نەسىپبەك ايتۇلى, س.سەيفۋللين مۇراجايىنىڭ ديرەكتورى, اقىن:
ساكەن سەيفۋللين مەن مۇحتار اۋەزوۆ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى قابىرعاسى بورەنەلەرمەن كوتەرىلگەن قوس ءۇي كورگەن جاننىڭ نازارىن اۋدارماي قويمايدى. ءبىرىنىڭ سىرتىنا – «دارىگەر ف.ي.بلاگوۆەششينسكيدىڭ ءۇيى. حح عاسىردىڭ باسى», ەكىنشىسىنە «كوپەس ءۇيى.
1846 جىل» دەگەن جازۋلارى بار ەسكەرتكىش تاقتايشالار ىلىنگەن. تاريحى سوناۋ جىلداردان باستالعان ەكى ءۇي بۇگىندە ساكەن سەيفۋللين مۇراجايى. قارت عيماراتتارداعى اتپال ازاماتتىڭ جاسىنا كەلگەن مۇراجايدىڭ تابالدىرىعىن اتتاۋشىلار دا كوپ, تابالدىرىعىن اتتاۋشىلارعا بەرەر تاعىلىمى دا جەتەرلىك. مەرەيتويعا وراي مۇراجاي ديرەكتورى نەسىپبەك ايتۇلىن اڭگىمەگە تارتقان ەدىك, ايتۋلى اقىننىڭ ايتارى از بولماي شىقتى…
– بيىل ءوزىڭىز شىراقشىسى بولىپ وتىرعان مۇراجايدىڭ اشىلعانىنا – جيىرما بەس جىل. البەتتە, ايتۋعا وڭاي. ويتكەنى, مۇراجاي قىزىل بيلىكتىڭ شاڭىراعى شايقالىپ تۇرسا دا, ءالى تاعىنان تايماعان تۇسىندا اشىلىپتى. سول ءبىر كەزدەردى اڭگىمەلەپ بەرسەڭىز.
– ءيا, ساكەن سەيفۋللين 1957 جىلى تولىق اقتالىپ, اتاق-ابىرويى قالپىنا كەلتىرىلدى, ادەبي شىعارمالارى تۇگەلىمەن قايتا باسىلدى. كەيىنىرەك, كەش تە بولسا, ەل ءىشىندەگى ۇلتجاندى ازاماتتار وسىناۋ جازىقسىز جازالانعان قايراتكەردىڭ ەسىمىن ۇرپاق جادىندا ماڭگى ساقتاۋدى ماقسات ەتىپ, مۇراجاي اشۋ جونىندە باستاما كوتەردى. ونىڭ اقمولادا بولعانىن قالادى. ويتكەنى, اقمولا – ساكەننىڭ جاستىق شاعى وتكەن, ازامات بولىپ قالىپتاسقان, العاشقى ادەبي شىعارمالارى جازىلعان, قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى رەتىندە تانىلعان قۇت مەكەنى. 1984 جىلى اقىننىڭ توقسان جاسقا تولۋ مەرەيتويى قارساڭىندا اقمولا (ول كەزدە تسەلينوگراد) ءوڭىرىنىڭ ورەلى ازاماتتارى قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتى مەن قازاق كسر مينيسترلەر كەڭەسىنە حالقىمىزدىڭ اياۋلى پەرزەنتىنە ارناپ ەسكەرتكىش ورناتىپ, مەموريالدى مۋزەي اشۋ ءجونىندە ۇسىنىس حات جولدايدى. كەيىن ۇكىمەت وسى حاتتى قۇپتاپ, قاۋلى قابىلدادى. مىنە, وسى كەزدەن باستاپ ۇلكەن جۇمىس باستالادى…
– وسى رۋحاني وشاقتى اشۋعا تىكەلەي اتسالىسقان ازاماتتاردىڭ, العاشقى باسشىسىنىڭ ەسىمدەرىن بىلمەيتىن جۇرت تا بارشىلىق…
– راس, اپتال ەرلەردى ەل ەسىنە ءجيى سالىپ تۇرماسا, «كوزدەن كەتكەننىڭ كوڭىلدەن دە جوعالاتىنى بار». مۇراجايدى اشۋعا تىكەلەي بەلسەنە اتسالىسقان ازامات تسەلينوگراد وبلىستىق تاريحي جانە مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ قوعامى كەڭەسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى مولداحمەت دوساەۆ بولاتىن. ول كەزدەگى اقمولانى بۇگىنگى استانامەن سالىستىرۋعا مۇلدە بولمايدى عوي. تىڭ ولكەسىنىڭ «ەپيتسەنترى» اتانعان قالادا جەرگىلىكتى حالىق از, وزگە ۇلتتىڭ قاراسى باسىم-تۇعىن. قازاق ءتىلى وگەي بالانىڭ كۇيىن كەشكەن كەز. وسىنداي كۇردەلى قيىندىقتارعا قاراماستان, ەلىم دەگەن نامىستى ازاماتتاردىڭ ەڭبەگى ەرەن ەدى.
قازاق كسر مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ شەشىمىمەن 1988 جىلدىڭ 20 اقپاندا وبلىستىق ساكەن سەيفۋللين مۇراجايى اشىلدى. وعان سول كەزدەگى مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءوزى قول قويدى. بۇل – ۇلتىمىزدىڭ ارداق تۇتار كەمەڭگەر ۇلى, داۋىلپاز اقىن, جالىندى پۋبليتسيست, كورنەكتى قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرىنە ارنالعان تاريحي ەسكەرتكىش بولدى. جاڭادان ۇيىمداستىرىلعان مۋزەيدىڭ باسشىلىعىنا روزا اسىلبەكوۆا تاعايىندالدى. ول وسىندا تابان اۋدارماي ون ءتورت جىل قىزمەت ەتتى. ودان كەيىن حالىقارالىق «الاش» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى, بەلگىلى اقىن سەرىك تۇرعىنبەك, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى, ءانشى سەرىك وسپانوۆ كەلدى… مۇندا ارقايسىسىنىڭ قولتاڭباسى, ەڭبەگى بار, ارقايسىسى مۇراجايعا, ساكەن رۋحىنا ادال جۇمىس ىستەدى.
– مۇراجايدى جابدىقتاۋ دا وڭاي شارۋا بولماعان شىعار؟ ارىسىنان قالعان دۇنيەلەردى قىزعىشتاي قورعايتىن گۇلباھرام اپامىز دا دۇنيەدەن وزعان شاق قوي ول.
– سولاي دەسەك تە, ساكەننىڭ كوزىن كورگەن ادامدار, جاقىن, ەتباۋىر تۋىستارى بولدى عوي. جاڭا باسشى جۇمىسىن اقىنعا قاتىستى قۇجاتتاردىڭ كوشىرمەلەرىن, وتباسىنىڭ تۇتىنعان زاتتارىن جيناستىرۋدان باستايدى. قىزمەتكەرلەرىن ماسكەۋدەگى كينوفوتوقۇجاتتار مۇراعاتىنا, الماتىداعى مەملەكەتتىك مۇراعاتتار مەن مۇراجايلارعا, ساكەن قىزمەت اتقارعان قىزىلوردا, تاشكەنت قالالارىنا, تۋعان جەرى جەزقازعانعا, جاڭاارقا اۋدانىنا, ءوزى جىرعا قوسقان كوكشەتاۋعا جىبەرىپ, ىزدەستىرۋ جۇمىستارىن ءجۇرگىزەدى. ساكەندى كورگەن كوزى ءتىرى ازاماتتارمەن كەزدەسەدى. وسىلايشا مۇراجايدىڭ نەگىزگى قورى دا, قوسىمشا قورى دا تولىعا تۇسەدى.
الايدا, ەش جۇمىس وڭايعا تۇسكەن جوق. 1937 جىلى ۇستالىپ كەتكەننەن كەيىن, ساكەننىڭ قولجازبالارىن, حاتتارىن, كىتاپتارىن جانە باسقا دا تۇتىنعان زاتتارىنا دەيىن تاركىلەپ العان. سوعان قاراماستان, كەيبىر اسىل جادىگەرلەردىڭ ساقتالىپ قالعانى كوڭىلگە دەمەۋ بولدى. ايتالىق, ونىڭ 1930 جىلدارى كيگەن كوستيۋمى, 1934 جىلى وزبەك دوستارى سىيلاعان تاقياسى مەن شاپانى, شەت ەلدە دەمالعاندا ساتىپ العان چەمودانى, ىدىس-اياقتارى, قابىرعا ساعاتى… تاعى ءبىر قۇندى دۇنيە – اقىننىڭ ءوزى جاتقان اق كەرۋەت. ونى 1926 جىلى قىزىلوردادا تۇرعان كەزىندە ساتىپ العان. بۇل تۋرالى بولاشاق جارى گۇلباھرام باتىربەكوۆاعا جازعان حاتىندا دەرەكتەلگەن. قازىر مۋزەيدە ساكەننىڭ گۇلباھرامعا جازعان ون حاتى بار, ونى بىزگە كورنەكتى عالىم تۇرسىنبەك كاكىشەۆ تابىس ەتكەن. 1973 جىلى گۇلباھرام اپامىز دۇنيەدەن وزعاندا, اقىننىڭ ۇستاعان زاتتارى الماتىداعى ورتالىق مۋزەي قورىنا وتەدى. سول جادىگەرلەردىڭ دەنى ءبىزدىڭ مۇراجايعا بەرىلدى.
ايتا كەتكەن ءجون, 1990 جىلى عوي, ساكەننىڭ تۋعان ءىنىسى ءماجيتتىڭ ايەلى ءامينا, قىزدارى – رىمجان كۇيەۋىمەن جانە سوفيا مەن باعدات مۇراجايعا كەلدى. ولار اقىننىڭ سيرەك كەزدەسەتىن فوتوسۋرەتتەرى مەن ءماجيتتىڭ جەكە زاتتارىن تاپسىردى بىزگە.
– بايقاساق, الىپ تۇلعانىڭ ءومىر جولى بىركەلكى ءتۇزۋ بولماعان. تابيعات انا ءبىر باسىنا سىمباتتىلىق پەن سىرشىلدىقتى, كەمەڭگەرلىك پەن كەمەلدىكتى, دارىن مەن دارالىقتى ءۇيىپ بەرگەنىمەن, اقىننىڭ قامشى سابىنداي قىسقا عۇمىرى ازاپ پەن كۇرەسكە تولى بولدى. اڭگىمەڭىزدى ساكەننىڭ قايراتكەرلىك قىرىمەن جالعاساڭىز…
– الدىمەن مىنانى ايتايىن, اقىننىڭ العاشقى جىر جيناعى نەبارى جيىرما جاسىندا قازان قالاسىندا جارىق كورەدى. سودان باستاپ ونىڭ قالامى قولىنان تۇسپەگەن. 1957 جىلى ساكەن اقتالدى دەدىك. تاريحي قۋانىشتا ءسابيت مۇقانوۆ «سەندەر بۇعان دەيىن «قازاق سوۆەت ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى» دەپ مەنى اتاپ كەلدىڭدەر عوي. مىنە, شىن يەسى قايتىپ كەلدى, ەندى بۇدان بىلاي, ساكەن سەيفۋلليندى اتاڭدار» دەپ اعىنان جارىلىپتى اينالاسىنا. كورنەكتى ءسوز زەرگەرى عابيت مۇسىرەپوۆ تە: «…تاريح وعان (ساكەنگە) جۇكتەگەن مىندەتتى ەشقايسىمىز اتقارا العان جوقپىز. تاريحقا زورلىق جۇرمەيدى» دەگەن ەكەن. ويتكەنى, ساكەن 1922 جىلى قازاق كسر مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى لاۋازىمىندا وتىرعاندا ۇلت تاعدىرىنا قاتىستى كوپتەگەن قوردالى ماسەلەلەردى شەشتى. قازاق ءتىلىن مەملەكەتتىك تىلگە اينالدىردى. ەڭ باستىسى, «قازاقتى قازاق دەيىك, قاتەنى تۇزەتەيىك!» دەپ ماقالا جازىپ, 1925 جىلعا دەيىن «كيرگيزيا» بوپ كەلگەن جۇرتتىڭ ءتول اتىن قايتاردى. بۇل – تەڭدەسى كەم ەڭبەك.
1923 جىلى ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ ەلۋ جىلدىق مەرەيتويىن وتكىزەدى. ءوزى باس بايانداماشى بولدى. سوندا «…وزگە وقىعان مىرزالار شەن ىزدەپ جۇرگەندە, قورلىققا شىداپ, قۇلدىققا كونىپ, ۇيقى باسقان قالىڭ قازاقتىڭ نامىسىن جىرتىپ, ۇلتتىق ارىن جوقتاعان پاتشا زامانىندا جالعىز-اق احمەت ەدى. قازاقتىڭ ول ۋاقىتتاعى كەيبىر وقىعاندارى ۋەز, گۋبەرنيا سوتتارىنا كۇش سالىپ, ءتىلماش بولىپ, كەيبىرى ارىن ساتىپ ۇلىقتىق ىزدەپ جۇرگەندە, احمەت قازاق ۇلتىنا جانىن اياماي قىزمەت قىلدى… حالىقتىڭ ارىن ىزدەپ, ءوزىنىڭ ويعا العان ءىسى ءۇشىن باسىن بايگەگە تىكتى» دەپ, زەردەلى ءسوز ايتقان دا ساكەن ەدى. اقىننىڭ جانە ءبىر ەرلىگى, 1935 جىلى (!) شاكارىم قۇدايبەردىۇلىنىڭ «ءلايلى-ءماجنۇن» داستانىن جاريالايدى. ال, ول كەزدە شاكارىمنىڭ اتىن اتاۋعا دا بولمايتىن.
– الاش ارىستارىنىڭ ىشىندە, اقتالعاننان كەيىن, ارينە, ءبىر ادام حالىققا تانىلسا, ساكەن تانىلدى, سولاي عوي. راسى كەرەك, «قازاق سوۆەت ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى» رەتىندە تانىلدى. قايراتكەرلىگىن, جاڭا عانا ءسىز ايتقانداي, قولپاشتاساق تا, جاسىراتىن نەسى بار, ساكەندى سوۆەت وكىمەتىنە قىزمەت ەتكەن دەپ جاقتىرمايتىندار شىقتى بۇگىندە… مۇراجايدىڭ ديرەكتورى رەتىندە قانداي ءۋاج ايتار ەدىڭىز بۇعان؟
– ساكەننىڭ «قىزىل بيلىككە» قىزمەت ەتكەنى راس. ويتكەنى, ول كەڭەس وكىمەتىنە يمانداي سەندى. الايدا, ول ساكەننىڭ كىناسى ەمەس. كەڭەس وكىمەتىنە جارتى الەم سەندى. بيلىك «سوتسياليزمنەن كەيىن كوممۋنيزمگە جەتەمىز. ەشبىر ۇلتتىڭ تىلىنە, مادەنيەتىنە, شەكاراسىنا تيىسپەيمىز» دەپ, كەيىن ءبارىن تابانعا سالدى عوي. سول كەزدە بارىپ, ساكەندەر بارماعىن تىستەدى. باسا ايتاتىنى, ول ەشقاشان ۇلتىن ساتقان جوق, قايتا ۇلتىنا قىزمەت ەتتى. شىنتۋايتىندا, ءسوتسياليزمنىڭ ورناۋى جارتى ادامزاتتىڭ قاتەلىگى. ەڭ باستى قاتەلىك – ساكەن دە سونىڭ ىشىندە كەتتى. قياناتىنىڭ قۇربانى بولدى. ول ۇلتتىڭ ءتىلى ءۇشىن دە, شەكاراسىنىڭ تۇتاستىعى ءۇشىن دە كۇرەستى, قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحى ءۇشىن دە جانىن سالدى. باسقانى بىلاي قويعاندا, «وتان» دەگەن تەرميندى كىرگىزگەن ساكەن.
قازىر ءبىز «لاتىنعا كوشەمىز بە, كيريلليتسادا قالامىز با» دەگەن تاريحي كەزەڭدە تۇرمىز عوي. مىنە, ساكەن دە سونداي ءداۋىردى باستان وتكەرگەن. ول كيريلليتساعا قارسى بولعان, احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ ءالىپبيىندە قالۋىمىزدى قالادى. ويتكەنى, كوپتەگەن مۇرالارىمىزدان ايىرىلىپ قالامىز با دەپ قورىقتى. ول وسى كۇنگە جەتەتىنىمىزگە كوزى جەتپەسە دە, قازاقتىڭ گۇلدەنۋىن, كوركەيۋىن تىلەدى, سول ءۇشىن جىگەرىن سارقىدى. تاريحتىڭ دوڭعالاعى كەرى بۇرىلىپ, دۇنيە قايتا توڭكەرىلىپ, قۇداي باسىمىزعا تاۋەلسىزدىكتىڭ باعىن قوندىرا سالدى عوي. ەندى وتكەن تۇلعالاردى ءبىر-بىرىنە قارسى قويىپ, ولاردىڭ تۇسىنداعى داۋ-دامايدى قايتا قوزدىرىپ كەرەگى جوق. بىزگە, ۇرپاققا ولاردىڭ جارقىن جولدارى, كۇرەسى قاجەت. بۇگىنگى بۋىندى وتاندى سۇيۋگە, ەلدى ارداقتاۋعا شاقىراتىن ۇلگىلەرىن العان ءجون.
ساكەننىڭ مۇراسى حالقىنىڭ رۋحاني قاجەتىنەن قالمايدى, ءوزىنىڭ مىندەتىن اتقارادى. ونىڭ ۇلتىنا بەرگەنى ۇشان-تەڭىز. ساكەن مۇراجايىنىڭ استانادا تۇرۋى – ۇرپاققا ۇلكەن ۇلگى. ساكەننىڭ اندەرى قانداي تاماشا! «كوكشەتاۋىنىڭ» ءوزى نەگە تۇرادى؟ جاڭا ادەبيەتتى جاسايمىن دەدى, ماياكوۆسكيگە ەلىكتەدى. ول دا ادەبيەتتەگى بۇرىلىستار, تالپىنىستار. مۇندايلار تالاي اقىندا بولدى. سولاردىڭ باسىندا ساكەن تۇردى. ءسوتسياليزمدى, كوممۋنيزمدى, لەنينى جىرلاعان «سوۆەتستان», «قىزىل ات», «قىزىل سۇڭقار», «ەكسپرەسس» سىندى تۋىندىلارى وقىلماۋى مۇمكىن. تازا وقىلاتىن دۇنيەلەرىنىڭ ءوزى از ەمەس. بىزگە سونىسى كەرەك ساكەننىڭ.
اقمولانىڭ تاريحى, استانانىڭ تاريحى ساكەننىڭ تاعدىرىمەن تىكەلەي بايلانىستى. سوندىقتان, استانادا وسىنداي مۋزەيدىڭ اشىلۋى دا وتە ورىندى, ونىڭ جيىرما بەس جىلدىعىن اتاپ ءوتۋىمىز – ۇلكەن مەرەي. وسى ورايدا, قالا اكىمدىگىنە, قازاق مادەنيەتىنىڭ, رۋحانياتىنىڭ جاناشىرى يمانعالي نۇرعاليۇلىنا ريزامىن. مۋزەيدىڭ اياعىنان تىك تۇرۋىنا, وسى زامانعا ساي حالىققا قىزمەت ەتۋىنە ۇلكەن مۇمكىندىكتەر جاسادى. اقىندى حالىققا تانىتۋدا ساكەنتانۋشى عالىمداردىڭ دا اتقارعان ەڭبەگى ءبىر توبە. ەسماعامبەت ىسمايىلوۆ, جايىق بەكتۇروۆ, سەرىك قيراباەۆ, تۇرسىنبەك كاكىشەۆ, سەيدىل تالجانوۆ, امانتاي ساتاەۆ, امانتاي كاكەن سىندى اعالارىمىزدى وسى مەرەيتوي قارساڭىندا ەرەكشە قۇرمەتپەن اتاعان ءجون. بۇل ازاماتتاردىڭ ەسىمدەرى مۇراجايدىڭ تاريحىنا التىن ارىپتەرمەن جازىلادى. – ەل ىشىندە وسى مۇراجاي ۇيىندە ساكەن تۇرعان دەگەن ءسوز بار. ءوزىڭىز ايتقانداي, اقىننىڭ ءىزى قالعان قالادا وعان قاتىستى عيماراتتار قالدى ما بۇگىن؟
–بۇل ون سەگىزىنشى عاسىرلاردا, اباي تۋعان جىلدارى كوپەستەر سالعان ۇيلەر عوي, مەنىڭ بىلۋىمشە, مۇندا ساكەن تۇرماعان. ول تۇرعان ءۇيدىڭ نوبايى مۋزەيدە تۇر, بۇدان دا ۇلكەنىرەك. قازىرگى «مەرۋەرت» دەگەن مەيرامحانانىڭ ارتقى جاعىندا بولعان ەكەن, كەيىن بۇزىلىپ كەتتى دەيدى. بىراق, بۇل ۇيلەرگە ساكەن قىدىرىپ, قوناققا, باسقا ءبىر جاعدايلاردا كەلۋى مۇمكىن. ەندى, اقىنعا قاتىستى ءبىر عيمارات بار. ول – قازىرگى ءاليحان بوكەيحانوۆ پەن كەنەسارى كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى, ەلشىلىك وتىرعان ەكى قاباتتى اق ءۇي. سونىڭ بالكونىنان 1920-22 جىلدارى, سوۆەت وكىمەتى جاريالانعان كەزدە سويلەگەن دەگەن دەرەك بار. قانشالىقتى دالەلدى ەكەنىن بىلمەيمىن, مەنىڭشە, سول راس بولۋى كەرەك. ويتكەنى, ونىڭ ارعى جاعى, قازىرگى كونگرەسس-حولل سارايىنىڭ ورنى ول كەزدە بازار بولىپتى.
– ساكەن تۇرعان ءۇيدىڭ قابىرعاسىنان قايراتكەردىڭ تاپانشاسى تابىلعان دەسەدى. مۇراجايداعى كونە قارۋ سول بولسا كەرەك…
– ءيا, ماناعى ەلشىلىك وتىرعان ءۇيدىڭ ماڭىندا مەكەمە بولعان ءبىر ۇيلەر بۇزىلىپتى. مىنە, سول ۇيلەردە ساكەن دە قىزمەت ىستەگەن. بۇزۋ كەزىندە تاپانشا تابىلعانى راس. بىزدە تۇرعانى دا سول قارۋ. بىراق, تاپانشانىڭ ساكەندىكى ەكەنىنە ەشكىم كۋالىك بەرە المايدى.
بىزدە مىناداي ءبىر ادەت بار عوي. ەسكى, كونە دۇنيەلەردى تاۋىپ الا قالساق, پەندەشىلىك پيعىلمەن «بالۋان شولاقتىڭ بەلبەۋى ەدى», «قابانباي باتىردىڭ قانجارى ەدى» دەپ, مۇراجايلارعا وتكىزە بەرەمىز. مەن مۇنى تاريحقا قيانات دەپ ويلايمىن. ارينە, مۋزەيدىڭ سول زاماننىڭ جادىگەرلەرىمەن تولعانى جاقسى. بىراق, ناقتى, دالەلدى بولماعاننان كەيىن, بۇگىندى دە, ەرتەڭدى دە الدايمىز. جالپى, ولكەتانۋ, تاريحي مۇراجايلارعا بۇل كەرەك شىعار. بىراق, جەكە تۇلعالاردىڭ مۇراجايىنا قاجەت ەمەس. ماسەلەن, وسىندا ءبىراز دۇنيەلەر بار, ساكەندىكى دەپ كەلگەن. بىراق, كوبىسىنە مەنىڭ كوزىم جەتپەيدى. دەسە دە, ساكەننىڭ وزىنەن قالعان زاتتار جەتەرلىك. قول ساعاتى, باس كيىمى, كوستيۋمى… مۇنىڭ ءبارى جارى گۇلباھرامنىڭ قولىنان جەتكەن. ول ولەرىندە ساكەن دۇنيەلەرىنىڭ ءبارىن دەرلىك الماتىداعى ورتالىق مۋزەيگە وتكىزگەن ەكەن. وسى مۋزەي اشىلعاندا ۋاقىتشا عانا جەتى-سەگىز ءجادىگەرى كوشىرىلگەن ەكەن. ورتالىق مۋزەي باسشىلىعى ۋاقىتشا بەرىلگەن دۇنيەلەردىڭ كەلىسىم-شارتىنىڭ مەرزىمىن جىل سايىن ۇزارتىپ كەلگەن, مەن كەلگەنشە. ويتكەنى, قازىر مۋزەيدەن مۋزەي زات الا سالۋ وڭاي ەمەس. ول ءجادىگەرلەردى ءبىز دە يەلەنە المايمىز, ورتالىق مۋزەيدىڭ دە بەرە سالۋعا حاقىسى جوق. ەندى, سونىڭ باسىن اشىپ الايىق دەپ, مارقۇم ەركەعالي راحماديەۆ, كاكىمبەك سالىقوۆ, اكىم تارازي جانە ءوزىم قول قويىپ, ەلباسىنا حات جازدىق. ىلە-شالا ماسەلە شەشىلدى, الگى قۇندى دۇنيەلەر وسىندا ءبىرجولاتا قالاتىن بولدى. ءالى دە ساكەنگە تىكەلەي قاتىستى كوپ جادىگەر الماتىداعى ورتالىق مۋزەيدە. مۋزەي باسشىلىعى «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا سولاردىڭ ءبارىن جىل اياعىنا دەيىن وسىندا كوشىرۋگە ۋادە ەتتى. ال, ول جادىگەرلەر كەلەتىن بولسا, مۇراجاي كەڭەيەر ەدى.
قازىرگى تاڭدا مۇراجاي قورىنداعى جادىگەرلەردىڭ جالپى سانى – 5696 دانا. ونىڭ ىشىندە نەگىزى قوردا – 2645 دانا, قوسىمشا قوردا – 3051. وسى جادىگەرلەردىڭ بەس جۇزدەيى عانا سورەدە تۇر. قالعاندارى جەرتولەدە. سەبەبى, ورىن جوق. الماتىداعى ءجادىگەرلەردى جەتكىزەتىن بولساق, تاعى سىيمايدى. مەنىڭ ويىم, وسى كەڭسە ورنالاسقان ەكىنشى عيماراتتى دا مۋزەيگە اينالدىرۋ. جانىمىزداعى ساكەننىڭ ەسكەرتكىشىنىڭ ارتىندا كىشكەنە ورىن بار, سوندا ەكى قاباتتى كەڭسە سالىنسا. استىنا – ءجۇز ورىندىق زال, ۇستىنە – قىزمەتكەرلەر وتىراتىن بولمەلەر. ەگەر وسى جوبا ىسكە اسىپ جاتسا, جاقسى بولار ەدى…
ساكەن قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ عيماراتىن قولىمەن تۇرعىزعان. ءوزى تۇڭعىش توراعاسى بولعان. سوندىقتان, مۇندا ەلورداداعى جازۋشىلار دا كوپ كەلەدى. بۇل شاڭىراق مۇراجاي بولعانىمەن, ءبىر جاعىنان استاناداعى جازۋشىلار ورداسى سياقتى. مەن – جازۋشىلار وداعىنىڭ استاناداعى فيليالىنىڭ ديرەكتورىمىن. ال, فيليالدىڭ جەكە عيماراتى جوق. كوپتەگەن ادەبي, مادەني شارالار وسىندا ءوتىپ جاتادى. ەگەر جاڭاعى عيمارات سالىناتىن بولسا, وندا ول زيالى قاۋىم باس قوساتىن, قالامگەرلەر جينالاتىن ۇلكەن رۋحاني وشاققا اينالار ەدى. مەن سونى ارماندايمىن.
– اڭگىمە باعىتى قايتا مۇراجايعا اۋدى عوي. وسىنداعى اتقارىلعان شارۋالاردى, رۋحاني وشاقتىڭ تاعىلىمىن, بۇگىنگە, كەلەشەككە بەرەرىن ءاڭگىمەلەي وتىرساڭىز…
– مەرەيتويعا ۇلكەن دايىندىقپەن كەلىپ وتىرمىز. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ جيىرما جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا مۇراجاي ورنالاسقان ەكى ۇيگە دە تولىق قالپىنا كەلتىرۋ جانە جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. سونداي-اق, بىلتىر مۇراجايعا تيەسىلى اۋلا قورشالىپ, كۇزەت ءۇيى تۇرعىزىلىپ, اۆتوماتتى شلاگباۋم ورناتىلدى.
اقىننىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا قاتىستى مۇراجاي قورىنداعى زاتتاردى, قۇرال-جابدىقتاردى, كىتاپ-قولجازبالاردى, حاتتار مەن حاتتامالاردى, زەرتتەۋ ەڭبەكتەردى ساقتاۋعا قولايلى بولمەلەر دايىندالدى. مۇندا ساكەن توڭىرەگىندەگى تۇلعالارعا قاتىستى قۇجاتتار مەن جادىگەرلەر جيىنتىعى توپتاستىرىلعان. شاكارىم, بەيىمبەت, ءىلياس, احمەتتەرگە بايلانىستى دەرەكتەر تىزبەگىن, اقان سەرى, ءبىرجان سال, بالۋان شولاق, ۇكىلى ىبىراي, قاجىمۇقانعا قاتىستى ماعلۇماتتاردى تابۋعا بولادى.
1995 جىلى تامىز ايىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ساكەن مۇراجايىنا ارنايى بۇرىلىپ, ءجادىگەرلەردى تاماشالاپ, قولتاڭباسىن قالدىردى. وندا «اسىل بابامىز ساكەن سەيفۋلليننىڭ ارۋاعى تاۋەلسىز ەلىمىزدى جەلەپ-جەبەپ ءجۇرسىن!» دەپ جازعان. ءبىز دە وسى تىلەككە تولىقتاي قوسىلامىز.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت! مەرەيتوي قۇتتى بولسىن!
اسحات رايقۇل
