلتىر ۋنيۆەرسيتەتىمىزدىڭ قابىرعاسىندا دا قوعامدىق كەلىسىم مەن تۇراقتىلىقتى نىعايتۋعا ۇلەس قوساتىن اسسامبلەيا كافەدراسى اشىلدى. بۇل – جاستارىمىزدى ءوزارا تاتۋ-بىرلىكتە ءومىر سۇرۋگە ۇندەيتىن تاربيە وشاعى.
سەرگەي بوگاتىرەۆ, استانا قالالىق ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى:
– مەنىڭ اجەم قازاقستاندا 1914 جىلى تۋعان ەكەن. ال ۇلكەن اجەمىز ستولىپين رەفورماسى كەزىندە قازاق جەرىنە كەلىپتى. انامنىڭ اكە-شەشەسى باي-كۋلاكتاردى تاركىلەۋ كەزىندە وسىندا جەر اۋدارىلىپتى. ناعاشى اتا-اجەمىز دە قۋعىن-سۇرگىن كورگەن كىسىلەر. قيىن-قىستاۋ زاماندا اۋىرتپالىققا تاپ بولعان اتا-بابالارىمىز قازاق جەرىنە كەلىپ پانا تاۋىپتى. جەرگىلىكتى ۇلتتار ولاردى جاتىرقاعان جوق. باۋىرىنا تارتىپ, ءبىر ءۇزىم ناندى ءبولىسىپ جەدى. سول اتالارىمىز, سول انالارىمىز قيىن ساتتە وزدەرىنە كومەك قولىن سوزعان قازاقتارعا, قازاقتىڭ جەرىنە قۇرمەتىن بىزدەرگە, بالالارىنا امانات ەتتى. بۇگىنگى ءبىزدىڭ جەتىستىگىمىز, باقىتىمىز, تاتۋ تىرلىگىمىز ورتاق وتانىمىزداعى ساليقالى ساياساتتىڭ ارقاسى.
اتاپ ايتقاندا, قازاقستان ۇيعىرلارى رەسپۋبليكالىق مادەني ورتالىعىنىڭ استاناداعى فيليالى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى مۇرات توحتيباكيەۆ پەن «وبەرەگ» ۋكراين قوعامىنىڭ ورىنباسارى تامارا شيرمەر «قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ قوعامدىق «بىرلىك» التىن مەدالىن ەنشىلەدى.ال, استانا قالاسىنىڭ «حازار» ازەربايجان ەتنومادەني بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى ۆيۆادي اگاەۆ پەن استانا قالاسىنىڭ تۇرىك ەتنومادەني ورتالىعىنىڭ توراعاسى اسكەر پيريەۆ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ قۇرمەت گراموتالارىن يەلەندى.
«زلاتا» بولگار ەتنومادەني بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى ولگا اندريەۆسكايا, استانا قالاسىنىڭ «باربانگ» كۇردتەر قاۋىمداستىعى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ماليكا سادىقوۆا, استانا قالاسىنىڭ «ۆايناح» ەتنومادەني بىرلەستىگىنىڭ مۇشەسى باشير سوسلانوۆ, استانا قالاسىنىڭ كارىس ەتنومادەني بىرلەستىگىنىڭ كونتسەرتمەيسترى ءلاززات حامزينا, استانا قالاسىنىڭ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى عىلىمي-ساراپتاۋ توبىنىڭ مۇشەسى يۋلي شاپوۆالعا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ العىس حاتتارى تابىس ەتىلدى.
سونىمەن قاتار, «ۆوزروجدەنيە» نەمىس قوعامى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ناتاليا بەرگ, «قىرعىزستان-استانا» قوعامدىق بىرلەستىگى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ميناۆارحان ماماەۆا جانە «ۆان» ارميان قوعامىنىڭ جەكسەنبىلىك مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى اياستان منەيانعا استانا قالاسى اكىمىنىڭ العىس حاتتارى تابىستالدى.
قىمبات توقتامۇرات
