شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك ەلىمىزدە مۇنايدان كەيىنگى ەكىنشى ىرى ەكونوميكالىق سالا سانالىپ كەلگەن ەدى. ەندى ول ۇعىم وزگەرگەن سىڭايلى. كەيبىر ساراپشى-ەكونوميستەر كاسىپكەرلىكتى ەكونوميكانىڭ ەڭ سەنىمدى, تۇراقتى جانە ۇزاق مەرزىمدى سالاسى ساناي باستادى. وعان سەبەپ – الەمدىك نارىقتا مۇناي باعاسى قۇلدىراعاندا شيكىزاتقا تاۋەلدى ەكونوميكانىڭ قۇنى ءبىر تۇتام ەكەنى وتكەن جىلعى جاعدايلار انىق كورسەتتى.
سالىق ءتۇسىمى سالماقتى
كاسىپكەرلەردەن جينالعان سالىق تۇسىمدەرى استانا مەن الماتى جانە باسقا ءىرى قالالار بيۋدجەتىنىڭ 70 پايىزدان استامىن قۇراپ كەلەدى. بۇل – بىرنەشە جىلدان بەرى قالىپتاسىپ كەلە جاتقان جاعداي. ۇشىنشىدەن, شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سالاسى جىلىنا بىرنەشە ءجۇز مىڭ ادامدى جۇمىسپەن قامتيدى. جىل سايىن جاڭا جۇمىس ورىندارى اشىلىپ جاتادى. سالىستىرمالى تۇردە الساق, مۇناي سالاسىندا جۇمىسپەن قامتىلعانداردان, شاعىن جانە ورتا بيزنەستە تۇراقتى تابىس تاۋىپ, كوپ جىل ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقاندار الدەنەشە ەسە كوپ. ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق دامۋ كورسەتكىشىندە دە شاعىن جانە ورتا بيزنەس الدىڭعى ورىنعا شىعا باستادى. وسى دەرەكتەردى ەسكەرىپ, بۇگىندە ءبىزدى اسىراپ وتىرعان مۇناي ەمەس, كاسىپكەرلىك سالاسى دەپ باتىل تۇجىرىم جاساۋعا ابدەن بولاتىنداي.
استانا قالاسى كاسىپكەرلىك جانە ونەركاسىپ باسقارماسىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا, ەلوردادا وتكەن جىلدىڭ سوڭعى ايلارىنىڭ وزىندە شاعىن جانە ورتا بيزنەس سالاسىندا 7 مىڭنان استام جۇمىس ورنى اشىلعان ەكەن. قازىرگى ۋاقىتتا جۇمىس ىستەپ جاتقان شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىلەرىنىڭ سانى 100 مىڭنان اسادى. وسى سۋبەكتىلەر وندىرگەن ءونىم كولەمى 2 516,4 ملرد تەڭگەگە جەتكەن. بۇل سالانى ودان ءارى جىكتەپ قارايتىن بولساق, تىركەلگەندەردىڭ 70 مىڭنان استامى جەكە كاسىپكەر, 10 شارۋا قوجالىعى, 27 مىڭ زاڭدى تۇلعا ەكەنىن كورەمىز. سوندا شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سالاسىنداعى ءونىم كولەمى, سالىق ءتۇسىمى, جۇمىسپەن قامتۋ جانە باسقا كورسەتكىشتەردىڭ باسىم بولىگى جەكە كاسىپكەرلەرگە تيەسىلى ەكەنىن كورەمىز. بۇعان ەندى وسى سالادا جۇمىسپەن قامتىلىپ وتىرعان تاعى بىرنەشە ءجۇز مىڭ ادامدى قوسىڭىز. مۇنداي جاعداي ەلىمىزدەگى بارلىق قالالارعا ورتاق ەكەنىن ەسكەرسەك, ەل ەكونوميكاسىن العا جىلجىتىپ وتىرعان ءىرى كاسىپورىندار, الپاۋىت كومپانيالار ەمەس, جۇزدەگەن مىڭ جەكە كاسىپكەر ەكەنىن اڭعارۋ قيىنعا تۇسپەيدى. شاعىن جانە ورتا بيزنەس سالاسى تۇرعىنداردى جۇمىسپەن قامتۋدا ۇلكەن ۇلەس قوسىپ وتىرعانىن, ەكونوميكالىق ءوسىم كورسەتكىشى دە سولارعا تيەسىلى ەكەنىن ەلباسىمىز دا تالاي مارتە ايتقان بولاتىن. سوندىقتان بۇل سالانىڭ دامۋىنا قولداۋ كورسەتۋ, مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قولايلى جاعدايلار جاساۋ –
ۇنەمى باستى نازاردا.
بيزنەس جوسپاردان باستالادى
استانادا دا كاسىپكەرلىكتى قولداۋ جانە دامىتۋعا جوعارى دەڭگەيدە كوڭىل بولىنەدى. «دامۋ» كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ قورى» اق استانا قالالىق فيليالىندا كاسىپكەرلىكپەن اينالىسقىسى كەلەتىندەرگە, جاڭا كاسىپتى قولعا الۋعا نيەت ەتكەندەرگە ناقتى قولداۋلار كورسەتىلەدى. بيزنەس-
جوسپار جاساۋدان باستاپ, قىسقا مەرزىمدىك كۋرستار, كەڭەستەر بەرۋ سياقتى قولداۋلاردىڭ بارلىق ءتۇرى قامتىلعان. قولداۋ تۇرلەرى تەك وسىمەن شەكتەلىپ قالماعان. ماسەلەن, استانادا وتكەن جىلى «بيزنەستىڭ جول كارتاسى – 2020» باعدارلاماسى بويىنشا 500 جۋىق جوبا ماقۇلدانعان بولاتىن. وسى باعدارلاما اياسىندا بەس-التى جىل كولەمىندە جالپى قۇنى 84,5 ملرد تەڭگە بولاتىن 480 جوباعا قولداۋ كورسەتىلگەن. سونىڭ ىشىندە, وتكەن جىلى 11,9 ملرد تەڭگەنىڭ 67 جوباسى قولداۋعا يە بولعان.
– ال نەسيەلەرگە جارتىلاي كەپىلدىك بەرۋ بويىنشا جالپى كەپىل سوماسى 3,6 ملرد تەڭگەنى قۇرايتىن 89 جوبا, ونىڭ 1,1 ملرد تەڭگەنى قۇرايتىن 35 جوباسى 2015 ماقۇلدانعان بولاتىن. بەس جىل كولەمىندە «بيزنەستىڭ جول كارتاسى – 2020» باعدارلاماسى اياسىندا جەتىسپەيتىن ينفراقۇرىلىمدى تارتۋ ءۇشىن كەپىل سوماسى 2,7 ملرد تەڭگە بولاتىن 35 جوبا ماقۇلدانعان ەدى. وتكەن جىلى كولەمى 81,8 ملن تەڭگەنى قۇرايتىن ءۇش جوبا قولداۋعا يە بولدى. ەندى گرانتتىق قارجىلاندىرۋلارعا كەلسەك, كۇنى-بۇگىنگە دەيىن قارجىلىق كولەمى 59 ملن تەڭگە شاماسىندا 20 جوبا قابىلداندى. سونىڭ بەسەۋى, ياعني, 15 ملن تەڭگەسى وتكەن جىلعى كورسەتكىشتىڭ ۇلەسىندە, – دەيدى استانا قالالىق كاسىپكەرلىك جانە ونەركاسىپ باسقارماسى كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى نۇرگۇل نازاروۆا.
جاس كاسىپكەرلەرگە جەڭىلدىك
استانادا كەلەسى جىلى وتەتىن «ەكسپو-2017» حالىقارالىق كورمەسىنىڭ دە بىزدەگى شاعىن كاسىپكەرلىكتىڭ دامۋىنا ايتارلىقتاي سەپتىگىن تيگىزگەلى تۇر. قىزمەت كورسەتۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەيتىن كاسىپكەرلەر نەمەسە وسى سالا بويىنشا كاسىبىن اشقىسى كەلەتىندەر جەڭىلدەتىلگەن نەسيەگە يە بولماق. ويتكەنى, ايتۋلى كورمەگە الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلەتىن ادامداردىڭ سانى وتە كوپ. سوندىقتان, بىزدەگى قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنداعى نىساندار دا (مەيرامحانا, ءدامحانا, قوناق ءۇي جانە تاعى باسقالارى) كوپ جانە ساپالى بولۋى ءتيىس. ساۋدا مەن قىزمەت كورسەتۋ سالاسىن قولداۋ باعىتىندا قابىلدانعان باعدارلاما بويىنشا 500 ميلليون تەڭگە بولىنگەن ەكەن. وسى باعدارلاما اياسىندا قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنداعى جوبالارى بار كاسىپكەرلەر جەڭىلدەتىلگەن نەسيە الۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى.
– بۇل ەندى, نەگىزىنەن, استانا قالاسىنىڭ كاسىپكەرلەرى ءۇشىن قاراستىرىلىپ وتىرعان جەڭىلدىك. دۇكەن جانە مەيرامحانا اشقىسى كەلەتىندەرگە 7,6 پايىزدىق جەڭىلدەتىلگەن نەسيە ۇسىنىلادى. اتالمىش باعدارلامادا ەكونوميكانىڭ جالپى سالاسى بويىنشا دا نەسيەلەر الۋعا بولادى. ونىڭ ءتارتىبى دە كاسىپكەرلەر ءۇشىن ءتيىمدى. بۇدان بولەك, استانا قالاسى اكىمدىگى مەن «دامۋ» قورى ەلورداداعى جاس كاسىپكەرلەردى قولداۋعا ارنالعان «استانا جاستار» دەپ اتالاتىن باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋدى باستادى, – دەيدى جاڭا جەڭىلدىكتەر جونىندە «دامۋ» كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ قورى» استانالىق فيليالىنىڭ كاسىپكەرلەرگە قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىنىڭ مەملەكەتتىك باعدارلامالار بويىنشا كەڭەسشىسى اقبوتا ايۋپوۆا.
ونىڭ ايتۋىنشا, بۇل باعدارلاما نەگىزىندە18-29 جاس ارالىعىنداعى جاس كاسىپكەرلەر 20 ملن تەڭگەگە دەيىن نەسيە الا الادى. سونداي-اق, «دامۋ» قورىنان 85 پايىزعا دەيىن كەپىلدىك الۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى ەكەن. نەسيەلەر ەكونوميكانىڭ كەز كەلگەن سالاسىنا بەرىلمەك. باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا «بولاشاق» قاۋىمداستىعى مەن «دامۋ» قورى اراسىندا جاڭا كەلىسىمگە قول قويىلعان. سونىڭ نەگىزىندە «Startup Bolashak» دەپ اتالاتىن گرانتتىق كونكۋرس جاريالانعان. كونكۋرس تالاپتارىنا ساي جاستاردىڭ 3-7 ملن تەڭگە كولەمىندە گرانت ۇتىپ الۋعا مۇمكىندىگى بار. ول ءۇشىن ءوزىڭنىڭ بيزنەس-يدەياڭ بولسا جەتىپ جاتىر. سول يدەيانى نەگىزگە الا وتىرىپ, كاسىپكەرلەرگە قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىنا كەلىپ ءوتىنىش جازادى. ونىڭ ودان ارعى تاعدىرىن كونكۋرستىق كوميسسيانىڭ ۇيعارىمى شەشەدى.
سالاداعى تاعى ءبىر اۋقىمدى جاڭالىق – كاسىپكەرلەردىڭ ءوز تاۋارلارىن شەتەلگە ەكسپورتتاۋعا كەڭ جول اشۋ ءۇشىن كووپەراتيۆتەرگە بىرىكتىرۋ جولدارى قاراستىرىلۋدا. بۇل جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ارنايى زاڭ دا قابىلدانعان. كووپەراتيۆكە بىرىكتىرىلگەن كاسىپكەرلەر كومپانيا رەتىندە ءوز تاۋارلارىن ءبىر ماركامەن ەكسپورتقا شىعارۋعا مۇمكىندىك الادى. بۇل, اسىرەسە, استانانىڭ ازىق-تۇلىك بەلدەۋىندە جۇمىس جاساپ جاتقان شارۋا قوجالىقتارى مەن فەرمەرلەرگە قولايلى بولاتىن ءتۇرى بار. وسى بەلدەۋدە تابيعي جولمەن وندىرىلگەن ەت, استىق, بيداي, ءسۇت ونىمدەرى, جۇمىرتقا سياقتى تاۋارلار ەكسپورتقا جول تارتسا, شەتەلدىكتەردىڭ ۇلكەن سۇرانىسىنا يە بولارى ءسوزسىز. قازىردىڭ وزىندە ەكونوميكانىڭ نەگىزگى تىرەگىنە اينالعان شاعىن جانە ورتا بيزنەس ەكسپورتتىق الەۋەتكە يە بولسا, ەلىمىزدىڭ ەڭ ءبىرىنشى جەتەكشى سالاسى مارتەبەسىنە قول جەتكىزەرىنە سەنىمىمىز كامىل.
مەڭدوللا شامۇراتوۆ
