…مىنە, ءسىزدىڭ قولىڭىزدا گازەت. سول گازەت بەتىندە جاريالانعان كوپ ماقالالاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىن وسى ماقالانى وقىپ وتىرسىز. ءسىز كىمسىز؟ مۇمكىن ءسىز ءبىزدىڭ بالالارىمىزعا ءبىلىم الەمىندەگى عاسىرلار بويى جينالعان ءارتۇرلى ىلىمدەر تۋرالى تۇسىنىك بەرەتىن مۇعالىم شىعارسىز… جوق, الدە ءسىز ءار كۇنى ءبىزدىڭ دەنساۋلىعىمىز ءۇشىن كۇرەسپەن وتەتىن ابزال جان يەسى – دارىگەرمىسىز؟ ءسىز كىم بولساڭىز دا ءبارىبىر: مىسالى, ينجەنەر, ىسكەر, مەنەدجەر, قۇرىلىسشى, قارجىگەر … مۇمكىن سىزگە بۇل ماقالانىڭ اۆتورى كىم ەكەنى دە قىزىقتى شىعار؟ ەگەر قىسقا دا نۇسقا جاۋاپ بەرەتىن بولساق, ساقتاندىرۋ كومپانياسىنىڭ قىزمەتكەرى… مىنە, ءسىز بەن ءبىز سياقتى بەيتانىس ەكى جانعا وسى گازەت بەتىندە قاۋىشۋ ءساتى ءتۇستى. ءتىپتى ءبىزدىڭ قاۋىشۋ ءساتىمىز دە سىزگە وسى ءماتىننىڭ سوڭعى نۇكتەسىنە دەيىن جەتۋگە قاجەتتى ۋاقىتقا عانا سوزىلاتىنداي قىسقا بولسىن. بىراق, مەن ءۇشىن ونىڭ بولاشاقتا سىزگە پايداعا اساتىنداي ءتيىمدى بولعانى ماڭىزدى. ءبىز ءبىر-ءبىرىمىزدى بەتپە-بەت تانىماساق تا, وتە كوپ ۇقساستىعىمىز بولۋى ابدەن مۇمكىن. مىسالى, بىزگە اتا-انامىز, جۇبايىمىز نەمەسە بالالارىمىز سياقتى ءوز تۋىستارىمىز وتە قىمبات جانە ءسىز دە مەن سياقتى ءوز ۋاقىتىڭىزدىڭ كوپ بولىگىن جۇمىستا وتكىزگەن سوڭ, ولارمەن كەزدەسۋگە اسىعاتىن بولارسىز. ادەتتە قالىپتاسقانداي, قىمبات ادامدارمەن كۇندەلىكتى كەزدەسەتىن ورىن ءوز ءۇيىمىز بولماق. مەن ءۇشىن دە, ءسىز ءۇشىن دە «ءۇي» دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسى بىردەي ەكەنىنە كوزىم ابدەن جەتەدى. ءۇي – بۇتىندەي ءبىر تەڭىزدىڭ, ءتىپتى الەمدە بولاتىن وقيعالار, قۇبىلىستار مەن قىزىق نارسەلەر مۇحيتىنداعى شاعىن ارال. وندا بىزگە ەشقانداي قاۋىپ قورقىنىشتى ەمەس. ءدال وسى جەردە ءبىز تولىققاندى دەم الا الامىز, كۇش جينايمىز. ءبىز ءاردايىم ءوز ۇيىمىزگە قامقورلىق جاساۋدان جالىقپايمىز. جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ, ادەمى جيھاز ساتىپ الامىز. ءبىر سوزبەن ايتقاندا, ونى ودان ءارى جاقسىراق, سەنىمدىرەك جاسايتىن جاعدايلار تۋعىزۋعا تىرىسامىز. ال ونى قورعاۋ ءۇشىن مىقتى ەسىكتەر مەن قۇلىپتار سالامىز. بىراق, مۇنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ كوپجىلدىق ەرەن ەڭبەگىمىز توگىلگەن, ءوز قولىمىزبەن جاساعان جاقسى ىستەرىمىزگە قاجەتتى قورعانىستى قامتاماسىز ەتە الا ما؟ مەنىڭ ويىمشا, بۇل جەردە «ىدىستى تەك تولتىرىپ قانا قويۋ از شارۋا, سول تولتىرىلعان ىدىستىڭ بۇتىندىگىن ساقتاي بىلگەن دە ابزال» دەگەن فيلوسوفتارمەن كەلىسۋگە تۋرا كەلەدى.
بىراق ءبىزدىڭ ءۇيىمىز اسىل بۇيىمدارىمىز سالىنعان قاعاز قوراپشا ەمەس – ونى سەيفكە تىعا المايسىڭ, بانككە ساقتاۋعا وتكىزە المايسىڭ…
سوندىقتان, ساقتاندىرۋ كومپانياسىنىڭ قىزمەتكەرى رەتىندە, وزىمە جۇمىس بارىسىندا بەلگىلى بولعان جانە ءاربىر قاراپايىم ادامنىڭ كۇندەلىكتى ومىرىندە پايداعا اسۋى ابدەن مۇمكىن اقپاراتپەن بولىسكىم كەلىپ وتىر. بىراق, بۇل ماقالانى كەزەكتى جارناما, ال وندا بەرىلگەن اقپاراتتى ءسىزدى ىعىر قىلاتىن ماسەلە دەپ قابىلداماس ءۇشىن, بىردەن انىقتاپ العاندى ءجون كوردىم. جۇمىستان تىس ۋاقىتتا مەن دە ۇيىمدەگى اس بولمەگە ارناپ ادەمى تەرەزە پەردەلەرىن ساتىپ الامىن جانە جانۇيام مەن ۇيىمە ارنالعان كوپتەگەن باسقا دا نارسەلەرمەن اينالىسام.
ءسوز ءبىزدىڭ ءۇيىمىزدى ساقتاندىرۋ نەمەسە مەنىڭ ارىپتەستەرىم قۇرعاق كاسىبي تىلدە مۇلىكتى ساقتاندىرۋ دەپ اتايتىن ماسەلە تۋرالى بولماق. ول تۋرالى ادەتتە ءۇي نەمەسە پاتەر قولايسىز جاعدايعا دۋشار بولعان جانە ونى جوندەۋ مەن قالپىنا كەلتىرۋگە قاراجات كەرەك كەزدە عانا ەسكە الادى. تاعى ءبىر قىزىقتىسى, ونى ءبىزدىڭ ەلدە ەۋروپالىقتار ءۇشىن ءومىر زاڭدىلىعى, ال ءبىز ءۇشىن, ياعني, قازاقستاندىق ازاماتتار ءۇشىن ابستراكتىلى, دەرەكسىز قۇبىلىس رەتىندە قابىلدايدى. دەسەك تە, شىندىعىنا كەلسەك, ءتىپتى سول سوزىمىزگە ارقاۋ بولىپ وتىرعان مۇلىكتى ساقتاندىرۋ جەرگىلىكتى تۇرعىندارعا بۇرىننان-اق قولجەتىمدى. كوپشىلىك قاۋىم ونى قىمبات كورەدى, ادامدار ءوز مۇلكىن ساقتاندىرۋعا نيەتتەنگەن جاعدايلاردىڭ كوبىندە قايدا جانە كىمگە حابارلاسۋ, سونداي-اق, ءدال نەنى جانە قانشا سوماعا ساقتاندىرۋ كەرەك ەكەنىن انىقتاپ الۋدى بىلمەيدى. تاعى ءبىر بولىگى ونىڭ نە ءۇشىن كەرەك ەكەنىن دە بىلمەيدى.
ساقتاندىرۋ تۋرالى وسى سالانىڭ ماماندارىنان ەستىسەڭىز, ءبىز قاراپايىم تۇرعىندار اتالعان سالا تۋرالى جالعان اڭىزدار قورشاۋىندا قالعانىمىزدى جانە ول تۋرالى كوپتەگەن ماڭىزدى, پايدالى اقپاراتتاردىڭ بىزگە جاي عانا بەيمالىم بولىپ قالعانىنا كوزىڭىزدى جەتكىزەسىز. مىسالى, سىزگە تومەندەگى ماسەلەلەر بەلگىلى مە.
… بىرىنشىدەن, ساقتاندىرۋ – تۇك تە قىمبات ەمەس! مىسالى, ەگەر ءسىزدىڭ پەتروپاۆل قالاسىنداعى پاتەرىڭىز 7 ملن تەڭگە ($47 000) تۇراتىن بولسا, وندا ونى «قازكوم-پوليس» سك (ايتا كەتەيىن, مەن سول جەردە جۇمىس ىستەيمىن) «ءۇي جانە ونىڭ ىشىندەگى كۇي» باعدارلاماسى بويىنشا ورتتەن جانە سۋدان بار-جوعى 17,5 مىڭ تەڭگەگە ساقتاندىرا الاسىز. ەگەر بۇل سومانى ءبىر جىلداعى كۇن سانىنا بولسەك, وندا ءوز پاتەرىڭىزدىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن سىزگە كۇنىنە بار-جوعى 48 تەڭگە نەمەسە ايىنا ءبىر جارىم مىڭنان از سوما كەرەك ەكەنى انىقتالادى. كەلىسىڭىزشى, ءبىز ۇيالى تەلەفونمەن سويلەسۋگە ودان بىرنەشە ەسە كوپ سوما جۇمسايمىز عوي…
ەكىنشىدەن, ساقتاندىرۋ – ول تەمىر ەسىك نەمەسە تەرەزەگە تەمىر تور ورناتۋ سياقتى. بىراق, ول تەمىر ەسىك تە, تەمىر تور دا كومەكتەسە الماعاندىقتان زارداپ شەككەن جانە ءسىزدىڭ ءۇيىڭىز جانە ونىڭ ىشىندەگى مۇلكىڭىزبەن بولعان قانداي دا ءبىر جاعىمسىز وقيعادان سوڭ قالپىنا كەلتىرۋ قاجەتتىلىگى تۋىنداعان جانە ءسىزدىڭ قارجىلىق مۇددەڭىزدى قورعاۋعا باعىتتالعان ەرىكتى ساقتاندىرۋدىڭ قوسىمشا ءتۇرى.
…تەك ءوز پاتەرىڭىز نەمەسە ءۇيىڭىزدى عانا ساقتاندىرىپ قويماي, مىسالى ءوز اكە-شەشەڭىزدىڭ دە ءۇيىن نەمەسە پاتەرىن ساقتاندىرۋىڭىزعا بولادى. وسىنداي جاعدايلار ءۇشىن تومەندەگىدەي تۇسىنىكتەر قاراستىرىلعان: «ساقتانۋشى» – ساقتاندىرۋ كومپانياسىمەن شارتقا وتىراتىن تۇلعا, «ساقتاندىرىلۋشى» – ساقتاندىرۋ سوعان قاتىستى جۇزەگە اسىرىلاتىن تۇلعا. ءسىز ساقتانۋشى رەتىندە ساقتاندىرۋ شارتىندا ءوزىڭىزدىڭ اكە-شەشەڭىزدىڭ ءبىرىن ساقتاندىرىلۋشى رەتىندە كورسەتە الاسىز. مۇنداي كەزدە تەك ونىڭ جازباشا كەلىسىمى قاجەت.
ايتا كەتەتىن ءجايت «قازكوم-پوليس» ساقتاندىرۋ كومپانياسىندا سونداي-اق, «مەنىڭ كورشىلەرىم» باعدارلاماسى بو-يىنشا ءسىز ءوزىڭىزدىڭ ازاماتتىق-قۇقىقتىق جاۋاپكەرشىلىگىڭىزدى دە ساقتاندىرا الاسىز. تەك ءسىزدىڭ كورشىلەرىڭىز عانا سىزگە ماتەريالدىق زالال شەكتىرىپ قويمايدى, ءسىزدىڭ ءوزىڭىز دە ولاردى, مىسالعا الساق, سۋ اعىنىنا دۋشار ەتۋىڭىز مۇمكىن عوي. مۇنداي جاعدايلاردا ساقتاندىرۋ جاعدايى باستالعان كەزدەردە «قازكوم-پوليس» كومپانياسى ساقتاندىرۋشى رەتىندە ءسىزدىڭ زيان شەككەن كورشىڭىز ۇسىنعان شوت بويىنشا تولەم جاساۋدى جۇزەگە اسىرادى.
كەز كەلگەن ساقتاندىرۋ جاعىمسىز وقيعالاردىڭ الدىن الا المايتىنىن, بىراق ول جازاتايىم وقيعانىڭ سالدارىنان بولعان شىعىن كولەمىن نەعۇرلىم ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنىن اتاپ وتكىم كەلەدى.
ءبىزدىڭ ءومىرىمىز ۇيىمىزگە قاۋىپ ءتوندىرۋى جانە ءارتۇرلى كەزدەيسوقتىقتارعا تولى بولۋى مۇمكىن. ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى كۇزەتشى جالداۋمەن نەمەسە كۇزەتۋ جانە ورتكە قارسى دابىل قاعۋ جۇيەلەرىن ورناتۋ ارقىلى ازايتىلۋى مۇمكىن. بىراق بۇلار سىرتقى ورتانىڭ قانداي دا ءبىر اسەرىنەن ساقتانۋ ادىستەرى… ءبىز جۇمىستا بولعان كەزدە باتارەيالار جارىلىپ كەتپەيتىنىنە نەمەسە جوعارىداعى كورشىلەر دەمالىسقا كەتىپ بارا جاتىپ سۋدى جاۋىپ كەتپەيتىنىنە سەنىمدى بولا الامىز با؟ نەمەسە كورشى قانداي دا ءبىر وقيعانى مەرەكەلەگەننەن كەيىن توسەگىندە سوندىرىلمەگەن شىلىمىمەن بىرگە ۇيىقتاپ قالمايتىنىنا كوزىمىز ابدەن جەتە مە؟ مەنىڭشە, جوق. سوندا ونىڭ سالدارى قانداي بولماق؟ وندايدا ەكى-اق جول بار: ءبىرىنشىسى – بولعان وقيعاعا وكىنىش ءبىلدىرۋ جانە زالال شەككەن مۇلىكتى قايتا قالپىنا كەلتىرۋمەن بايلانىستى كوپتەگەن قيىنشىلىقتار نەمەسە ودان كوپ ەسە ءتيىمدى, ساقتاندىرۋ جۇزەگە اسىرىلعان جاعدايلاردا عانا مۇمكىن جول. ارينە, تاعى دا سول وكىنىشتەر. بىراق ساقتاندىرۋ كومپانياسىنان تولەم تۇرىندە قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جونىندەگى شىنايى مۇمكىندىكتەرمەن كوركەمدەلگەن وكىنىشتەر…
ساقتاندىرۋ – ءسىز ءۇشىن وزىنشە ءبىر ەرەكشە سەيفكە اينالۋى مۇمكىن, ودان ءسىز قاجەتتىلىك تۋىنداعان جاعدايدا كەرەكتى سومانى وپ-وڭاي الا الاسىز جانە كەزىندە ءوزىڭىز سالعان سومادان الدەقايدا كوپ قارجى الاسىز. بۇل سەيفتىڭ كىلتى – ءسىزدىڭ ساقتاندىرۋ ءپوليسىڭىز.
مەن ءسىزدىڭ ءۇيىڭىزدى ساقتاندىرۋ قاجەتتىگىنە كوزىڭىزدى جەتكىزدىم دەپ ۇمىتتەنەم. ەگەر, ءسىز ءوز ءۇيىڭىزدى نەمەسە پاتەرىڭىزدى ساقتاندىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعان بولساڭىز, وندا سىزگە كەيبىر ماسەلەلەردىڭ باسىن اشىپ الۋعا تۋرا كەلەدى. ەسكەرتە كەتەيىن, «پاتەردى ساقتاندىرۋ» دەگەن ۇعىمدى ساقتاندىرۋ كومپانياسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى مەن كليەنتتەرى ءارتۇرلى قابىلداۋى مۇمكىن. بۇل جاعدايدا پاتەر ساقتاندىرۋ كومپانياسىنىڭ ولشەمدەرى بىرنەشە قۇرامداس بولىكتەن تۇرادى. ءبىرىنشى قۇرامداس بولىگى – قابىرعالارىمەن, توبەسىمەن, تەحنيكالىق كوممۋنيكاتسيالارىمەن بىرگە قوسقانداعى پاتەردىڭ ء(ۇيدىڭ) ءوزى, ياعني, جىلجىمايتىن مۇلىك. ەكىنشى قۇرامداس بولىگى – ىشكى ساندەۋى. مىسالى, جاقىندا عانا جاسالعان قىمبات جانە ساۋلەتتى ەۋروجوندەۋ. مۇنداي جاعدايدا ونىڭ اماندىعى ءۇشىن ۋايىم جەۋدىڭ ءمانى بار. سەبەبى, كۇتپەگەن جەردەن ءورت شىقسا نەمەسە سۋ باسىپ كەتسە, قابىرعا قالادى, ال ونىڭ ۇستىنە جاسالعان قىمبات ارلەۋ قاتتى زارداپ شەگەدى. ءۇشىنشى قۇرامداس بولىك – ۇيدەگى بارلىق جىلجىمالى مۇلىكتەر: جيھاز جانە تۇرمىستىق تەحنيكا, كىلەمدەر مەن پەردەلەر, بالالار جانە سپورتتىق مۇلىكتەر جانە كوپتەگەن باسقا زاتتار. «قازكوم-پوليس» ساقتاندىرۋ كومپانياسىندا ءسىز جوعارىدا كورسەتىلگەن بارلىق قۇرامداس بولىكتەردى بىردەن جانە ولاردىڭ كەز كەلگەن جيىنتىعىن وزىڭىزگە ساي توپتاپ ساقتاندىرا الاسىز. مۇنداي كەزدەردە مەنىڭ ارىپتەستەرىم وسى زاتتاردىڭ بارلىعىنا ناقتى قانداي قاۋىپ ءتونىپ تۇرعانىن انىقتاپ الۋعا كەڭەس بەرەدى. مىسالى, قوستاناي وبلىسىنىڭ تۇرعىندارىنا ءوز مۇلكىن جەر سىلكىنىسىنەن ساقتاندىرۋدىڭ ەش قاجەتى جوق. ال, وڭتۇستىك تاۋلى ايماقتىڭ تۇرعىندارىنا بۇل وتە قاجەت تارماق بولار ەدى.
ادەتتە ماماندار پاتەردى تاۋەكەلدەردىڭ تولىق پاكەتى بويىنشا ساقتاندىرۋعا شاقىرادى. ويتكەنى, ءدال وسىنداي كەزدەردە ەل اۋزىندا كوپ ايتىلاتىن قىرسىقتىق زاڭدىلىعى باسىم كۇشكە يە بولىپ كەتۋى مۇمكىن: ورتتەن ساقتاندىرۋ بار كەزدە, جوعارىداعى پاتەردەن اققان سۋ باسۋ نەمەسە باتارەيا جارىلىپ كەتۋ ورىن الادى. تاۋەكەلدەر قيسىنداۋ ارزانىراققا تۇسەدى. بىراق, تيىن-تەبەندى ورىنسىز ۇنەمدەۋدىڭ ءجونى جوق شىعار.
ءۇي مۇلىكتەرىن ساقتاندىرۋدا سونداي-اق باسقا تاسىلدەرى بار. ءسىز بۇكىل مۇلكىڭىزدى نەمەسە تەك تۇرمىستىق تەحنيكاڭىزدى عانا ساقتاندىرا الاسىز. بىراق تاعى دا ەسىڭىزگە سالا كەتەيىن: ەگەر ساقتاندىرۋ ازداپ ارزانداۋ بولسا, وندا سىزگە ساقتاندىرۋ تۇرلەرىنىڭ كەيبىرىنەن باس تارتۋعا تۋرا كەلەدى.
«قازكوم-پوليس» ساقتاندىرۋ كومپانيا-سىندا جوعارىدا اتالعان «ءۇي جانە ونىڭ ىشىندەگى كۇي» باعدارلاماسى بويىنشا ءوز ءۇيىڭىزدى تاۋەكەل تۇرلەرىنىڭ تولىق ءتىزىمى بويىنشا ساقتاندىرا الاسىز. ياعني, ونىڭ ىشىندە ءورت, سۋ باسۋ سياقتى ءارتۇرلى تابيعي اپاتتار. سونىمەن قاتار تاۋەكەلدەر تىزىمىنە كەز كەلگەن پاتەر مەن ءۇيدىڭ باسىنا ءتونۋى مۇمكىن قۇلىپتى بۇزىپ كىرىپ توناۋ جانە ۇرلىق سياقتى تاۋەكەل ءتۇرى دە جاتقىزىلادى. مۇلىكتى ساقتاندىرۋعا بولاتىن مەرزىم ۇزاقتىعى 1 ايدان باستاپ 1 جىلعا دەيىنگى مەرزىمدى قامتيدى.
مۇمكىن, ءسىز وزىڭىزگە «مەن ءوز ءۇيىمدى ساقتاندىردىم با؟» دەيتىن سۇراقتى قوياتىن شىعارسىز. ال مەن, «جاقىندا ساقتاندىردىڭىز» دەپ جاۋاپ بەرەمىن. ءوز كاسىبىمە قاراي تۇسىنگەنىم, ساقتاندىرۋ ءپوليسىنىڭ قۇندىلىعى ونىڭ ناقتى باعاسىنان بىرنەشە ەسەگە قىمبات بولىپ كەتەتىن جاعدايلار دا كەزدەسەدى.
استانا قالاسى, سىعاناق كوشەسى, 18, كپ-12, «كراۋن پلازا» تۇرعىن ءۇي كەشەنى, 53-93-47, 53-93-57,
8 8000 8000 09 (قوڭىراۋ شالۋ تەگىن)
www.kkp.kz
