ەلورداداعى كوممۋنالدىق قىزمەتتەر تاريفىنە بيىل قانداي وزگەرىس ەنگىزىلدى؟ كوممۋنالدىق تولەماقى قۇنى جىل سايىن قانشالىقتى وسەدى؟ وسى جانە وزگە دە سۇراقتار جونىندە قر ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ, باسەكەلەستىكتى جانە تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ كوميتەتىنىڭ استانا قالاسى بويىنشا دەپارتامەنت باسشىسى بولات تانابەرگەنوۆپەن سۇحبات قۇرعان بولاتىنبىز.
– بولات امانگەلدىۇلى, الدىمەن دەپارتامەنتتىڭ نەگىزگى مىندەتىنە توقتالىپ وتسەڭىز.
– باعانى, باسەكەلەستىكتى دامىتۋ سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتى ازىرلەۋ جانە ەنگىزۋ, تابيعي مونوپوليالار سۋبەكتىلەرىنىڭ قىزمەتتەرىنە باعالاردى رەتتەۋ, مونوپولياعا قارسى زاڭنامانى ساقتاۋ جونىندەگى تەكسەرۋلەر جۇرگىزۋ دەپارتامەنتتىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارى بولىپ تابىلادى. ال دەپارتامەنتتىڭ مىندەتتەرى ول – تابيعي مونوپوليالار سالاسىنداعى جانە نارىقتاعى مەملەكەتتىك ساياساتقا بەرىلگەن وكىلەتتىكتەر مەن تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ سالاسىندا مەملەكەتتىك ساياساتتى ىسكە اسىرۋ.
ەلباسى «ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك رەۆوليۋتسيا جاعدايىنداعى دامۋدىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرى» اتتى بيىلعى جولداۋىندا قازاقستاننىڭ جاڭا الەمنىڭ كوشباسشىلىعىنا كىرۋى جونىندە ون مىندەتتى العا قويعانى بارىمىزگە ايان. سونىڭ ىشىندە جولداۋداعى «قۇرىلىسقا جانە كوممۋنالدىق سەكتورعا زاماناۋي تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ» دەپ اتالاتىن بەسىنشى مىندەتتە مەملەكەت باسشىسى عيماراتتاردىڭ ەنەرگيالىق تيىمدىلىك جاعىن جاقسارتۋ قاجەتتىگىن اتاپ وتكەن بولاتىن. پرەزيدەنت ايتقانداي, بۇل ەلەكتر ەنەرگياسىن, جىلۋ مەن سۋدى تۇتىنۋدا ءوزىنىڭ ۇنەمدىلىگىمەن تابيعي مونوپوليستەردى دە ىنتالاندىراتىن بولادى. «ءتيىمدى مەملەكەتتىك باسقارۋ» دەپ اتالاتىن جولداۋدىڭ سەگىزىنشى مىندەتىندە ەلباسى تابيعي مونوپوليا سۋبەكتىلەرىنىڭ قىزمەتىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ قاجەت ەكەنىنە جانە ەنەرگيا وندىرۋشىلەرگە ينۆەستيتسيالىق باعدارلامالارمەن قوسا نەگىزدەلگەن ءتاريفتى ورناتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالدى. ال توعىزىنشى «جەمقورلىقپەن كۇرەس جانە زاڭنىڭ ۇستەمدىگى» تۋرالى مىندەتتە نۇرسۇلتان ءابىشۇلى ايتقانداي, كەز كەلگەن ازامات ءوز وتىنىشتەرىنىڭ قالاي قارالىپ جاتقانىن كورۋگە جانە جوعارى دەڭگەيدە جاۋاپ الۋعا مۇمكىندىگى بولۋى كەرەك.
دەپارتامەنتتىڭ جۇمىسىن جانداندىرا ءتۇسۋ ءۇشىن جولداۋداعى بۇل تاپسىرمالاردىڭ بارلىعى – ءبىزدىڭ الدىمىزدا تۇرعان ۇلكەن مىندەتتەر.
– استاناداعى كوممۋنالدىق قىزمەتتەر تاريفىنە قانداي وزگەرىس ەنگىزىلدى؟
– بيىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ تەك گازدىڭ باعاسىنان باسقا تاريفتەر ازىرگە وزگەرگەن جوق. وتكەن جىلدىڭ اياعىندا تابيعي مونوپوليا تاريفتەردى 2017 جىلعى دەڭگەيدە قالدىرۋ تۋرالى شەشىم شىعاردى. بىراق وتكەن جىلعى كوممۋنالدىق قىزمەت تاريفتەرى 2018 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنە دەيىن عانا جارامدى بولادى.
ال اعىمداعى جىلدىڭ 1 اقپانىنان باستاپ سۇيىتىلعان مۇناي گازىن بولشەك ساۋداعا وتكىزۋ ءتاريفى بۇرىنعىعا قاراعاندا 6.5 پايىزعا ءوستى. بۇل ءوسىم ىشكى نارىقتا سۇيىتىلعان مۇناي گازىن كوتەرمە ساۋدادا ساتۋدىڭ مارجينالدىق باعاسىنىڭ ءوسۋى جانە گاز قۇبىرلارى ارقىلى تاسىمالداۋ ءتاريفىنىڭ ءوسۋى ەسەبىنەن بولدى.
– ورتا ەسەپپەن كوممۋنالدىق قىزمەت تاريفتەرى جىل سايىن قانشا پايىزعا وسەدى؟
– زاڭنامانىڭ تالاپتارىنا سايكەس, 2015 جىلدان باستاپ بارلىق تابيعي مونوپوليالار سۋبەكتىلەرى ءۇشىن 2016-2020 جىلدارعا ارنالعان ۇزاق مەرزىمدى تاريفتەر بەكىتىلگەن بولاتىن. وسى جىلدان باستاپ «استانا-ەنەرگو» اكتسيونەرلىك قوعامى 2018-2022 جىلدارعا ارنالعان ۇزاق مەرزىمدى تاريفتەردى بەكىتتى. ال «استانا سۋ ارناسى» ءۇشىن سۋمەن جابدىقتاۋ قىزمەتتەرىنە تاريف بەلگىلەندى, ول 2016 جىلدان 2020 جىلعا دەيىن وزگەرمەيدى. جىلۋ جانە ەلەكتر ەنەرگياسى بويىنشا 2016 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ, 2020 جىلعا دەيىن تاريفتەردىڭ جىل سايىنعى ءوسىمى 3.1 پايىزدان 5.2 پايىزعا دەيىن بەلگىلەندى. بىراق ەلەكترمەن جابدىقتاۋ قىزمەتىنىڭ ءتاريفى 2016 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان بەرى ءالى كۇنگە وزگەرگەن جوق.
تابيعي مونوپوليالار سۋبەكتiلەرi تاريفتەر وزگەرگەن جاعدايدا زاڭعا سايكەس تۇتىنۋشىلارعا بۇل تۋرالى بiر اي بۇرىن حابارلاۋعا تيiس. الايدا ءوسىم اعىمداعى جىلعا بەكىتىلگەن ۇزاق مەرزىمدى تاريف دەڭگەيىنە عانا رۇقسات ەتىلەدى. ۇزاق مەرزىمدى تاريف قىزمەت كورسەتۋ كەزىندە قاجەتتى ستراتەگيالىق تاۋارلاردىڭ باعاسى كوتەرىلگەن جاعدايدا جانە تابيعي مونوپوليا سۋبەكتىسى حالىقارالىق قارجى ۇيىمدارىنىڭ نەسيەلەرىن تارتقان جاعدايدا عانا ءوسۋى مۇمكىن. جالپى, تاريفتەر قاتاڭ باقىلانادى.
– تاريفتەردىڭ وسۋىنە جول بەرمەۋ مۇمكىن بە؟
– جىلىتۋ, سۋمەن جابدىقتاۋ جانە تۇتاستاي كوممۋنالدىق كەشەن تاريفتەرىنىڭ مولشەرى كوپتەگەن سىرتقى فاكتورلارعا, سونىڭ ىشىندە ستراتەگيالىق تاۋارلار باعاسىنا بايلانىستى. جىلۋ ەنەرگياسىن وندىرۋگە ارنالعان ستراتەگيالىق تاۋارلار – كومىر, گاز, مازۋت, ديزەل بولسا, ال سۋمەن جابدىقتاۋدا ەلەكتر ەنەرگياسى جانە تاعى باسقالار.
دەپارتامەنت تاريفتەردى بەس جىل بويى بىردەي دەڭگەيدە قالدىرعان كەزدە ورتاشا تاريفتەردى ماقۇلداي الادى, ياعني جىل سايىنعى وسىممەن ءار جىلى بولەك تاريفتەردى بەكىتۋگە بولادى. ورتاشا تاريف بەكىتىلگەن كەزدە, تۇتىنۋشىلار ءۇشىن دە, كاسىپورىن ءۇشىن دە قولايسىزدىق تۋىندايدى. سەبەبى ونى قولدانعان سوڭعى جىلدارى تاريف كاسىپورىننىڭ ءىس جۇزىندەگى شىعىندارىن قامتىمايدى.
– سوڭعى ۋاقىتتا ەلوردادا باعانى كوتەرمەۋ جانە ادىلەتسىز باسەكەلەستىك فاكتىلەرىن بولدىرماۋ ءۇشىن سىزدەر قانداي شارالار قابىلدادىڭىزدار؟
– وتكەن جىلى 2016 جىلدىڭ تامىز-جەلتوقسان ايلارىندا اي-92/93, اي-95/96 جانارماي مەن ديزەل وتىنى باعاسىنىڭ كوتەرىلۋىنە بايلانىستى بىرنەشە كاسىپورىنعا تەكسەرۋ جۇرگىزىلدى. وندا باسەكەلەستىككە قارسى ارەكەتتەردىڭ بەلگىلەرى بايقالدى. تەكسەرىس ناتيجەسىندە بۇل كاسىپورىندار اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلىپ, ايىپپۇل مولشەرى – 217,7 ملن تەڭگەنى قۇرادى. سونداي-اق, 2017 جىلى «استانا LRT» كومپانياسىنا اۋەجايداعى تۇراققا مونوپوليالىق تۇرعىدان جوعارى باعا قويۋىنا بايلانىستى جانە قىزمەت كورسەتۋ بويىنشا تەكسەرىس جۇرگىزدىك. تەكسەرىس بارىسىندا «استانا LRT» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىنىڭ ۇستەمە تاريفتەرى وزگەرتىلىپ, 2017 جىلدىڭ 1 قازانىنان باستاپ تومەندەتىلدى. تەكسەرىس قورىتىندىسى بويىنشا ءبىز ەلوردانىڭ مامانداندىرىلعان اۋدانارالىق اكىمشىلىك سوتىنا اكىمشىلىك ءىس جىبەردىك. بۇگىنگى كۇنى سوت ءىسى جۇرگىزىلۋدە. سول سياقتى اقمولا وبلىسى شورتاندى اۋدانىنىڭ گەوگرافيالىق شەكاراسىندا تسيليندردە سۇيىتىلعان مۇناي گازىن بولشەك ساۋدادا وتكىزۋ, مونوپوليالىق جوعارى باعا بەلگىلەۋمەن اينالىساتىن «ال-بارس گاز» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىنە دە تەكسەرىس جۇرگىزىلدى. استانا قالاسىنىڭ مامانداندىرىلعان اۋدانارالىق اكىمشىلىك سوتى تاراپىنان اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان اتالمىش كومپانياعا مونوپوليالىق كىرىستى تاركىلەۋمەن ايىپپۇل سالىندى. سونىمەن قاتار 2017 جىلدىڭ قازان ايىندا كومىر ساۋداسىمەن اينالىساتىنداردىڭ جۇمىسىن تەكسەرۋدى باستادىق. ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك, وسى كەزەڭدە ەلوردادا قاتتى وتىننىڭ باعاسى ايتارلىقتاي ءوستى. زاڭدى بۇزۋ فاكتىلەرى راستالسا, مونوپولياعا قارسى شارالاردى قابىلدايمىز.
– تۇرعىن ۇيلەردىڭ كوممۋنالدىق تولەمدەرىنىڭ باعاسىن ەسەپتەۋدە ەسكى ۇيلەر مەن جاڭا ۇيلەردىڭ ايىرماشىلىعى بار ما؟
– ايىرماشىلىق بار. جىلۋمەن جابدىقتاۋ قىزمەتىنە تاريف قاراستىرىلعاندا, جىلۋ ەنەرگياسىن ەسەپتەيتىن ۇيگە ورتاق ەسەپتەۋ اسپاپتارىن ورناتۋعا تەحنيكالىق مۇمكىندىگى جوق, توزعان. اپاتتى جاعدايداعى ۇيلەردە تۇراتىن تۇتىنۋشىلارعا حالىققا قاراستىرىلعان ورتاشا تاريف قولدانىلادى. مۇنداي ۇيلەر 2012 جىلدان باستاپ استانا قالاسىنىڭ تۇرعىن ءۇي ينسپەكتسياسى باسقارماسىمەن بىرلەسە وتىرىپ, «تەپلوترانزيت» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگى ارقىلى ەسەپكە الىنىپ كەلەدى. ەسەپكە الۋ كوپ پاتەرلى ۇيلەرگە جاپپاي ەسەپتەگىش قۇرالدار قۇرۋمەن بايلانىستى جۇزەگە اسۋدا. الداعى ۋاقىتتا وسىنداي ۇيلەر بۇزىلىپ, جويىلادى. «تەپلوترانزيتتىڭ» سوڭعى مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك, مۇنداي ۇيلەردىڭ سانى 55-ءتى قۇرايدى.
– جاڭا قۇرالدى دايىنداۋ تۋرالى حابارلاندىرۋلاردى ءجيى قولداناسىزدار ما؟
– نارىق سۋبەكتىسىنىڭ قىزمەتىندە جوسىقسىز باسەكەلەستىك, ۇستەمە نەمەسە مونوپوليالىق جاعدايدى تەرىس پايدالانۋ بەلگىلەرى بولسا, ءبىز ونى تەكسەرىس جۇرگىزبەي, باسەكەلەستىكتى قورعاۋ سالاسىن زاڭ بۇزۋشىلىقتار تۋرالى حاباردار ەتەمىز. ەگەر سۋبەكت ون جۇمىس كۇنi iشiندە حابارلاندىرۋدا كورسەتiلگەن iس-ارەكەتتەردi جويماسا, مونوپولياعا قارسى ورگان تەكسەرىس جۇرگiزۋ تۋرالى شەشiم قابىلدايدى. 2017 جىلى ونىڭ ىشىندە تۇرعىن ءۇي تۇتىنۋشىلارىن بولشەك ساۋدادا ساتۋ, تاسىمالداۋ, قىزمەت كورسەتۋ, باستاپقى تۇرعىن ءۇي ساتۋ, زەرتحانالىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ, تاماق ونىمدەرىن ساتۋ قىزمەتتەرى جونىندە 13 حابارلاما ۇسىندىق. حابارلاما ازىق-تۇلىك دۇكەندەرىنە تاراتىلدى. سۋبەكتىلەر توعىزىن ورىنداپ, تورتەۋى ورىندالمادى. ەندى ورىندالماعان حابارلامالار تۋرالى تەكسەرىس جۇرگىزىلەتىن بولادى.
سۇحباتتاسقان
نۇرداۋلەت كاكىشەۆ
